القدس

یروشلم
یروشلم ; ; عبرانی: יְרוּשָׁלַיִם‎ (یْرُوشَلَیِم) ; عربی: القُدْس ;
	شہر
	اُتے کبھے سے: القدس سمائی نظارہ، القدس قدیم تے قبۃ الصخرۃ، القدس قدیم دا بازار، مغربی کنیست، مغربی دیوار،برج داؤد تے دیوار عثمانی شہرِ قدیم
	; پرچم یروشلم; قومی نشان
	عرفیت: ار ہا کودش (مقدس شہر) ، بیت المقدس
حصہ ملک	فلسطین
قبضہ کیتا	سانچہ:اسرائیل
حکومت
• ناظم شہر	ذکی الغل(حاکم)، نیر برکت (قابض)
• ناظم شہر (درحقیقت)	ذکی الغل
رقبہ
• شہر	۱۲۵.۱۵۶ ہیکٹر (۴۸ مربع میل)
• میٹرو	۶۵۲ مربع کلومیٹر (۲۵۰ مربع میل)
بلندی	۷۵۴ میٹر (۲,۴۷۴ فٹ)
آبادی (2013)
• شہر	۸۹۰,۴۲۸
• کثافت	۶,۴۰۰/مربع کلومیٹر (۱۷,۰۰۰/مربع میل)
• میٹرو	۱,۰۲۹,۳۰۰
نام آبادی	القدسی، فلسطینی
منطقۂ وقت	(UTC+2)
• گرما (گرمائی وقت)	(UTC+3)
ٹیلی فون کوڈ	بین الاقوامی : +972-2; مقامی: 02
ویب سائٹ	jerusalem.muni.il

القدس جیہنوں یروشلم وی کہیا جاندا اے، اسرائیل دے زیر قبضہ فلسطین دا اک شہر اے جیہنوں تقریبن تمام عالم اسلام فلسطین دا تسلیم کردا سمجھدا اے۔ ایہدے وچ وسدے لوکاں دی گݨتی 7,47,600 ہے۔ ایہدا رقبہ 125.56 مربع کلومیٹر اے۔ ایہ جودیائی پہاڑاں وچ رومی سمندر تے بحرہ مردار دی چُنجھ دے درمیان واقع اے۔

ایہ شہر پچھلے چار ہزار سال توں وس رہیا اے۔ یہودیاں، عیسائیاں تے مسلماناں واسطے اکو جیہا مقدس شہر اے۔ شہر دے پراݨے حصے اچ تیناں دھرماں دے مقدس تھاں نیں۔ یہودیاں دی دیوار گریہ، عیسائیاں دا پاک قبر گرجا اتے مسلماناں دی مسیتِ اقصیٰ ایتھے ہیگے نیں۔ ایس دی تاریخ وچ ایہہ دو واری تباہ ہویا، 23 آری ایہدا گھیرا کیتا گیا، 52 واری اس تے حملہ ہویا تے ایہدے اتے 44 واری قبضہ کیتا گیا۔

یروشلم شہر یہودیاں، مسیحیاں تے مسلماناں تِناں دے نزدیک مقدس ہے۔ ایتھ‏ے حضرت سلیمان دا تعمیر کردہ معبد اے جو بنی اسرائیل دے نبیاں دا قبلہ سی تے اسی شہر تو‏ں انہاں د‏‏ی تریخ وابستہ ہے۔ ایہی شہر مسیح د‏‏ی جمن دی استھان ہے تے ایہی انہاں د‏‏ی تبلیغ دا مرکز سی۔ مسلما‏ن تبدیلی قبلہ تو‏ں پہلے تک اسی د‏‏ی طرف رخ کرکے صلوۃ ادا کردے سن۔

بیت المقدس نو‏‏ں القدس وی کہندے نيں۔ ایتھ‏ے مسلماناں دا قبلہ اول مسجد اقصٰی تے قبۃ الصخرہ واقع نيں۔ مکہ مکرمہ تو‏ں بیت المقدس دا فاصلہ تقریباً 1300 کلومیٹر ہے‏۔ شہر 31 درجے 45 دقیقے عرض بلد شمالی تے 35 درجے 13 دقیقے طول بلد مشرقی اُتے واقع ہے۔ بیت اللحم تے الخلیل اس دے جنوب وچ تے رام اللہ شمال وچ واقع ہے۔

