1914

1914 (romartal MCMXIV) var eit normalår som byrja på ein torsdag i den gregorianske kalenderen og eit normalår som byrja på ein onsdag i den julianske kalenderen. Dette året braut første verdskrigen ut.

Hendingar

Utlandet

• 1. januar: To britiske protektorat i Vest-Afrika blei slått saman til éin koloni, Nigeria, namngjeven av guvernørkona Flora Shaw.
• 11. januar: Vulkanen Sakurajima nær Kagoshima i Japan byrja eit utbrot som voks etter eit stort jordskjelv 13. januar. Lavaflaumen band saman vulkanøya med Osumihalvøya.
• 1. mars: Republikken Kina blei medlem av verdspostforeininga.
• 7. mars: Prins Wilhelm av Wied kom til Albania for å bli konge der. Regjeringstida hans vara berre i 6 månader.
• 16. mars: Henriette Caillaux, kona til den franske ministeren Joseph Caillaux, drap avisredaktøren Gaston Calmette ved Le Figaro etter ein lengre aviskampanje mot ektemannenn.
• 27. mars: Den belgiske kirurgen Albert Hustin utførte den første vellukka ikkje-direkte blodoverføringa ved hjelp av antikoagulantar.
• 20. april: Ludlowmassakren mot streikande gruveabeidarar og familiane deira i Ludlow i Colorado førte til at 39 arbeidarar, kvinner og barn blei drepne.
• 21. april: «Banankrigane». Marinesoldatar frå USA okkuperte Veracruz i Mexico etter at ein mindre krangel i Tampico førte til ei større diplomatisk tildraging.
• 14. mai: President Woodrow Wilson skreiv under ein proklamasjon som gjorde morsdagen til ei offentleg feiring i USA.
• 25. mai: Det britiske underhuset vedtok Government of Ireland Act 1914, som skulle gje Irland sjølvstyre som del av Storbritannia.
• 29. mai: Linjeskipet RMS «Empress of Ireland» gjekk ned i St. Lawrence-elva etter ein kollisjon med det norske lasteskipet DS «Storstad». 1 012 menneske omkom.
• 30. mai: Linjeskipet RMS «Aquitania» la ut på jomfruturen sin.
• 7. juni: Panamakanalen stod klar.^[1]

• 23. juni: Kaiser-Wilhelm-kanalen (Kielkanalen) gjennom Schleswig-Holstein blei gjenopna av keisar Vilhelm. Det britiske dreadnoughtskipet HMS «King George V» vitja Kiel og blei inspisert av den tyske keisaren.
• 28. juni: Erkehertug og kronprins Franz Ferdinand av Austerrike og kona hans blei skotne under ei vitjing til Sarajevo av den serbiske nasjonalisten Gavrilo Princip. Drapet sette i gang ei rekkje alliansar mellom land i Europa og førte til første verdskrigen.^[1]
• 29. juni: Den austerriksk-ungarske legasjonssekretæren i Beograd sende ei melding til Wien om mogleg serbisk innblanding i drapa i Sarajevo. Antiserbiske opptøyar braut ut i heile Bosnia.
• 5. juli: Eit rådsmøte i Potsdam mellom austerriksk-ungarske og tyske leiarar diskuterte mogleg krig mot Serbia, Russland og Frankike.
• 6. juli: Tyskland gav Austerrike-Ungarn bindande løfte om støtte i høve krig mot Serbia.
• 23. juli: Julikrisa. Austerrike-Ungarn stilte Serbia eit ultimatum som kravde at landet skulle forhindra anti-austerriksk propaganda og aktivisme og fjerna involverte i Sarajevo-attentatet frå statleg teneste.
• 25. juli: Første verdskrigen. Austerrike-Ungarn hevda å ikkje ha fått eit tilfredsstillande svar på ultimatumet til Serbia, og byrja mobilisera.
• 28. juli: Første verdskrigen. Austerrike-Ungarn erklærte krig mot Serbia.^[1]
• 29. juli: Cape Cod-kanalen opna i Massachusetts. Kanalen korta ned sjøreisa mellom Boston og New York med ca. 10 mil, men gjorde også Cape Cod om til ei øy.
• 30. juli: Første verdskrigen. Russland byrja allmenn mobilisering. Tyskland la fram eit ultimatum om at ordren skulle takast tilbake.
• 31. juli: Den franske politikaren Jean Jaurès vart myrda av ein høgrenasjonalist på ein kafe i Paris.
• 1. august: Første verdskrigen. Tyskland erklærte krig mot Russland.^[1] Allmenn mobilisering i Frankrike^[2] og Tyskland.

