อาณาจักรพระนคร

อาณาจักรพระนคร

ค.ศ. 802–ค.ศ. 1431
ธงชาติ
ธงชาติ
การขยายตัวของอาณาจักรพระนครในช่วง ค.ศ. 802–1204
การขยายตัวของอาณาจักรพระนครในช่วง ค.ศ. 802–1204
สถานะจักรวรรดิ
เมืองหลวง
ภาษาราชการภาษาเขมร
ภาษาทั่วไป
  • ภาษาเขมรเก่า
  • ภาษาสันสกฤต (ในศาสนกิจ)
  • ภาษาเอเชียตะวันออกเฉียงใต้อื่น ๆ
ศาสนา
เดมะนิมเขมร
การปกครองสมบูรณาญาสิทธิราชย์แบบเทวราชา
พระมหากษัตริย์ 
• ค.ศ. 802–850
พระเจ้าชัยวรมันที่ 2
• ค.ศ. 1113–1150
พระเจ้าสุริยวรมันที่ 2
• ค.ศ. 1181–1218
พระเจ้าชัยวรมันที่ 7
• ค.ศ. 1417–1431
เจ้าพระยาญาติ
ยุคประวัติศาสตร์สมัยกลาง
• พระเจ้าชัยวรมันที่ 2 ขึ้นครองราชย์
ค.ศ. 802
• สถาปนานครวัด
ค.ศ. 1113–1150
• อาณาจักรพระนครล่มสลาย
ค.ศ. 1431
พื้นที่
ค.ศ. 1290[1][2]1,000,000 ตารางกิโลเมตร (390,000 ตารางไมล์)
ก่อนหน้า		 ถัดไป
เจนละ
อาณาจักรเขมร (จตุมุข)
อาณาจักรล้านช้าง

อาณาจักรพระนคร[3] (เขมร: ចក្រភពអង្គរ จกฺรภพองฺคร) หรือ อาณาจักรเขมร[4] (เขมร: ចក្រភពខ្មែរ จกฺรภพขฺแมร) บ้างเรียก อาณาจักรขอม[5][6] เป็นคำที่นักประวัติศาสตร์ใช้เรียกประเทศกัมพูชาในช่วงคริสต์ศตวรรษที่ 9–15 ซึ่งเป็นช่วงที่ประเทศนี้เป็นจักรวรรดิพุทธ-ฮินดูอยู่ในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ จักรวรรดิแห่งนี้วิวัฒนาการขึ้นจากอารยธรรมโบราณที่เรียกฟูนันและเจนละซึ่งปกครองหรือเป็นเจ้าประเทศราชอยู่ในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ภาคพื้นดินส่วนใหญ่[7] ตลอดจนบางส่วนของจีนใต้ โดยมีอาณาเขตตั้งแต่ปลายคาบสมุทรอินโดจีนไปทางเหนือจนถึงมณฑลยูนนานในประเทศจีนปัจจุบัน และทางตะวันตกจากประเทศเวียดนามไปจนถึงประเทศเมียนมา[8][9]

มรดกที่โดดเด่นที่สุดของอาณาจักรพระนคร คือ เมืองพระนคร ซึ่งเป็นเมืองหลวงของอาณาจักรนี้ในช่วงรุ่งเรืองที่สุด โบราณสถานอลังการหลายแห่งในเมืองพระนคร เช่น นครวัด และปราสาทบายน เป็นเครื่องยืนยันถึงความมหาศาลของอำนาจ ราชทรัพย์ ศิลปะ วัฒนธรรม วิทยาการทางสถาปัตยกรรม และระบบความเชื่ออันหลากหลายในอาณาจักรนี้ ภาพถ่ายจากดาวเทียมแสดงให้เห็นว่า ในช่วงคริสต์ศตวรรษที่ 11–12 ซึ่งอาณาจักรพระนครเจริญถึงขีดสุดนั้น อาณาจักรพระนครเป็นชุมชนเมืองที่ใหญ่ที่สุดในโลกก่อนยุคอุตสาหกรรม[10][11] นักวิจัยยังเห็นว่า อาณาจักรพระนครเป็นแห่งแรกในโลกที่ก่อตั้งระบบสาธารณสุข โดยมีสถานพยาบาลสาธารณะถึง 102 แห่ง[12]

