Żambja

Iż-Żambja hi nazzjon fl-Afrika. uffiċjalment ir-Repubblika taż-Żambja (bl-Ingliż: Republic of Zambia) hija pajjiż mingħajr baħar li jinsab fil-parti tan-nofsinhar-ċentru tal-kontinent Afrikan. Hija mdawwar mar-Repubblika Demokratika tal-Kongo fit-tramuntana, it-Tanżanija fil-grigal, il-Malawi. u l-Możambik fil-lvant, iż-Żimbabwe u l-Botswana fin-nofsinhar, in-Namibja fil-Lbiċ u l-Angola fil-punent. L-isem attwali tiegħu ġej mix-Xmara Zambezi, ix-xmara ewlenija fil-pajjiż. Il-popolazzjoni hija kkonċentrata prinċipalment madwar il-kapitali tagħha, Lusaka, fin-nofsinhar u l-provinċja ta' Copperbelt fit-tramuntana, iċ-ċentri ekonomiċi ewlenin tal-pajjiż.

Oriġinarjament abitati minn popli Joisan, ir-reġjun ġie mibdul bl-espansjoni tal-Bantu matul is-seklu 13. Wara l-esploraturi Ewropej fis-seklu 18, l-Ingliżi kkolonizzaw ir-reġjun u ffurmaw il-protettorati tar-Rhodesia tal-Grigal u Barotseland lejn l-aħħar tas-seklu 19. Dawn ingħaqdu fl-1911 biex jiffurmaw Northern Rhodesia. Għal ħafna mill-perjodu kolonjali, iż-Żambja kienet iggvernata minn amministrazzjoni maħtura minn Londra bil-parir tal-British South Africa Company.

Iż-Żambja pproklamat l-indipendenza tagħha mir-Renju Unit fl-24 ta' Ottubru, 1964, b'Kenneth Kaunda bħala l-ewwel president tagħha permezz tal-Partit tal-Indipendenza Nazzjonali Magħquda (UNIP), li kellu l-poter mill-1964 sal-1991. Kaunda kellu rwol ewlieni fid-diplomazija reġjonali, billi kkoopera mill-qrib ma’ l-Istati Uniti fit-tfittxija ta' soluzzjonijiet għal kunflitti fin-Nofsinhar tar-Rhodesia (Żimbabwe), l-Angola u n-Namibja. Mill-1972 sal-1991, iż-Żambja kienet stat ta' parti waħda taħt il-motto "One Zambia, One Nation" maħkum minn Kaunda. Id-demokratiku soċjali Frederick Chiluba tal-Moviment għad-Demokrazija Multipartiti rebaħ l-elezzjoni tal-1991, u beda perjodu ta' deċentralizzazzjoni u tkabbir soċjoekonomiku. Minn dakinhar iż-Żambja saret stat b'ħafna partiti u esperjenzat diversi tranżizzjonijiet paċifiċi tal-poter.

Iż-Żambja għandha riżorsi naturali abbundanti, inklużi minerali, ilma ħelu, forestrija u art li tinħarat. Is-Suq Komuni għall-Afrika tal-Lvant u t-Nofsinhar (COMESA) għandu l-kwartieri ġenerali f'Lusaka. Il-president attwali huwa Hakainde Hichilema.

Storja

It-territorju attwali taż-Żambja kien oriġinarjament popolat minn tribujiet Khoisan ta' kaċċaturi li jiġbru, li ġew spostati madwar elfejn sena ilu minn popli migratorji, aktar avvanzati teknoloġikament. Bl-istess mod, mis-seklu 12, bdiet il-migrazzjoni kbira Bantu li kienet se timla parti kbira mill-kontinent.

Fost dawn in-nies kien hemm it-Tonga (imsejħa wkoll Batonga) li kienu l-ewwel li stabbilixxew fiż-Żambja. In-Nkoya probabbilment waslu saħansitra qabel, u stabbilixxew ruħhom fit-territorju mir-renji Luba-Lunda tat-Tramuntana.

Komplew jaslu gruppi oħra, b'influwenza kbira bejn is-sekli 17 u 19. Din l-immigrazzjoni ġiet mil-Luba u Lunda li joriġinaw mir-Repubblika Demokratika tal-Kongo attwali u t-Tramuntana tal-Angola. Matul is-seklu 19, in-Nguni waslu min-nofsinhar, bħala konsegwenza tal-Mfecane.

Kolonizzazzjoni Ewropea

Miżura mill-Portugiżi fis-seklu 18, iż-Żambja tal-lum ġiet esplorata mill-Ingliż David Livingstone. Il-penetrazzjoni kolonjali bdiet fl-1890, permezz tal-British South Africa Company. L-arkitett kbir tagħha kien Cecil Rhodes, president tal-British South African Company, li ddedika ruħu għall-isfruttament tal-minerali fiż-żona u li kunjomu ta isem lil żewġ pajjiżi: Northern Rhodesia u Southern Rhodesia (bħalissa ż-Żambja u ż-Żimbabwe).

L-ex-Rhodesia tat-Tramuntana, fl-1953 ir-Renju Unit ipprova jgħaqqadha mar-Rhodesia tan-Nofsinhar (il-lum iż-Żimbabwe) u l-Malawi, iżda l-interessi tas-settlers bojod tan-Nofsinhar tar-Rhodesja wasslu biex ir-Rhodesja tat-Tramuntana tissepara fl-1964, u ffurmaw l-Istat il-ġdid taż-Żambja. Fl-1964 Kenneth Kaunda ġie elett bħala l-ewwel (u l-uniku) Prim Ministru tar-Rhodesia tat-Tramuntana.

Repubblika taż-Żambja

Fl-1973 il-pajjiż għalaq il-fruntieri tiegħu mar-Repubblika ta' Rhodesia (illum iż-Żimbabwe), bi protesta kontra r-reġim ta' Ian Smith li kien meqjus bħala razzist mill-gvern taż-Żambja. Fl-1979, commandos Rhodesian qerdu f'Lusaka l-kwartieri ġenerali tal-moviment tal-gwerillieri Marxist-Leninist, l-Unjoni tal-Poplu Afrikan taż-Żimbabwe (ZAPU), li kienet qed twettaq atti terroristiċi bl-appoġġ tal-gvern taż-Żambja. Fl-1982, miżuri ta' awsterità ekonomika wasslu għal strajk ġenerali kontra Kaunda. Il-kriżi marret għall-agħar bit-tnaqqis internazzjonali fil-prezz tar-ram.

