Kitap
Kitap maglumatlary, ideýalary, şekilleri we bilimleri saklamak we ýaýratmak, jemgyýetçilik-syýasy, ylmy we estetiki garaýyşlary emele getirmegiň serişdesidir; bilimleri ýokarlandyrmak we bilim guraly; çeper, ylmy iş, jemgyýetçilik edebiýaty. Halkara statistika, UNESKO-nyň teklibi boýunça 48 sahypadan az bolmadyk döwürleýin neşir, tabaklarda tikilen, Kitap diýlip atlandyrylýar.
Kitabyň işi Kitap döretmek, taýýarlamak, paýlamak, gorap saklamak, beýan etmek we öwrenmek bilen baglanyşykly uly prosesi öz içine alýar. Neşirçiniň çap etmek we ýaýratmak üçin ylym, edebiýat we sungat eserlerini saýlamak, olara ylmy we çeperçilik nukdaýnazaryndan çemeleşmek, redaktirlemek, çeperçilik taýdan bezemek, çap etmegiň ýerine ýetirilişini kesgitlemek we neşir etmek üçin taýýarlaň. Kitaby köpçülikleýin çap etmek neşirýat pudagynda amala aşyrylýar. Kitaplary ýygnamak, saklamak, okuwçylaryň arasynda wagyz etmek, okyjylar tarapyndan ulanmak üçin amatly şertler döretmek kitaphananyň jogapkärçiligidir (Kitaphana, Kitaphana ylmyna serediň). Belli bir maksat bilen Kitap we beýleki çap edilen eserler barada okyjylara habar bermek we olary wagyz etmek bibliografiýanyň wezipesi.
K.-nyň peýda bolmagynyň taryhy, ýazuwyň döremegi we emele gelmegi bilen aýrylmaz baglanyşyklydyr. Criptionazgynyň aýratynlyklary (alamatlar ulgamy, olaryň tertibi), ýazuw materialynyň we ýaragyň aýratynlygy we belli bir derejede K.-nyň gurluşyny hem kesgitledi. Kad. Müsürde, Rimde, Gresiýada we Merkezi Aziýada adamlar daş, palma ýapraklary, keramika we beýleki materiallara ýazmak arkaly pikir alyşdylar. Her K. şeýle materiallardan ýasalan onlarça tabakdan ybaratdy we agramy birnäçe kg. Papirus ösümliginiň ýazuw materialy hökmünde ulanylmagy bilen (miladydan öňki 4-3-nji müňýyllykda) aýlawlar peýda boldy. Şeýle K.-nyň uzynlygy ortaça 10 metre deň bolup, inçe, tegelek taýaklar bilen örtülip, ýörite deri ýa-da agaç gaplarda saklanýar. Gündogar ýurtlary, Gadymy Rimiň we Gresiýanyň seýrek duş gelýän eserleri papirusda ýazylypdyr. Miladydan öňki II asyrda pergamentiň (deriniň) K. üçin material hökmünde ulanylmagy giňden ýaýrapdyr. Ilkibaşda şeýle K. örtülmedi. Käbir maglumatlara görä, Merkezi Aziýada, esasanam,Miladydan öňki I müňýyllygyň birinji ýarymynda Horezmde döredilen Zaratuştraçylyk dininiň mukaddes kitaplaryndan Awestanyň kadasy. Şeýle hem 12,000 nusga gara sygyrda çap edilýär. Araplar Merkezi Aziýany basyp almazdan ozal (8-10-njy asyrlar), seýrek kitaplaryň saklanýan kitaphanalary bardy. Emma olaryň köpüsi agressiýa söweşleri netijesinde ýitdi. Beöň II-IV asyrlardan başlap. Rimde, häzirki K.-nyň bukjalaryna meňzeş, bukulan, tikilen we birleşdirilen K.-nyň kodeksi peýda boldy. Ilki papirusda, soňra pergamentde ýazylypdyr. Şeýle K. agyr we ulydy. 6-njy asyrdan başlap, K.s häzirki görnüşinde kodeks görnüşine esaslanýar. Deriden ýasalan özboluşly K.-dan Mus-ýakyn Usmanyň Gurhany. GurhanGoşgynyň bu nusgasy 644-656-njy ýyllarda halyf Usmanyň görkezmesi bilen Muhammet (saw), Zaýd ibn Tabit, Amir ibn AlOs we Hişam ibn Hakim tarapyndan ýazylypdyr. Bu golýazmany Amir Temur Samarkanda getirdi. Jemi 353 list, ululygy 68x53x22 sm. Özbegistan Musulmanlarynyň Ofisiniň kitaphanasynda saklanýar.