ตามประเพณีแล้ว อาณาจักรพระนครเริ่มต้นใน ค.ศ. 802 เมื่อพระเจ้าชัยวรมันที่ 2 ทรงประกาศพระองค์เป็นพระเจ้าจักรพรรดิที่พนมกุเลน และอาณาจักรพระนครสิ้นสุดลงเมื่ออาณาจักรอยุธยาเข้ายึดเมืองพระนครใน ค.ศ. 1431 แต่สาเหตุที่แท้จริงที่ทำให้อาณาจักรพระนครล่มลายนั้นยังคงเป็นที่สงสัยของนักวิชาการ[13] นักวิจัยเห็นว่า ปัญหาหนึ่งในอาณาจักรนี้ คือ การที่เกิดฝนมรสุมสลับไปมากับภาวะร้อนแล้งซึ่งสร้างความเสียหายแก่โครงสร้างพื้นฐาน[14]

การเปลี่ยนแปลงดินแดน

พื้นที่อาณาจักรพระนครระบายด้วยสีแดง

  • ค.ศ. 900 (พ.ศ. 1443)

    ค.ศ. 900 (พ.ศ. 1443)

  • ประมาณ ค.ศ. 1000 - 1100 (พ.ศ. 1543–1643)

    ประมาณ ค.ศ. 1000 - 1100 (พ.ศ. 1543–1643)

  • ประมาณ ค.ศ. 1300 (พ.ศ. 1843)

    ประมาณ ค.ศ. 1300 (พ.ศ. 1843)

  • ประมาณ ค.ศ. 1400 (พ.ศ. 1943)

    ประมาณ ค.ศ. 1400 (พ.ศ. 1943)