Kaunda reġa' ġie elett diversi drabi, u baqa' president sal-1991, is-sena li fiha ġie sostitwit minn Frederick Chiluba. Fost diversi akkużi ta' smaltiment ta' fondi u każijiet oħra ta' korruzzjoni fl-amministrazzjoni tiegħu, Chiluba irriżenja mill-kariga f'Jannar 2002, warajh il-viċi president tiegħu Levy Patrick Mwanawasa, li beda kampanja kontra l-korruzzjoni f’pajjiżu, iżda miet fid-19 ta' Awwissu. , 2008. Mwanawasa jiġi sostitwit minn Rupiah Banda (li kien il-viċi president fiż-żmien tal-mewt tiegħu). Banda żamm il-kariga minn Novembru 2008 sa Settembru 2011, fejn ġie sostitwit fil-poter minn Michael Sata, li kien imlaqqam "King Cobra" waqt il-kandidatura tiegħu. Wara l-mewt għal għarrieda tiegħu fit-28 ta' Ottubru 2014, Sata jiġi suċċessur fuq bażi interim mill-Viċi President Guy Scott, l-ewwel president abjad tal-Afrika sub-Saħarjana mir-reġim tal-apartheid. Fl-2015, Edgar Chagwa Lungu sar president.

Gvern u politika

Iż-Żambja hija repubblika, li fiha s-setgħa eżekuttiva hija miżmuma mill-president - li huwa wkoll il-kap tal-stat u tal-gvern - u l-viċi president, elett għal perjodu ta' ħames snin b'vot popolari. Kien hemm ukoll il-kariga ta' Prim Ministru, abolita waqt il-gvern ta' Chiluba fl-1991.

Il-gvern huwa magħmul minn kabinett magħżul mill-president minn fost il-membri tal-Assemblea Nazzjonali. Is-setgħa leġiżlattiva hija unikamerali; Huwa eżerċitat mill-Assemblea Nazzjonali, li għandha 150 membru eletti b'maġġoranza sempliċi għal perjodu ta' 5 snin.

Is-setgħa ġudizzjarja hija miżmuma mill-Qorti Suprema, għalkemm l-imħallfin jinħatru mill-president; Taħt il-Qorti Suprema hemm il-Qorti Superjuri, il-Qrati tal-Maġistrati u l-qrati lokali f'kull provinċja.

Iż-Żambja hija waħda mill-aktar pajjiżi politikament stabbli fl-Afrika, u waħda mill-ftit li ma sofra kolpijiet ta' stat jew reġimi awtoritarji magħrufa matul l-istorja tagħha.

Organizzazzjoni territorjali

Iż-Żambja hija maqsuma f'għaxar provinċji, kull waħda amministrata minn deputat ministru li essenzjalment iwettaq il-funzjonijiet ta 'gvernatur. Kull provinċja hija maqsuma f'distretti, li jagħmlu total ta' 89 madwar il-pajjiż.

L-10 provinċji (fil-parentesi, l-isem tal-kapital rispettiv tagħhom) huma:

Provinċja Ċentrali (Kabwe)
Provinċja ta' Copperbelt (Ndola)
Provinċja ta' Luapula (Mansa)
Provinċja ta' Lusaka (Lusaka)
Provinċja ta' Muchinga (Chinsali)
Provinċja tal-Majjistral (Solwezi)
Provinċja tat-Tramuntana (Kasama)
Provinċja tal-Punent (Mongu)
Provinċja tal-Lvant (Chipata)
Provinċja tan-Nofsinhar (Livingstone)

Ġeografija

Iż-Żambja huwa pajjiż bla baħar, iż-żona tagħha hija stmata għal madwar 752,618 km² It-territorju taż-Żambja huwa fundamentalment muntanjuż u għandu bosta depressjonijiet u sussidji tettoniċi. L-ogħla punt jinsab fil-Muntanji Mafinga f'2301 metru u l-aktar baxx f'329 m fuq ix-Xmara Zambezi (li hija meqjusa bħala l-aktar xmara importanti fiż-Żambja), li tagħti isimha lill-pajjiż. L-altitudni medja ma taqbiżx l-1500 m, u d-dipressjonijiet ta' spiss ikunu ta' natura swampy, u huma okkupati minn xmajjar bħall-Kafue, tributarju taż-Zambezi, jew minn lagi, bħal Bangüeolo (Bangweulu), Moero (Mweru) , u Kariba. Fil-lvant tal-pajjiż, u fid-direzzjoni tal-Grigal-Lbiċ, testendi l-Muntanji Muchinga, li jitilgħu għal 2,164 m (Mount Myika). Is-savana u l-ġungla jippredominaw.

Il-korsijiet tax-xmara ewlenin huma ż-Zambezi, il-Kafue u l-Luangwa. Fin-Nofsinhar tal-pajjiż, fuq ix-Xmara Zambezi, mal-fruntiera taż-Żimbabwe, hemm il-Victoria Falls. Il-waqgħat huma waħda mill-attrazzjonijiet turistiċi ewlenin fin-Nofsinhar tal-Afrika fiż-Żimbabwe u wkoll fir-reġjun ta' Livingstone fiż-Żambja. Il-wiċċ totali tal-ilma fil-pajjiż huwa madwar 9,220 km², li jirrappreżenta 1.23% tal-wiċċ totali.

Klima

Il-klima taż-Żambja hija tropikali, ittemprata mill-altitudni. Skont il-klassifikazzjoni tal-klima Köppen, il-biċċa l-kbira tal-pajjiż huwa kklassifikat bħala umdu subtropikali jew tropikali niexfa u niexfa, b'meded żgħar ta' klima semi-arida ta' dan l-istadju fil-Lbiċ u tul il-Wied ta 'Zambezi.

Hemm żewġ staġuni ewlenin, l-istaġun tax-xita (Novembru sa April), li jikkorrispondi għas-sajf, u l-istaġun xott (Mejju/Ġunju sa Ottubru/Novembru), li jikkorrispondi max-xitwa. L-istaġun xott huwa suddiviż fi tnejn: l-istaġun niexef kiesaħ (Mejju/Ġunju sa Awwissu) u l-istaġun niexef sħun (Settembru sa Ottubru/Novembru). L-altitudni tagħti lill-pajjiż klima subtropikali pjaċevoli, aktar milli l-kundizzjonijiet tropikali matul l-istaġun tal-kesħa minn Mejju sa Awwissu.20 Madankollu, it-temperaturi medji fix-xahar jibqgħu 'l fuq minn 20 °C fil-biċċa l-kbira tal-pajjiż għal tmien xhur jew aktar tas-sena.