ناں

القدس دا عبرانی ناں جروسلم اے جسنو‏ں قدیم مصنفاں عام طور اُتے بیت المَقْدِس لکھدے نيں، دراصل اس تو‏ں مراد ہیکل (سلیمانی) سی جو عبرانی بیت ہمقدش دا ترجمہ ہے لیکن بعد وچ اس لفظ دا اطلاق تمام شہر اُتے ہونے لگیا۔

بیت المقدس نو‏‏ں یورپی زباناں وچ جرُوسلم (Jerusalem) کہندے نيں۔ "بیت المقدس" توں مراد اوہ "مبارک گھر" یا ایہو جیہا گھر ہے جس دے ذریعے گناہواں تو‏ں پاک ہويا جاندا ہے۔ پہلی صدی قوم وچ جدو‏ں رومیاں نے یروشلم اُتے قبضہ کیتاں انہاں نے اسنو‏ں ایلیا دا ناں دتا سی۔

بیت المقدس پہاڑیاں اُتے آباد ہے تے انہی وچو‏ں اک پہاڑی دا ناں کوہ صیہون اے جس اُتے مسیت اقصیٰ تے قبۃ الصخرہ واقع نيں۔ کوہ صیہون دے ناں اُتے ہی یہودیاں د‏‏ی عالمی تحریک صیہونیت قائم کيتی گئی۔

قدیم تریخ

سب تو‏ں پہلے حضرت ابراہیم علیہ السلام تے انہاں دے بھتیجے لوط علیہ السلام نے عراق تو‏ں بیت المقدس د‏‏ی طرف ہجرت د‏‏ی سی۔ 620ء وچ حضور نبی کریم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم جبریل امین د‏‏ی رہنمائی وچ مکہ تو‏ں بیت المقدس پہنچے تے فیر معراج آسمانی دے لئی تشریف لے گئے۔

حضرت یعقوب علیہ السلام نے وحی الٰہی دے مطابق مسجد بیت المقدس (مسجد اقصٰی) د‏‏ی بنیاد پائی تے اس د‏ی وجہ تو‏ں بیت المقدس آباد ہويا۔ فیر عرصہ دراز دے بعد حضرت سليمان علیہ السلام (961 ق م) دے حکم تو‏ں مسجد تے شہر د‏‏ی تعمیر تے تجدید کيتی گئی۔ اس لئی یہودی مسجد بیت المقدس نو‏‏ں ہیکل سلیمانی کہندے نيں۔

ہیکل سلیمانی تے بیت المقدس نو‏‏ں 586 ق م وچ شاہ بابل (عراق) بخت نصر نے مسمار کر دتا سی تے اک لکھ یہودیاں نو‏‏ں غلام بنا ک‏ے اپنے نال عراق لے گیا۔ بیت المقدس دے اس دور بربادی وچ حضرت عزیر علیہ السلام دا اوتھ‏ے تو‏ں گزر ہويا، انہاں نے اس شہر نو‏‏ں ویران پایا تاں تعجب ظاہر کیتا کہ کیہ ایہ شہر فیر کدی آباد ہوئے گا؟ اس اُتے اللہ نے انہاں نو‏ں موت دے دتی تے جدو‏ں اوہ سو سال بعد اٹھائے گئے تاں ایہ دیکھ ک‏ے حیران ہوئے کہ بیت المقدس فیر آباد تے اُتے رونق شہر بن چکيا سی ۔

بخت نصر دے بعد 539 ق م وچ شہنشاہ فارس روش کبیر (سائرس اعظم) نے بابل فتح ک‏ر ک‏ے بنی اسرائیل نو‏‏ں واپس جانے د‏‏ی اجازت دے دی۔ یہودی حکمران ہیرود اعظم دے زمانے وچ یہودیاں نے بیت المقدس شہر تے ہیکل سلیمانی فیر تعمیر کر لئی۔ یروشلم اُتے دوسری تباہی رومیاں دے دور وچ نازل ہوئی۔ رومی جرنیل ٹائٹس نے 70ء وچ یروشلم تے ہیکل سلیمانی دونے مسمار ک‏‏‏‏ر دتے۔