รายพระนามพระมหากษัตริย์พระนคร


รายพระนามพระมหากษัตริย์กัมพูชา
พระมหากษัตริย์ ครองราชย์
รัชกาล พระรูป พระนาม ระหว่าง หมายเหตุ
อาณาจักรพระนคร
(พ.ศ. 1345 – 1974)
สถาปนา มเหนทรบรรพต เป็นเมืองหลวง
สถาปนา หริหราลัย เป็นเมืองหลวง
31 พระเจ้าชัยวรมันที่ 2 พ.ศ. 1345 – 1378
(33 ปี) 		ประกาศอิสรภาพกัมพูชาจากการยึดครองของอาณาจักรศรีวิชัย สถาปนาอาณาจักรพระนคร และรับการอภิเษกเป็นพระเจ้าจักรพรรดิ ณ พนมกุเลนและริเริ่มลัทธิเทวราชขึ้นเป็นครั้งแรกในกัมพูชา[15]
32 พระเจ้าชัยวรมันที่ 3 พ.ศ. 1378 – 1420
(42 ปี) 		เป็นพระราชโอรสในพระเจ้าชัยวรมันที่ 2
33 พระเจ้าอินทรวรมันที่ 1 พ.ศ. 1420 – 1432
(12 ปี) 		ภาคิไนยในพระเจ้าชัยวรมันที่ 2 พระองค์ได้สร้างปราสาทพระโค โดยอุทิศแด่พระราชบิดาและพระอัยกา และสร้างปราสาทบากอง
สถาปนา ยโศธรปุระ เป็นเมืองหลวง
34 พระเจ้ายโศวรมันที่ 1 พ.ศ. 1432 – 1453
(21 ปี) 		พระราชโอรสในพระเจ้าอินทรวรมันที่ 1 พระองค์ได้สร้างปราสาทโลเลย ย้ายราชธานีไปตั้งที่กรุงยโศธรปุระล้อมรอบด้วยพนมบาเค็ง อีกทั้งยังทรงโปรดให้ขุดบารายตะวันออก
35 พระเจ้าหรรษวรมันที่ 1 พ.ศ. 1453 – 1466
(13 ปี) 		พระราชโอรสในพระเจ้ายโศวรมันที่ 1 พระองค์ได้สร้างปราสาทปักษีจำกรุง
36 พระเจ้าอิศานวรมันที่ 2 พ.ศ. 1466 – 1471
(5 ปี) 		พระราชโอรสในพระเจ้ายโศวรมันที่ 1 พระเชษฐาในพระเจ้าหรรษวรมันที่ 1 พระองค์มีบทบาทในการชิงพระราชบัลลังก์พระมาตุลาของพระองค์เอง (พระเจ้าชัยวรมันที่ 4) พระองค์โปรดให้สร้างปราสาทกระวาน
สถาปนา เกาะแกร์ เป็นเมืองหลวง
37 พระเจ้าชัยวรมันที่ 4 พ.ศ. 1471 – 1484
(13 ปี) 		พระราชนัดดาในพระเจ้าอินทรวรมันที่ 1 (ประสูติแต่พระนางมเหนทรเทวี พระธิดาในพระเจ้าอินทรวรมันที่ 1) พระองค์ได้อภิเษกสมรสกับพระนางชยเทวี พระขนิษฐาในพระเจ้ายโศวรมันที่ 1[16] พระองค์ทรงราชาภิเษกโดยอ้างสิทธิ์ทางสายพระราชมารดา และเป็นผู้สถาปนาเกาะแกร์เป็นราชธานี
38 พระเจ้าหรรษวรมันที่ 2 พ.ศ. 1484 – 1487
(3 ปี) 		พระราชโอรสในพระเจ้าชัยวรมันที่ 4
สถาปนา ยโศธรปุระ เป็นเมืองหลวง
39 พระเจ้าราเชนทรวรมันที่ 2 พ.ศ. 1487 – 1511
(24 ปี) 		เป็นพระปิตุลาและพระภาดาของพระเจ้าหรรษวรมันที่ 2 พระองค์ได้ชิงพระราชบัลลังก์จากพระเจ้าหรรษวรมันที่ 2และทรงย้ายราชธานีกลับมาที่เมืองพระนคร ทรงโปรดให้สร้างปราสาทแปรรูปและปราสาทแม่บุญตะวันออก, ทรงเริ่มทำสงครามกับอาณาจักรจามปาในปี ค.ศ. 946
สถาปนา พระนคร เป็นเมืองหลวง
40 พระเจ้าชัยวรมันที่ 5 พ.ศ. 1511 – 1544