Ekoloġija

Il-bijoma dominanti fiż-Żambja hija s-savana. Ħafna miċ-ċentru, it-tramuntana u l-punent tal-pajjiż huma okkupati mill-ekoreġjun imsejjaħ il-boskijiet ċentrali ta' Zambezi miombo. Lejn ix-Xlokk, il-boskijiet tan-Nofsinhar tal-miombo jalternaw mal-boskijiet ta' Zambezi mopane.

Fit-tramuntana, bejn il-lagi Moero u Tanganyika, hemm enklav żgħir ta 'Itigi u Sumbu Scrubland. Lejn il-Lbiċ tinsab il-boskijiet tat-teak Zambezi; Aktar lejn it-Tramuntana, il-mergħat tal-punent taż-Żambeżi u l-foresta niexfa taż-Żambeżi jalternaw. Iż-żoni muntanjużi tal-grigal estrem tal-pajjiż jikkorrispondu għall-mużajk muntanju ta' mergħat u foresti tan-Nofsinhar tar-Rift. It-territorju kollu huwa bit-tikek b'artijiet mistagħdra, ikklassifikati fl-ekoreġjun imsejjaħ il-mergħat mgħarrqa Zambezi.

Ekonomija

L-ekonomija tiddependi, fil-biċċa l-kbira, fuq ir-ram, minerali li ż-Żambja huwa wieħed mill-produtturi ewlenin fid-dinja u li jirrappreżenta 90 % tal-valur tal-esportazzjonijiet. Dan il-pajjiż jappartjeni għall-hekk imsejjaħ "ċinturin tar-ram", estensjoni tad-depożiti ta 'Shaba (ir-Repubblika Demokratika tal-Kongo). Iż-żejt jiġi importat u jasal mill-port ta’ Dar es Salaam (Tanżanija). Fi ħdan is-settur industrijali, tispikka l-fergħa tat-trattament tal-minerali (speċjalment ir-raffinar tar-ram); Jispikkaw ukoll il-produzzjoni tas-siment u l-industriji derivati mill-agrikoltura: żjut veġetali, manifatturi tal-qoton, fabbriki taz-zokkor, sapun, eċċ.

L-agrikoltura hija żviluppata ħażin, u għalkemm tiġġenera 85% tal-impjiegi formali u informali totali tal-pajjiż, bażikament hija ffukata fuq uċuħ tar-raba' ta' sussistenza: qamħirrum (huwa l-wiċċ ewlieni u l-bażi tad-dieta taż-Żambja), patata ħelwa, karawett, kassava u millieġ. Għandu wkoll għelejjel kummerċjali (qoton, kafè, kannamieli, tabakk). Fit-trobbija tal-bhejjem, ta’ min isemmi l-merħla bovina. L-attivitajiet tas-sajd huma pprattikati fil-lagi u l-korsijiet tax-xmajjar.

It-turiżmu internazzjonali, li jfittex l-ispazji naturali tal-pajjiż (kaskati, safaris...) jikkostitwixxi sors importanti ta' dħul.

Skont l-Indiċi tal-Innovazzjoni Globali, imwettaq mill-Organizzazzjoni Dinjija tal-Proprjetà Intellettwali, fil-verżjonijiet tagħha tal-2022 u tal-2023, iż-Żambja kklassifikat fil-118-il post fl-innovazzjoni fost 132 pajjiż fid-dinja.

Demografija

Evoluzzjoni tal-popolazzjoni taż-Żambja.

Il-popolazzjoni taż-Żambja hija kkonċentrata fiż-Żambezi ta' fuq u tul il-kuritur ferrovjarju tat-tramuntana-nofsinhar, fejn jinsabu l-ibliet ta' dan il-pajjiż, wieħed mill-aktar urbanizzati fl-Afrika s-sewda. 44% tal-popolazzjoni tgħix fi bliet jew żoni urbani, bil-bqija tal-popolazzjoni tgħix fil-kampanja jew fil-widien tas-savana. Ħlief għall-kapitali, Lusaka, il-bqija tal-bliet ewlenin jinsabu fir-reġjun tal-minjieri qrib id-D.R. tal-Kongo.

Mill-2021, iż-Żambja għandha popolazzjoni ta' madwar 19,470,500 abitant. 99.23% huma suwed, 0.57% huma bojod23 (Ewropej jew dixxendenti, li jammontaw għal 70,000 madwar il-pajjiż, għalkemm kważi kollha huma kkonċentrati f'Lusaka) u l-bqija 0.2% huwa magħmul minn immigranti Asjatiċi, speċjalment Ġappuniżi u Ċiniżi. Il-koeżistenza bejn bojod u suwed hija pjuttost kordjali. In-numru medju ta' tfal għal kull mara huwa ta' 5.07. 80.6% tal-popolazzjoni hija litterata.

Evoluzzjoni demografika skont l-aħħar ħames ċensimenti

Sena	Popolazzjoni
1969	4 056 955
1980	5 661 801
1990	7 383 097
2000	9 885 591
2010	13 092 666

Popolazzjoni ta' bliet kbar

Ciudad	Población
Lusaka	1 218 200
Ndola	547 900
Kitwe	368 800
Kabwe	213 800
Chingola	150 500
Luanshya	124 800
Livingstone	108 100

Saħħa

Huwa stmat li 12.3% tal-popolazzjoni adulta bejn 16 u 49 sena hija infettata bil-virus tal-HIV (AIDS), li jfisser li 1,100,000 persuna qed jgħixu bil-virus sa l-2007;56,000 mietu dik is-sena minħabba dan il-virus. L-istennija tal-ħajja mat-twelid kienet ta' 51.83 sena fl-2014, bi 12-il tabib għal kull 100,000 abitant.Il-mortalità tat-trabi hija proporzjon ta' 102 għal kull 1,000 twelid.

Edukazzjoni

Fl-2003, ir-rata tal-litteriżmu kienet stmata għal 80.7% (86.9% għall-irġiel u 74.7 għan-nisa) L-edukazzjoni taż-Żambja hija maqsuma f'żewġ livelli: edukazzjoni bażika (1 sa 9 snin) u sekondarja (10 sa 12-il sena). Ta' 9 snin huwa diġà meqjus bħala livell tajjeb ta' edukazzjoni għat-tfal. Il-UNESCO stmat fl-2002 li 80% tat-tfal fl-età tal-iskola rreġistraw.Il-biċċa l-kbira tat-tfal jitilqu mill-iskola fl-età ta' 7, meta jridu jħallsu biex jidħlu.