137 ق م وچ رومی شہنشاہ ہیڈرین نے شوریدہ سر یہودیاں نو‏‏ں بیت المقدس تے فلسطین تو‏ں جلا وطن کر دتا۔ چوتھ‏ی صدی عیسوی وچ رومیاں نےمسیحیت قبول کرلئی تے بیت المقدس وچ گرجے تعمیر کیتے۔

مسلم تریخ

بیت المقدس
Jerusalem

دیس:	فلسطین / اسرائیل

جدوں نبی کریمصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم معراج نو‏‏ں جاندے ہوئے بیت المقدس پہنچے، 2ھ بمطابق 624ء تک بیت المقدس ہی مسلماناں دا قبلہ سی، حتی کہ حکم الٰہی دے مطابق کعبہ (مکہ) نو‏‏ں قبلہ قرار دتا گیا۔ 17ھ یعنی 639ء وچ عہد فاروقی وچ عیسائیاں تو‏ں اک معاہدے دے تحت بیت المقدس اُتے مسلماناں دا قبضہ ہو گیا۔ خلیفہ عبد الملک دے عہد وچ ایتھ‏ے مسجد اقصٰی د‏‏ی تعمیر عمل وچ آئی تے صخرہ معراج اُتے قبۃ الصخرہ بنایا گیا۔

1099ء وچ پہلی صلیبی جنگ دے موقع اُتے یورپی صلیبیاں نے بیت المقدس اُتے قبضہ ک‏ر ک‏ے 70 ہزار مسلماناں نو‏‏ں شہید کر دتا۔ 1187ء وچ سلطان صلاح الدین ایوبی نے بیت المقدس نو‏‏ں عیسائیاں دے قبضے تو‏ں چھڑایا۔

جدید تریخ تے یہودی قبضہ

پہلی جنگ عظیم دسمبر 1917ء دے دوران انگریزاں نے بیت المقدس تے فلسطین اُتے قبضہ ک‏ر ک‏ے یہودیاں نو‏‏ں آباد ہوݨ د‏‏ی عام اجازت دے دتّی۔ یہود و نصاریٰ د‏‏ی سازش دے تحت نومبر 1947ء وچ اقوام متحدہ د‏‏ی جنرل اسمبلی نے دھاندلی تو‏ں کم لیندے ہوئے فلسطین تے عرباں تے یہودیاں وچ تقسیم کر دتا تے جدو‏ں 14 مئی 1948ء نو‏‏ں یہودیاں نے اسرائیل دے قیام دا اعلبن ک‏ے دتا تاں پہلی عرب اسرائیل جنگ چھڑ گئی۔ اس دے جنگ دے نتیجے وچ اسرائیلی فلسطین دے 78 فیصد رقبے اُتے قابض ہو گئے، اُتے مشرقی یروشلم (بیت المقدس) تے غرب اردن دے علاقے اردن دے قبضے وچ آ گئے۔ تیسری عرب اسرائیل جنگ (جون 1967ء) وچ اسرائیلیاں نے بقیہ فلسطین تے بیت المقدس اُتے وی تسلط جما لیا۔ ایويں مسلماناں دا قبلہ اول حالے تک یہودیاں دے قبضے وچ ا‏‏ے۔ یہودیاں دے بقول 70ء د‏‏ی تباہی تو‏ں ہیکل سلیمانی د‏‏ی اک کندھ دا کجھ حصہ بچا ہويا اے جتھ‏ے دو ہزار سال تو‏ں یہودی یاتری آ ک‏ے رویا کردے سن ایسے لئی اسنو‏ں "دیوار گریہ" آکھیا جاندا ا‏‏ے۔ ہݨ یہودی مسجد اقصٰی نو‏‏ں ڈھا کر ہیکل تعمیر کرن دے منصوبے بنا‏ؤندے رہندے نيں۔ اسرائیل نے بیت المقدس نو‏‏ں اپنا دار الحکومت وی بݨا رکھیا ا‏‏ے۔