(33 ปี) 		พระราชโอรสของพระเจ้าราเชนทรวรมันที่ 2 ทรงสถาปนาราชธานีแห่งใหม่คือเมืองชัยเยนทรนครและปราสาทตาแก้ว ให้เป็นศูนย์กลางแทนเมืองศรียโศธรปุระ
41 พระเจ้าอุทัยทิตยวรมันที่ 1 พ.ศ. 1544 – 1549
(5 ปี) 		เป็นยุคแห่งความวุ่นวาย เนื่องจากมีพระมหากษัตริย์ 3 พระองค์ครองราชย์พร้อมกันทำให้เกิดความขัดแย้ง
42 พระเจ้าสุริยวรมันที่ 1 พ.ศ. 1549 – 1593
(42 ปี) 		ปราบดาภิเษกขึ้นเป็นพระมหากษัตริย์ได้สำเร็จ ดำเนินนโยบายเป็นพันธมิตรกับราชวงศ์โจฬะและสู้รบกับอาณาจักรตามพรลิงก์ โปรดให้สร้างปราสาทพระขรรค์กำปงสวาย พระองค์ได้หันมานับถือศาสนาพุทธนิกายมหายาน
43 พระเจ้าอุทัยทิตยวรมันที่ 2 พ.ศ. 1593 – 1609
(16 ปี) 		ปราบดาภิเษกขึ้นเป็นพระมหากษัตริย์ได้สำเร็จ พระองค์สืบราชสันตติวงศ์แต่พระมเหสีในพระเจ้ายโศวรมันที่ 1 โปรดให้สร้างปราสาทบาปวน โปรดให้ขุดบารายตะวันตกและโปรดให้สร้างปราสาทแม่บุญตะวันตกและปราสาทสด็อกก็อกธม
44 พระเจ้าหรรษวรมันที่ 3 พ.ศ. 1609 – 1623
(14 ปี) 		แย่งราชบัลลังก์จากพระเจ้าอุทัยทิตยวรมันที่ 2 ตั้งศูนย์กลางพระนครที่ปราศาทบาปวน การรุกรานของอาณาจักรจามปาในปี พ.ศ. 1617 และ 1625
45 พระเจ้าชัยวรรมันที่ 6 พ.ศ. 1623 – 1650
(27 ปี) 		พระองค์ชิงราชบัลลังก์จากวิมายปุระ เป็นปฐมกษัตริย์ต้นสายราชสกุลมหิธรปุระ โปรดให้สร้างปราสาทพิมาย
46 พระเจ้าธรณินทรวรมันที่ 1 พ.ศ. 1650 – 1656
(6 ปี) 		ชิงราชบัลลังก์ของพระเจ้าชัยวรมันที่ 6
47 พระเจ้าสุริยวรมันที่ 2 พ.ศ. 1656–1688
(32 ปี) 		ลอบปลงพระชนม์พระปัยกาและแย่งชิงเพื่อขึ้นครองราชสมบัติต่อ และยังโปรดให้สร้าง ปราสาทนครวัด, บันทายสำเหร่, ธรรมนนท์, เจ้าสายเทวดา และ บึงมาลา อีกทั้งยังทำศึกสงครามรุกรานกับอาณาจักรไดเวียต และ จามปา
48 พระเจ้าธรณินทรวรมันที่ 2 พ.ศ. 1693 – 1703
(10 ปี) 		เป็นลูกพี่ลูกน้องของพระเจ้าสุริยวรมันที่ 2
49 พระเจ้ายโศวรมันที่ 2 พ.ศ. 1703 – 1710
(7 ปี) 		ถูกยึดอำนาจโดยพระเจ้าตรีภูวนาทิตยวรมัน
50 พระเจ้าตรีภูวนาทิตยวรมัน พ.ศ. 1710 – 1720
(10 ปี) 		อาณาจักรจามปาได้เข้ามารุกรานเมื่อปี พ.ศ. 1720 จนกระทั่งเสียพระนครให้แก่จามปาในรัชสมัยพระเจ้าชัยอินทรวรมันที่ 4 กษัตริย์แห่งอาณาจักรจามปา ในอีกหนึ่งปีต่อมา คือเมื่อปี พ.ศ. 1721
ถูกรุกรานโดยอาณาจักรจามปา (ว่างเว้นกษัตริย์ พ.ศ. 1721 – 1724)
สถาปนา นครธม เป็นเมืองหลวง
51 พระเจ้าชัยวรมันที่ 7 พ.ศ. 1724 – 1761