L-għażliet għall-aċċess għal livell ogħla ta' edukazzjoni, wara li titlesta l-edukazzjoni bażika u jaċċessa l-iskola sekondarja, huma limitati ħafna fil-pajjiż. Wara li jkomplu ċ-ċiklu ta' taħriġ tagħhom fl-edukazzjoni sekondarja, il-ftit studenti li jkomplu jistudjaw iridu jagħmlu dan fi skejjel privati. L-universitajiet ewlenin fiż-Żambja huma l-Università taż-Żambja (UNZA), l-Università Mulungushi (MU) u l-Università Copperbelt (CBU)

Lingwi

Il-lingwa uffiċjali taż-Żambja hija l-Ingliż, li tintuża kemm fin-negozju uffiċjali kif ukoll bħala lingua franca, u ġeneralment tiġi mgħallma fl-iskejjel. Minbarra l-Ingliż, 72 lingwa lokali oħra huma mitkellma, bin-Nyanja tkun l-aktar notevoli f'Lusaka. Lingwi oħra li jispikkaw huma Bemba, Kaounde, Tonga, Lunda u Luvale.

Il-gvern iddiskuta l-introduzzjoni ta' lingwi oħra fil-kurrikuli tal-iskola, bħall-Portugiż. Il-Franċiż huwa studjat f'xi skejjel privati filwaqt li huwa fakultattiv fl-iskejjel sekondarji. Ġie introdott ukoll kors tal-Ġermaniż fl-Università taż-Żambja (Lusaka).

Lingwi indiġeni skont il-provinċja

Fil-Provinċja tal-Punent, il-lingwi ewlenin huma Lozi, Mbunda, Subiya, Kwangwa, Totela, Nyengo u Nkoya; fil-provinċja tal-majjistral hemm Chokwe, Luvale, Kaonde u Lunda; u fil-provinċja tan-Nofsinhar għandna l-famuż grupp ta' tliet lingwi ‘Bantu-Botatwe’ li jinkludi Tonga, Ila u Lenje (li jinsabu wkoll fil-biċċa l-kbira tal-provinċja Ċentrali). Il-provinċja ċentrali hija wkoll it-territorju tal-kelliema Soli u Swaka. Il-kelliema Soli jinstabu wkoll fil-provinċja ta' Lusaka. Oriġinarjament, il-Provinċja ta' Copperbelt kienet l-art tal-kelliema Lamba, iżda issa hija ddominata minn kelliema tal-lingwa Bemba modifikata li ħarġet fl-1920 (issa magħrufa bħala Town Bemba). Fil-parti tal-Lvant taż-Żambja nsibu nies li jitkellmu Chewa, Senga u Tumbuka. Lejn it-tramuntana għandna l-provinċji tat-Tramuntana u Luapula, fejn insibu l-grupp ta' djaletti Bemba li jinkludu t-Twa ta' Bangweulu, Unga, Lembwe, Kabende, Lomotua, Chishinga, Mukulu, Ng’umbo, Ngoma, Nwesi, Luunda.

Reliġjon

Mudell:Barras Iż-Żambja hija uffiċjalment nazzjon Kristjan skont il-kostituzzjoni tal-1996, b'varjetà wiesgħa ta' tradizzjonijiet reliġjużi. Ħsibijiet reliġjużi tradizzjonali jitħalltu faċilment mat-twemmin Kristjan f’ħafna mill-knejjes sinkretiċi tal-pajjiż. Madwar tliet kwarti tal-popolazzjoni hija Protestanta, filwaqt li madwar 20% huma segwaċi tal-Kattoliċiżmu. Id-denominazzjonijiet Kristjani jinkludu l-Kattoliċiżmu, l-Anglikaniżmu, il-Pentekostaliżmu, l-Apostoliċiżmu Ġdid, il-Luteraniżmu, ix-Xhieda ta' Jehovah, il-Knisja Avventista tas-Seba' Jum, il-Knisja ta’ Ġesù Kristu tal-Qaddisin tal-Aħħar Jiem, il-Branhamiti, u varjetà ta' denominazzjonijiet evanġeliċi.

Dawn kibru u rnexxew mill-insedjamenti missjunarji oriġinali (il-Portugiż u l-Kattoliċiżmu fil-Lvant tal-Możambik) u l-Anglikaniżmu (influwenzi Brittaniċi) min-Nofsinhar. Ħlief għal xi pożizzjonijiet tekniċi (eż., tobba), rwoli missjunarji tal-Punent ġew assunti minn twemmin indiġeni. Wara li Frederick Chiluba (Kristjan Pentekostali) inħatar president fl-1991, il-kongregazzjonijiet Pentekostali espandew konsiderevolment madwar il-pajjiż. Fiż-Żambja, 1 minn kull 18-il abitant jappartjeni lill-Adventisti tas-Seba’ Jum, li huwa wieħed mill-ogħla perċentwali fid-dinja.

Bl-istess mod, 1 minn kull 11 Żambjan huma membri tal-Knisja Appostolika Ġdida. Bi sħubija 'l fuq minn 1,200,000 id-distrett taż-Żambja tal-knisja huwa t-tielet l-akbar wara l-Kongo Nofsani u l-Afrika tal-Lvant (Nairobi).

Il-popolazzjoni Bahá'í taż-Żambja hija aktar minn 160,000, jew 1.5% tal-popolazzjoni. Il-Fondazzjoni Masetlha Mmutle William, immexxija mill-komunità Bahá'í, hija partikolarment attiva f'oqsma bħall-litteriżmu u l-kura tas-saħħa primarja. Madwar 1% tal-popolazzjoni huma Musulmani, li ħafna minnhom jgħixu f'żoni urbani u għandhom rwol ekonomiku kbir fil-pajjiż. Hemm madwar 500 ruħ li jappartjenu għas-setta Ahmadiyya. Hemm ukoll komunità Lhudija żgħira, magħmula l-aktar minn Ashkenazim.

Kultura

Il-kultura ta' dan in-nazzjon hija l-prodott ta' tradizzjonijiet indiġeni flimkien ma’ influwenzi Ewropej (speċjalment bl-Ingliż). Qabel il-kolonizzazzjoni tal-pajjiż, l-indiġeni għexu fi tribujiet indipendenti bil-mod ta' ħajja tagħhom stess. Wara l-wasla tal-Ingliżi, xi bliet inġabru fi rħula jew bliet; filwaqt li oħrajn adottaw id-drawwiet tal-Ewropa u marru għall-insedjamenti tas-settlers. Madankollu, it-tradizzjonijiet inżammu fiż-żoni rurali u dawk li kienu diffiċli biex jiġu aċċessati jew 'il bogħod mill-kontroll abjad. Il-prodott tal-interazzjonijiet bejn id-dwana Afrikana u l-kultura Ewropea kien jissejjaħ "Kultura taż-Żambja."