• 2. august: Første verdskrigen. Tyskland besette Luxembourg og gav nøytrale Belgia eit ultimatum om fritt leide.
• 3. august: Første verdskrigen. Tyskland erklærte krig mot Frankrike. Belgia avviste kravet om fritt leide.
• 4. august: Første verdskrigen. Tyskland invaderte Belgia. Storbritannia erklærte krig mot Tyskland for å ha brote nøytraliteten til Belgia.^[3] Dette hadde konsekvensar for dei britiske og tyske koloniane i resten av verda.
• 5. august: Første verdskrigen. Tyskland erklærte krig mot Belgia. Montenegro erklærte krig mot Austerrike-Ungarn.
• 5.-16. august: Slaget ved Liège under første verdskrigen. Tyske styrkar overvann dei belgiske. Tidleg i slaget blei Liège bomba frå tyske luftskip.
• 6. august: Første verdskrigen. Austerrike-Ungarn erklærte krig mot Russland.
• 12. august: Slaget ved Haelen under første verdskrigen. Belgiske styrkar slo tilbake dei tyske.
• 20. august: Første verdskrigen. Tyske styrkar okkuperte Brussel.
• 23. august: Første verdskrigen. Slaget ved Mons. Britiske styrkar heldt tilbake tyske styrkar, men byrja så ein månadlang retrett langs elva Marne.
  • Japan erklærte krig mot Tyskland.
• 26. august til 2. september: Første verdskrigen. Slaget ved Tannenberg i Aust-Preussen mellom tyske og russiske styrkar enda med tysk siger. Den tyske øvstkommanderande Paul von Hindenburg fekk status som krigshelt.
• 1. september: St. Petersburg i Russland bytta namn til Petrograd.
  • Den siste kjende vandredua, «Martha», døydde i Cincinnati Zoo.
• 3. september: Pave Benedikt XV, fødd Giacomo della Chiesa, etterfølgde pave Pius X.
  • Wilhelm av Albania forlét Albania etter seks månader som konge der grunna sterk motstand mot han.
• 5.-9. september: Første verdskrigen. Det første slaget ved Marne stoppa den tyske frammarsjen mot Paris.
• 7. september: Første verdskrigen. Det osmanske riket erklærte krig mot Belgia.
• 17. september: Arbeidarpartipolitikaren Andrew Fisher blei statsminister i Australia for tredje gong.
• 3. oktober: Eit jordskjelv fann stad sørvest i Tyrkia med episenter nær Burdursjøen. Rundt 4 000 menneske døydde og heimar og monument blei øydelagde.^[4]
• 9. oktober: Første verdskrigen. Tyske styrkar tok Antwerpen i Belgia.
• 19. oktober–22. november: Første verdskrigen. Det første slaget ved Ypres stoppa den tyske framrykkinga mot havet etter store tap på begge sider.
• 5. november: Storbritannia og Frankrike erklærte krig mot Det osmanske riket. Storbritannia annekterte Kypros.

• 2. desember: Første verdskrigen, kampen om Serbia. Austerriksk-ungarske styrkar okkuperte Beograd.
• 8. desember: Første verdskrigen. Ein overveldande britisk marinestyrke leidd av Doveton Sturdee sigra over skip frå den tyske marinen under Maximilian von Spee.
• 12. desember: Børsen i New York opna att etter å ha blitt stengd 1. august ved krigsutbrotet.
• 15. desember: Ein gasseksplosjon ved Mitsubishi si kolgruve i Hojyo på Kyūshū i Japan førte til tap av 687 menneskeliv.
• 18. desember: Sultanatet Egypt blei eit britisk protektorat.^[5]
• 19. desember: Første verdskrigen, kampen om Serbia. Slaget ved Kolubara enda med ein klar serbisk siger over austerriksk-ungarske styrkar.
• 24. desember: Julefreden, ein uoffisiell våpenkvile og fraternisering mellom britiske og tyske soldatar, fann stad.
• Hamnebyen Dover sør i England blei bombardert av tyske fly, luftskip og krigsskyp.

Noreg

• Hundreårsjubilem for den norske grunnlova
• 5. mai-11. november: Jubilæumsutstillingen blei halden i Kristiania (Oslo) for å markera grunnlovsjubileet.
• 31. juli: Første verdskrigen. Noreg erklærte seg nøytrale i konflikta mellom Austerrike-Ungarn og Serbia.^[6]
• 7. september: Det første norske krigsforliset under første verdskrigen fann stad då dampskipet «Tyskla» gjekk på ei mine utanfor Nederland. 3 omkom.
• 8. september: Første verdekrigen. Noreg og Sverige inngjekk ein nøytralitetsavtale.

• Grønligrotta i Rana blei utforska for første gong av geologen J. Oxaal.

Fødde

Sjå òg Fødde i 1914.

• 14. januar: Hugh Trevor-Roper, britisk historikar
• 15. februar: Jan-Magnus Bruheim, norsk forfattar
• 3. mars: Asger Jorn, dansk biletkunstnar
• 31. mars: Octavio Paz, meksikansk forfattar
• 2. april: Alec Guinness, britisk skodespelar
• 4. april: Marguerite Duras, fransk forfattar og regissør
• 21. april: Gunnar Randers, norsk fysikar
• 15. mai: Tenzing Norgay, nepalsk fjellklatrar
• 23. juli: Alf Prøysen, norsk visesongar og forfattar
• 9. august: Tove Jansson, finsk forfattar
• 26. august: Julio Cortazar, argentinsk forfattar
• 24. september: Andrzej Panufnik, polsk-britisk komponist
• 6. oktober: Thor Heyerdahl, norsk oppdagar
• 27. oktober: Dylan Thomas, britisk (walisisk) diktar
• 9. desember: Max Manus, norsk motstandsmann og forretningsmann

Døde

Sjå òg Døde i 1914.

• 21. januar: Theodor Kittelsen, norsk målar og forfattar
• 3. februar: Johannes Skar, norsk folkeminnesamlar
• 25. mars: Frédéric Mistral, fransk forfattar og nobelprisvinnar
• 2. april: Paul Heyse, tysk forfattar
• 21. juni: Bertha von Suttner, austerriksk forfattar, pasifist og vinnar av Nobels fredspris
• 28. juni: Erkehertug Franz Ferdinand av Austerrike
• 16. juli: Hans Ross, norsk teolog, ordbokredaktør og målmann
• 4. august: Hubertine Auclert, fransk kvinnesaksforkjempar
• 20. august: Pave Pius X
• 26. september: August Macke, tysk målar
• 1. oktober: Kitty Kielland, norsk målar

Kjelder