(37 ปี) 		เป็นผู้นำกองทัพชาวพระนครในการกอบกู้เอกราชของอาณาจักรพระนครให้พ้นจากการปกครองของอาณาจักรจามปา จนได้รับชัยชนะและเป็นเอกราชอีกครั้งในปี พ.ศ. 1734 หลังจากประสบความสำเร็จจากการทำศึกครั้งนั้นแล้ว จึงได้ปฏิบัติพระราชกรณียกิจที่สำคัญเช่น การสร้างอโรคยศาลา พระราชวัง สระน้ำหลวง รวมไปถึงปราสาทองค์สำคัญ เช่น ปราสาทตาพรหม, ปราสาทพระขรรค์, ปราสาทบายน ใน นครธม และ ปราสาทนาคพันธ์ เป็นต้น
52 พระเจ้าอินทรวรมันที่ 2 พ.ศ. 1762 – 1786
(24 ปี) 		เป็นพระราชโอรสของพระเจ้าชัยวรมันที่ 7 ในรัชสมัยของพระองค์นั้นได้สูญเสียดินแดนทางฝั่งตะวันตกโดยพ่อขุนศรีอินทราทิตย์ได้ทำการฟื้นฟูอาณาจักรสุโขทัยขึ้น และดินแดนทางฝั่งตะวันออกนั้น อาณาจักรจามปา ก็ยังได้ประกาศเอกราชขึ้นมาอีกในรัชสมัยเดียวกัน
53 พระเจ้าชัยวรมันที่ 8 พ.ศ. 1786 – 1838
(76 ปี) 		ถูกชาวมองโกลนำโดยกุบไลข่าน รุกรานในปี พ.ศ. 1826 และทำสงครามกับอาณาจักรสุโขทัย
54 พระเจ้าอินทรวรมันที่ 3 พ.ศ. 1838 – 1851
(13 ปี) 		ลอบปลงพระชนม์พระเจ้าชัยวรมันที่ 8 ผู้เป็นพระสัสสุระ ทำให้พระพุทธศาสนานิกายเถรวาทเป็นศาสนาประจำชาติ มีการรับนักการทูตชาวจีนหยวน โจว ต๋ากวาน (พ.ศ. 1839 – 1840)
55 พระเจ้าอินทรวรมันที่ 4 พ.ศ. 1851 – 1870
(19 ปี)
56 พระเจ้าชัยวรมันที่ 9 พ.ศ. 1870 – 1879
(9 ปี) 		มีพระนามปรากฏในศิลาจารึกภาษาสันสกฤตเป็นพระองค์สุดท้าย สิ้นสุดการปกครองโดยราชสกุลมหิธรปุระหลังจากที่ได้ปกครองอาณาจักรมาอย่างยาวนานกว่า 300 ปี
57 พระเจ้าแตงหวาน พ.ศ. 1879 – 1883
(4 ปี) 		ต้นสายราชสกุลตระซ็อกประแอม
58 พระบรมนิพพานบท พ.ศ. 1883 – 1889
(6 ปี)
59 พระสิทธานราชา พ.ศ. 1889 – 1890
(1 ปี)
60 พระบรมลำพงษ์ราชา พ.ศ. 1890 – 1896
(6 ปี)
อาณาจักรอยุธยา ตีนครธมแตก แต่ยังคงมีพระมหากษัตริย์ครองราชย์ต่อไป
61 พระบาสาต
(พระบากระษัตร) 		พ.ศ. 1896 – 1899
(3 ปี)
62 พระบาอาต
(พระบาอัฐ) 		พ.ศ. 1899 – 1900
(1 ปี)
63 พระกฎุมบงพิสี พ.ศ. 1900
(น้อยกว่า 1 ปี)
64 พระศรีสุริโยวงษ์ พ.ศ. 1900 – 1906
(6 ปี)
65 พระบรมรามา พ.ศ. 1906 – 1916
(10 ปี)
66 พระธรรมาโศกราช พ.ศ. 1916 – 1936
(20 ปี)
อาณาจักรอยุธยา นำโดยสมเด็จพระราเมศวร ตีนครธมแตกครั้งที่ 2 แต่ยังคงมีพระมหากษัตริย์ครองราชย์ต่อไป
67 พระอินทราชา
(พญาแพรก) 		พ.ศ. 1931 – 1964
(33 ปี)
สถาปนา จตุรมุข เป็นเมืองหลวง
68 พระบรมราชารามาธิบดีที่ 1
(พระบรมราชาเจ้าพระยาญาติ) 		พ.ศ. 1915 – 1976
(61 ปี) 		ตัดสินพระทัยทิ้งเมืองนครธมในปี ค.ศ. 1974 และย้ายเมืองหลวงไปตั้งที่กรุงจตุรมุข