Partijiet

Partijiet
Data	Isem bl-Ispanjol	Isem lokali
It-tieni Tnejn ta' Marzu	Jum iż-Żgħażagħ	Jum iż-Żgħażagħ
25 ta’ Mejju	Jum l-Afrika	Jum Afrikan
L-ewwel Tnejn ta' Lulju	Jum l-Eroj	Jum l-eroj
L-ewwel Tlieta ta' Lulju	Jum l-Għaqda	Jum l-Għaqda
24 ta' Ottubru	Jum l-Indipendenza	Jum l-Indipendenza

Sports

Il-futbol huwa l-aktar sport popolari fil-pajjiż, segwit mill-atletika. L-akbar kisba tal-futbol assoċjat tal-pajjiż inkiseb mit-tim nazzjonali fl-2012, li għeleb lill-Kosta tal-Avorju fil-finali tat-Tazza Afrikana tan-Nazzjonijiet fil-penalty shootout, wara parità fi tmiem il-partita. Dan kien l-ewwel titlu kontinentali tal-pajjiż, wara li qabel tilef żewġ finali tat-Tazza Afrikana. Kisba kbira oħra fil-futbol seħħet fl-Olimpjadi ta' Seoul fl-1988, fejn it-tim għeleb lill-Italja 4 kontra 0, fejn Kalusha Bwalya skorja hat trick. Sfortunatament, l-isport taż-Żambja wkoll esperjenza traġedja: fis-27 ta' April 1993, l-ajruplan li kien qed jieħu lit-tim taż-Żambja lejn il-belt ta' Dakar, kapitali tas-Senegal, fejn kienet se tintlagħab partita bejn iż-żewġ timijiet biex jiddefinixxi l-pass lejn Tazza tad-Dinja 1994, waqgħet fil-baħar barra mill-kosta tal-Gabon, u qatel il-passiġġieri kollha ġewwa. L-aqwa kompetizzjoni nazzjonali tal-futbol hija l-Ewwel Diviżjoni taż-Żambja.

L-atleta Samuel Matete spikka internazzjonalment fl-avveniment tal-400 metru hurdles, u l-eks plejer tar-rugby Awstraljan George Gregan huwa indiġenu tal-pajjiż.

Sports popolari oħra fiż-Żambja huma r-rugby, il-boxing u l-cricket. Iż-Żambja kisbet ukoll midalja tal-fidda (f'Atlanta 1996) u midalja tal-bronż (f'Los Angeles 1984) fil-Logħob Olimpiku.

Data

Motto: Żambja Waħda, Nazzjon Wieħed; Innu: Stand u Ikanta taż-Żambja, Kburi u Ħieles; Kapitali (u l-akbar belt) popolata): Lusaka (15°25'00″S 28°17'00″E); Lingwi Uffiċjali: Ingliż; Gentilicio: Żambja, -na; Forma tal-Gvern: Repubblika Presidenzjali; President: Hakainde Hichilema; Viċi President: Mutale Nalumango; Korp Leġiżlattiv: Assemblea Nazzjonali; Kolonizzazzjoni: Rhodesia (1890-1923); Northern Rhodesia (1923-1953); Federazzjoni (1953-1963); Indipendenza mir-Renju Unit: 24 ta' Ottubru 1964; Żona (39 Post): 752 6181 km²; Ilma (%): 1.23; Fruntieri: 5,665 km; Kosta: 0 km; L-ogħla punt: Post mingħajr isem fl-Għoljiet tal-Mafinga; Popolazzjoni (Post 63) Ċensiment (2023): 20,216,0292 abitant, Densità: 17 abitant/km²; PGD (PPP) (100th Rank) (2023): US $ 83,687 miljun, Per capita: US $ 4,068; HDI (2021): Tnaqqis 0.5653 (154th) - Medju; Munita: Zambian Kwacha (ZMK); Żona tal-Ħin: UTC+2, Fis-Sajf: UTC+2; Kodiċi ISO: 894/ZMB/ZM; Dominju tal-Internet: .zm; Prefiss tat-telefon: +260; Prefiss tar-Radju: 9IA-9JZ; Kodiċi IOC: ZAM; Sħubija: NU, Commonwealth, UA, COMESA, ASA.

Ġeografija taż-Żambja

Iż-Żambja huwa pajjiż fin-Nofsinhar tal-Afrika mingħajr fruntieri marittimi. L-erja totali tagħha hija 752,614 kilometru kwadru (39 post), li minnhom 11,890 huma ilma (1.6%), fosthom jispikkaw Victoria Falls, Lake Moero u x-Xmara Zambezi.

Żona: 752,614 km²: 11,890 km² (ilma); L-iktar punt baxx: 239 m Xmara Zambezi; L-Ogħla Punt: 2,339 m (Mafinga Ċentrali)

Ġeografija politika

Il-fruntieri tal-pajjiż ikejlu total ta' 5,664 kilometru. Lejn il-punent hemm l-Angola, b'1,110 km; lejn il-Lbiċ, il-projezzjoni dejqa tan-Namibja msejħa l-istrixxa Caprivi, b'233 km. Fin-nofsinhar, hemm post imsejjaħ quadripoint, għaliex erba' pajjiżi jikkonverġu: iż-Żambja, in-Namibja, il-Botswana, li minnhom hemm punt wieħed biss, u ż-Żimbabwe, fin-nofsinhar, b'797 km. Lex-Xlokk hemm il-Możambik, b'fruntiera ta' 419 km. Lejn il-lvant, wara l-Great Rift Valley min-nofsinhar għat-tramuntana, hemm il-Malawi, b’837 km, u t-Tanżanija, b'338 km. Fit-tramuntana, b'daħla qawwija fil-pajjiż, hemm ir-Repubblika Demokratika tal-Kongo, bl-itwal fruntiera, 1,930 km.

It-territorju huwa organizzat politikament f'9 provinċji u 72 distrett.

Ġeografija fiżika

Topografija

It-territorju taż-Żambja huwa ġeneralment iffurmat minn serje ta' plateaux b'altitudni medja ta' 1,000 sa 1,300 m, u t-trinka tettonika tal-wied tax-Xmara Luangwa fil-lvant. Il-parti tal-punent tal-pajjiż hija plateau wiesa 'li lejn it-tramuntana tifforma x-xmajjar bejn ix-xmajjar Zambezi u Kongo. Ix-xmajjar li jaqsmuha, lejn in-nofsinhar, huma ż-Zambezi, lejn il-punent, li jaqsam il-pajjiż, u x-Xmara Kafue, waħda mit-tributarji tagħha, li tgħaddi kompletament miż-Żambja. Ix-Xmara Zambezi ddur lejn il-lvant u tifforma l-fruntiera tan-nofsinhar tal-pajjiż, fejn jinsabu l-belt ta' Livingstone u Victoria Falls u aktar lejn il-lvant, il-Lag Kariba, li huwa ġibjun ġiganteski.

Fiċ-ċentru, fejn il-pajjiż idejjaq, il-plateau jilħaq il-qofol tiegħu fil-Muntanji Muchinga, li jkopru l-wied tax-Xmara Luangwa fit-tramuntana. Il-Muntanji Muchinga jilħqu l-2,164 m u jestendu lejn it-tramuntana f'serje ta' muntanji maqsuma minn diversi xmajjar. Ix-Xmara Luangwa tgħaddi mit-tramuntana għan-nofsinhar mill-parti tal-Lvant taż-Żambja, u tispiċċa fiż-Żambezi, fejn jinsab l-iktar punt baxx fil-pajjiż, b'elevazzjoni minima ta' 329 metru.

Fil-punent tal-Muntanji Muchinga, fil-parti tal-Lvant tal-pajjiż, hemm dipressjoni li tagħti lok għall-Lag Bangweulu u l-basat tagħha, mitmugħa mix-Xmara Chambeshi. Ix-Xmara Luapula, li tħalli din iż-żona ta' depressjoni, tmur l-ewwel lejn in-Nofsinhar u mbagħad lejn it-Tramuntana, u tifforma l-fruntiera mar-RDK, sakemm tidħol fil-Lag Moero. Fit-Tramuntana 'l bogħod hemm il-Lag Tanganyika, li hija parti mir-Rift u tifred it-Tanżanija, ir-RDK u ż-Żambja. Bejn il-lagi Moero u Tanganyika tinsab il-Lag Mweru Wantipa. Din il-parti kollha, fil-punent tal-Muchinga, hija parti mill-baċin ta' fuq tax-Xmara Kongo.

Lejn il-Grigal, madwar ix-Xmara Luangwa, hemm il-Plateau Nyika, li jgħaddi l-aktar mill-pajjiż ġar tal-Malawi.

ġeoloġija

Il-plateau tal-punent, inklinat lejn il-Lbiċ lejn ix-Xmara Zambezi, huwa magħmul minn blat kristallin qodma mnaqqar. Fit-tarf tal-punent, jidher ramel iżgħar, fdalijiet ta' deżert usa' tal-Kalahari. Il-parti ċentrali u tal-Lvant tal-pajjiż, speċjalment l-għoljiet iżolati, huma magħmula minn blat aktar reżistenti. L-eqdem blat, granit u blat vulkaniku, jinstabu fid-depressjoni tal-Lag Bangweulu, 2.5 biljun sena. Fiż-żoni ċentrali tal-pajjiż hemm il-blat sedimentarju tal-Kumpless Katanga, madwar 620 miljun sena, li fih ram, kobalt, uranju, żingu u minerali oħra. Fit-tramuntana tal-parti ċentrali, bejn Ndola u Mufulira, hemm il-Copperbelt, żona kondiviża mar-RDK magħrufa għat-tħaffir tar-ram. Fin-nofsinhar u l-punent hemm parti mis-sistema stratigrafika msejħa Karoo Supergroup, li, fit-tramuntana tal-Lag Kariba, hija rikka fil-faħam.

Klima

Iż-Żambja tgawdi minn klima tropikali, li l-karatteristiċi tagħha jvarjaw mal-altitudni tat-territorju, li għandhom tendenza lejn klimi subtropikali. Fil-klassifikazzjoni tal-klima Köppen il-pajjiż jidher maqsum bejn monsoon u savana, b'xi żoni semi-aridi fil-Lbiċ.

Hemm żewġ stazzjonijiet ewlenin:

L-istaġun tax-xita jibda minn Novembru sa April u jikkorrispondi għas-sajf. L-istaġun xott jinkludi x-xhur bejn Mejju u Ottubru u jikkorrispondi max-xitwa. Min-naħa tiegħu, huwa suddiviż fi staġun xott moderat (Mejju-Awwissu) u staġun niexef sħun (Settembru-Ottubru). B'mod ġenerali, iż-Żambja tesperjenza proporzjon tajjeb ta' xita, li tilħaq minimi ta' 500 mm u massimi ta' 1,400 mm. Fejn tagħmel l-aktar xita huwa fil-majjistral tal-pajjiż (medja ta’ 1,400 mm) u fin-naħa ta' fuq (medja ta’ 1,200 mm); Lejn in-Nofsinhar, għall-kuntrarju, ix-xita hija skarsa (700 mm bħala medja), speċjalment fid-depressjonijiet tan-nofs tax-xmajjar tax-xmajjar Luangwa u Zambezi (500 mm bħala medja).

It-territorju taż-Żambja għandu ftit differenzi fil-latitudni u kważi t-territorju kollu tiegħu huwa għoli bejn 1,000 u 1,300 metru. Huwa għalhekk li t-temperaturi huma bejn wieħed u ieħor l-istess madwar il-pajjiż kollu. Lejn in-nofsinhar, madankollu, is-sħana tiżdied, u tista' tilħaq 40 °C, u f'ambjenti umdi.

Ġunju (istaġun sħun niexef): minimi ta' 6-12°C u massimi ta' 21-26°C. Ottubru (istaġun sħun niexef): minimi ta' 17-22°C u massimi ta' 28-35°C. Frar (istaġun tax-xita): minimi ta' 14-19°C u massimi ta' 25-30°C.

Idrografija

L-aktar xmara importanti taż-Żambja hija ż-Zambezi, li f'xi żoni hija mdawra minn swamps u artijiet mistagħdra, u tipprovdi ħafna mill-popolazzjoni tal-pajjiż. L-akbar lag huwa Lake Moero; Iż-Żambja hija mimlija lagi żgħar u laguni li huma mxerrda fit-territorju kollu u huma permanenti matul is-sena, bl-eċċezzjoni ta’ dawk fil-Lbiċ, fejn id-depressjonijiet u l-kanali tal-pjanuri tal-għargħar, minħabba l-prossimità tad-deżert tal-Kalahari, ma jġorrux ilma. il-ħin kollu.sena.

Il-pajjiż tradizzjonalment kien influwenzat mill-ħtieġa għall-ilma, għalhekk ħafna mit-tribujiet huma nomadi.

Ekoreġjuni

Fiż-Żambja hemm mill-inqas 9 ekoreġjuni. Iż-żona hija ddominata mis-savana u l-mergħat, b'ċerta preżenza ta' foresti u reġjuni semi-aridi qrib id-deżert tal-Kalahari.