อ้างอิง

  1. ↑ Turchin, Peter; Adams, Jonathan M.; Hall, Thomas D (December 2006). "East-West Orientation of Historical Empires". Journal of World-Systems Research. 12 (2): 223. ISSN 1076-156X. สืบค้นเมื่อ 16 September 2016.
  2. ↑ Rein Taagepera (September 1997). "Expansion and Contraction Patterns of Large Polities: Context for Russia". International Studies Quarterly. 41 (3): 493. doi:10.1111/0020-8833.00053. JSTOR 2600793. สืบค้นเมื่อ 7 September 2018.
  3. ↑ บวรศักดิ์ อุวรรณโน (2015). "คดีปราสาทพระวิหาร: ความเป็นมาและเป็นไป". 80 ปีราชบัณฑิตยสถาน (PDF). กรุงเทพฯ: สำนักงานราชบัณฑิตยสภา. p. 128. ISBN 978-616-389-003-0.
  4. ↑ ราชบัณฑิตยสภา (2015). "ประเทศกัมพูชา". สารานุกรมประวัติศาสตร์ประเทศเพื่อนบ้านในอาเซียน (PDF). กรุงเทพฯ: สำนักงานราชบัณฑิตยสภา. p. 24. ISBN 978-616-389-010-8.
  5. ↑ ปิยะแสง จันทรวงศไพศาล (2023). "ลำดับประวัติศาสตร์ศิลปะเขมร". ศิลปะอาเซียน. มหาวิทยาลัยศิลปากร.
  6. ↑ ซีเลีย ฮัตตัน (2023-02-21). "กัมพูชา: สมบัติอาณาจักรขอมที่ถูกโจรกรรมถูกพบอีกครั้งในกรุงลอนดอน". บีบีซี ไทย. บีบีซี.
  7. ↑ "Khmer Empire | Infoplease". www.infoplease.com. สืบค้นเมื่อ 15 January 2023.
  8. ↑ Reynolds, Frank. "Angkor". Encyclopædia Britannica. Encyclopædia Britannica, Inc. สืบค้นเมื่อ 17 August 2018.
  9. ↑ Plubins, Rodrigo. "Khmer Empire". World History Encyclopedia. สืบค้นเมื่อ 17 August 2018.
  10. ↑ Damian Evans; และคณะ (9 April 2009). "A comprehensive archaeological map of the world's largest preindustrial settlement complex at Angkor, Cambodia". Proceedings of the National Academy of Sciences. 104 (36): 14277–82. doi:10.1073/pnas.0702525104. PMC 1964867. PMID 17717084.
  11. ↑ Galloway, M. (2021, May 31). How Did Hydro-Engineering Help Build The Khmer Empire? The Collector. Retrieved November 12, 2021
  12. ↑ Bunthoeurn, O. (2022, July 21). Khmer Empire had 'world's first' system for healthcare. The Phnom Penh Post. Retrieved August 9, 2022
  13. ↑ S. (2017, April 4). Angkor Wat's Collapse From Climate Change Has Lessons for Today. National Geographic. Retrieved March 30, 2022
  14. ↑ Prasad, J. (2020, April 14). Climate change and the collapse of Angkor Wat. The University of Sydney. Retrieved March 30, 2022
  15. ↑ เจ้าพิธีลัทธิเทวราช อยู่สด๊กก๊อกธม จ.สระแก้ว ชุมทางเครือข่ายอำนาจ.สุจิตต์ วงษ์เทศ,มติชนสุดสัปดาห์,2562
  16. ↑ Kenneth T. So. "Preah Khan Reach and The Genealogy of Khmer Kings" (PDF). Cambosastra. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิม (PDF)เมื่อ 2021-07-08. สืบค้นเมื่อ February 16, 2023.

พิกัดภูมิศาสตร์: 13°26′N 103°50′E / 13.433°N 103.833°E / 13.433; 103.833