Fil-bijoma tropikali u subtropikali tal-foresti tal-weraq wiesa’ niexef hemm il-foresta niexfa ta’ Zambezi, li sseħħ fil-Park Nazzjonali tal-West Lunga, fil-Provinċja tal-Majjistral, l-iktar żona tax-xita u l-unika waħda koperta mill-foresta, fil-Lbiċ fil-konfluwenza bejn il-Kabompo u xmajjar Zambezi, u fil-provinċja tal-Punent, bejn ix-xmajjar Kabompo u Luena. Fis-savana mgħarrqa u l-bijoma tal-mergħat hemm l-ekoreġjun tal-mergħat mgħarrqa ta’ Zambezi, li jseħħ fil-pjanura ta' Bulozi (jew Barotse), fix-Xmara Luanginga, fil-pjanuri tax-Xmara Luena, fl-artijiet mistagħdra ta' Bangweulu, fil-pjanuri ta' Kafue, fil-swamp ta' Lukanga. , fil-Lag Mweru Wantipa u ż-żoni ta 'l-għargħar tagħha, fl-iswamps ta' Busanga, u fil-pjanura ta 'l-għargħar tax-Xmara Chambeshi, fost oħrajn. Fi ħdan il-bijoma tal-mergħat tal-muntanji u tal-arbuxxelli tinsab l-ekoreġjun tal-Możajk tal-Możajk tal-Możajk tar-Rift tan-Nofsinhar tan-Nofsinhar, rappreżentat mill-Park Nazzjonali ta' Nyika taż-Żambja. Fil-bijoma tropikali u subtropikali tal-bwar, is-savana u l-arbuxxelli hemm l-ekoreġjuni tal-boskijiet ċentrali ta' Zambezi miombo (Caprivi Strip u pjanuri ta' Kafue), il-boskijiet tan-Nofsinhar ta' miombo, il-boskijiet ta’ Zambezi mopane, il-boskijiet tat-tek ta’ Zambezi, il-mergħat tal-punent ta' Zambezi u l- Itigi u Sumbu bushland. Il-bijomi u l-ekoreġjuni taż-Żambja huma ddeterminati mill-klima, it-tip ta' ħamrija u n-nirien fil-foresti.

Ix-xita

Ix-xita hija l-kawża ewlenija tal-ekoreġjuni, b'ammonti li jvarjaw bejn 500 u 1400 mm. L-aktar abbundanti huma fil-majjistral u fit-tramuntana (1400-1200 mm) u jinżlu lejn in-nofsinhar, b'700 mm. Iż-żoni l-aktar niexfa huma fin-nofs tal-widien ta' Zambezi u Luangwa, b'500 mm. Il-pajjiż m'għandux żoni aridi. Il-preċipitazzjoni hija kkonċentrata prinċipalment f'Jannar, meta ż-żona ta 'konverġenza intertropikali tkun fuq il-pajjiż. L-istaġun niexef idum 6 sa 8 xhur, maqsum fl-istaġun niexef kiesaħ jew xitwa, minn April jew Mejju sa Awwissu, u l-istaġun niexef sħun, minn Settembru sa Novembru.

L-altitudni

L-altitudni tiddetermina t-temperaturi, bil-pajjiż jaqsam mill-plateau kbir tal-Afrika ċentrali, bejn 1000 u 1300 m. F'Ġunju, l-iktar xahar kiesaħ, it-temperaturi minimi jvarjaw bejn 6 u 12-il grad, u l-ogħla f'Ottubru, b'massimu ta' 28 sa 35 oC. Jista 'jkun ġlata fl-għoljiet ogħla, jew fil-partijiet inqas umdi tan-nofs tan-nofsinhar tal-pajjiż, fejn il-pjanti li jbatu minn dawn il-kundizzjonijiet ma jikbrux. Fil-widien ta' Zambezi u Luangwa, fiż-żoni t'isfel, mhux rari li tilħaq l-40 °C f’Ottubru.

Il-ħamrija

L-aktar tip ta' ħamrija abbundanti fil-pajjiż huwa l-hekk imsejjaħ red sandveld aħmar. Is-sanveld huwa tip ta' veld (pajsaġġ tal-mergħat f’ċertu altitudni karatteristika tal-Afrika t’Isfel) ikkaratterizzat minn ħamrija ramlija niexfa li tassorbi l-ilma waqt ix-xita u hija maħsula ħafna, u għalhekk ma jkunux fertili ħafna, ħlief fejn it-tafal huwa abbundanti, għalkemm Huma jittolleraw ċerti ħabitats akkwatiċi staġjonali. Il-veġetazzjoni hija adattata ħafna fil-forma ta' siġar u arbuxxelli li ma jkoprux l-art kollha u jħallu żoni vojta. Tipiċi huma ċerti akaċja, is-siġra tar-ragħaj (Boscia albitrunca) jew il-legumi Bauhinia petersiana.

Tipi oħra ta 'ħamrija jiffurmaw id-dambo griż, il-ħamrija sewda tal-pjanuri u r-ramel tal-Kalahari. Dambos huma żoni mgħarrqa fl-istaġun tax-xita fuq il-plateau u huma abbundanti ħafna fiż-Żambja (aktar minn 12% tat-territorju). Il-ħamrija hija aktar rikka mis-sandveld, iżda hija mimlija ilma u kultant aċiduża ħafna, għalhekk pjanti adattati biss, bħall-qasab, jikbru fuqhom. Fl-istaġun xott, ħafna jintużaw bħala ġonna tal-frott. Il-ħamrija sewda tal-pjanuri tal-għargħar hija l-aktar sinjuri; Fuqhom jikbru mergħat li jitimgħu erbivori kbar meta x-xita tonqos, iżda huma mħassra mill-ġibjuni, li jipprevjenu l-għargħar. Fl-aħħarnett, il-ħamrija ramlija tal-Lbiċ mhijiex fertili, ma żżommx umdità, u tappoġġja biss siġar żgħar u b'għeruq fondi.

Nirien fil-foresti

Il-ħruq tal-veġetazzjoni huwa pprattikat f'ħafna mill-pajjiż fl-aħħar tal-istaġun xott, permezz ta' sistema msejħa chitemene, minn kelma fil-lingwa Bemba li tfisser "fejn il-fergħat ikunu ġew maqtugħa", fil-qosor, slash and burn biex jippromwovu t-tkabbir tal-pjanti. Il-ħaxix jinħaraq u s-siġar li jwaqqgħu l-weraq ma jsofrux ħsara eċċessiva.

Rizorsi naturali

Il-pajjiż huwa għani fir-riżorsi li ġejjin:

Ram
Kobalt
Żingu
Ċomb
Faħam
Emeralds
Deheb
Fidda
Uranju
Enerġija idrawlika

Użu tal-art

It-tabella tirrappreżenta l-perċentwali tal-użu analizzati fl-2011. Fl-2005, l-irrigazzjoni ntużat f'1559 km².

Użu tal-art
Uża	Perċentwal taż-żona
moħriet art	4.52
Uċuħ tar-raba permanenti	0.05
Oħrajn	95.44

Ambjent

Iż-Żambja tintlaqat minn maltempati tropikali qawwija bejn Novembru u April.

L-akbar problemi ambjentali tal-pajjiż ġejjin minn tniġġis atmosferiku, li jikkawża xita aċiduża fiż-żoni tal-minjieri u tar-raffineriji tal-minerali; kontaminazzjoni kimika ta 'l-ilma, li taffettwa l-popolazzjonijiet ta' rinoċeronti, iljunfanti, antilopi u qtates; id-deforestazzjoni, l-erożjoni tal-ħamrija, id-deżertifikazzjoni u t-trattament ħażin kemm tal-ilma tax-xorb kif ukoll tal-ippurgar, li għandu impatt fuq is-saħħa tal-bniedem b’mard bħad-dijarea jew il-kolera.

Iż-Żambja hija membru tal-assoċjazzjonijiet li ġejjin u/jew adottat il-miżuri internazzjonali li ġejjin:

Bijodiversità.
Tibdil fil-Klima.
Deżertizzazzjoni.
Speċi fil-periklu.
Skart perikoluż.
Drittijiet tal-Baħar.
Trattat ta' Projbizzjoni Komprensiva tat-Testijiet Nukleari.
Protokoll ta' Montreal.
Protezzjoni ta' art mistagħdra.
Iż-Żambja ffirmat iżda ma rratifikatx il-Protokoll ta' Kyoto.

Żoni Protetti taż-Żambja

Park Nazzjonali tal-Blue Lagoon, 450 km²
Park Nazzjonali ta' Isangano, 840 km²
Park Nazzjonali ta' Kafue, 22,400 km²
Park Nazzjonali ta' Kasanka, 390 km²
Park Nazzjonali Lavushi Manda, 1,500 km²
Liuwa Plain National Park, 3,660 km²
Park Nazzjonali ta' Lochinvar, 410 km²
Park Nazzjonali t'isfel ta' Zambezi, 4,092 km²
Park Nazzjonali ta' Luambe, 254 km²
Park Nazzjonali ta' Lukusuzi, 2,720 km²
Park Nazzjonali tal-Pjanuri ta' Lusenga, 880 km²
Park Nazzjonali Mosi-oa-Tunya, 66 km²
Park Nazzjonali Mweru Wantipa, 3,134 km²
Park Nazzjonali ta' Luangwa tat-Tramuntana, 4,636 km²
South Luangwa National Park, 9,050 km²
Park Nazzjonali ta' Nsumbu, 2,063 km²
Park Nazzjonali ta' Nyika, 80 km²
Park Nazzjonali ta' Sioma Ngwezi, 5,276 km²
Park Nazzjonali tal-Punent Lunga, 1684 km²
Park Nazzjonali ta' Lusaka, 67 km²

Żambja Siti Ramsar

Fiż-Żambja hemm tmien artijiet mistagħdra ta' importanza internazzjonali li jkopru 40,305 km² ta' erja.

Pjanuri ta' għargħar tax-Zambezi, 9000 km²
Pjanuri ta' għargħar ta' Luangwa, 2500 km²
Bangweulu Wetlands, 11,000 km²
Busanga Plains Wetlands, 2000 km²
Kafue Plains, 6005 km²
Lukanga Swamp, 2600 km²
Lag Mweru Wantipa, 4900 km²
Lag Tanganyika, 2300 km²

Popolazzjoni u gruppi etniċi taż-Żambja

Iż-Żambja hija waħda mill-aktar pajjiżi urbanizzati fiż-żona sub-Saħarjana, b'45% tal-popolazzjoni kkonċentrata fi ftit bliet tul it-toroq ewlenin (inklużi Lusaka, 1,300,000, Kitwe u Ndola, 400,000 abitant kull wieħed). popolazzjoni rurali. Fl-2021, il-popolazzjoni qabżet id-19,000,000, b'żieda annwali ta 'kważi 3 fil-mija u rata ta' fertilità ta' 4.7 tfal għal kull mara (f'żoni rurali sa 6 itfal). L-istennija tal-ħajja taż-żewġ sessi hija ta' 64.7 snin (67.7 għan-nisa u 61.7 għall-irġiel), b'età medja ta’ 16.9 snin. Il-mortalità tat-trabi hija 39.4 tifel għal kull 1000 twelid u għal tfal taħt il-5 snin hija 52.4 għal kull 1000.

Il-maġġoranza taż-Żambjani jitkellmu lingwi Bantu, tal-familja Kongo-Niġerjana, u huma dixxendenti ta' gruppi Bantu li stabbilixxew fir-reġjun matul l-aħħar elfejn sena. Matul il-kolonizzazzjoni, l-Ingliżi kisbu konċessjonijiet tal-minjieri fir-reġjun permezz ta' diversi mexxejja importanti, u fl-1911, iż-żona ġiet inkorporata fil-protettorat tar-Rhodesia tat-Tramuntana. L-avvanzi fil-minjieri ġibdu l-immigrazzjoni fis-snin 20 u 30. Fl-1964, il-pajjiż kiseb l-indipendenza u l-isem Żambja.

Fiz-Zambja hemm 72 grupp etniku, li l-aktar importanti minnhom huwa n-nies Bemba. Bejn 18 u 21% taż-Żambjani jidentifikaw ma 'dan, u l-lingwa tagħhom, Bemba, hija mitkellma minn 33% tal-abitanti tal-pajjiż.7 Huma segwiti mit-Tonga (13.6%), Chewa (7, 4%), Lozi ( 5.7%), Nsenga (5.3%), Tumbuka (4.4%), Ngoni (4%), Lala (3.1%), Kaonde (2.9%), Namwanga (2.8%), lunda (2.6%), mambwe (2.5%) ), lovale (2.2%), lamba (2.1%), ushi (1.9%), lenje (1.6%), bisa (1%), mbunda (1.2%) u oħrajn aktar minoritarji li flimkien jirrappreżentaw 13.8%.

[[Stampa:|daqsminuri|]]