Kagyzyň tapylmagy K. taryhynda täze döwür açdy. Käbir çeşmelere görä, Samarkantda 650 ýyl ozal K.s kagyzlary bar. XIII asyrdan başlap, kagyz Europeewropanyň esasy ýazuw materialyna öwrüldi. Kagyz K.-nyň köpelmegi we ýaýramagy üçin täze bir mümkinçilik açdy. K.-nyň bezegine aýratyn ähmiýet berildi. Sahypalarynda dürli miniatýuralar we bezegler ýasalyp başlandy. Kem-kemden kalligrafiýa (kalligrafiýa) we örtük ýasamak ýaly hünärler aýryldy. Esasanam Merkezi Aziýada kalligrafiýa sungaty orta asyrlarda giňden ösüpdir. Meşhur kalligraflaryň köp nesli K. taýýarlamak usulyny - materiallary, syýa, göçürmek usulyny kämilleşdirdi.
X we XII asyrlarda Movarounnahrda belli bir ugur hökmünde emele gelen edebiýat sungaty XIV-XV asyrlarda täze ösüş tapgyryna çykdy. Kagyzdan örtüge, syýa boýaglara we ýalpyldawuklara çenli her K. belli bir madda, meýilnama we düzgünlere laýyklykda ýasalýar we K. ysyny almak üçin kämahal gül ýa-da anbar goşuldy. hoşboý ysly. Golýazmalar ajaýyp husnikhat, zarafşon (altyn suw sepmek) we suw esasly boýaglar bilen çeperçilik taýdan bezelipdir. XVI-XVI asyrlarda bir topar zehinli hat-ýazyjy, suratkeş, daşbasma we sakdaf (Abdurahman Horezmi, Soltanali Maşkadi, Soltanali Handon, Mirali Qilkalam we başgalar) geldi. Soltanali Maşhadi, Hyratyň hat-ýazuwçylaryna terbiýe beren we edebiýat sungatynyň ösmegine uly goşant goşan zehinli hat ýazyjylaryň biri. Ol Nizami, Hafiz, Sa'di, Navoi, Hosseýn Boýgaronyň we beýlekileriň eserlerini göçürip, şöhrat gazandy. Soltanali tarapyndan göçürilen 50-den gowrak K. biziň döwrümize ýetdi. Timurideörite köşk kitaphanalary Timurid hökümdarlarynyň, esasanam Samarkandda we Hyratda döredildi. Şeýle kitaphanalar orta asyrlaryň özboluşly senet kärhanasy bolup, golýazmalary ýygnamak we saklamak bilen birlikde golýazmalary gurmak bilen baglanyşykly birnäçe amaly işler geçirildi. Şeýle köşk kitaphanalarynyň ýolbaşçylaryna "kitaphananyň lukmany" ýa-da "kitaphanaçy" diýilýärdi. Olaryň aşagynda köp zehinli hat ýazýanlar, suratkeşler, daşbasmaçylar, kätipler K.-nyň döredilmegi bilen baglanyşykly dürli işleri ýerine ýetiripdirler. Mysal üçin, XV asyryň birinji ýarymynda Hyratda biziň döwrümize ýetdi. Timuridörite köşk kitaphanalary, esasanam Samarkantda we Hyratda Timurid hökümdarlarynyň ofisleri astynda döredildi. Şeýle kitaphanalar orta asyrlaryň özboluşly senet kärhanasy bolup, golýazmalary ýygnamak we saklamak bilen birlikde golýazmalary gurmak bilen baglanyşykly birnäçe amaly işler amala aşyryldy. Şeýle köşk kitaphanalarynyň ýolbaşçylaryna "kitaphananyň lukmany" ýa-da "kitaphanaçy" diýilýärdi. Olaryň aşagynda köp zehinli hat ýazýanlar, suratkeşler, daşbasmaçylar, kätipler K.-nyň döredilmegi bilen baglanyşykly dürli işleri ýerine ýetiripdirler. Mysal üçin, XV asyryň birinji ýarymynda Hyratda biziň döwrümize ýetdi. Timurideörite köşk kitaphanalary Timurid hökümdarlarynyň, esasanam Samarkandda we Hyratda döredildi. Şeýle kitaphanalar orta asyrlaryň özboluşly senet kärhanasy bolup, golýazmalary ýygnamak we saklamak bilen birlikde golýazmalary gurmak bilen baglanyşykly birnäçe amaly işler geçirildi. Şeýle köşk kitaphanalarynyň ýolbaşçylaryna "kitaphananyň lukmany" ýa-da "kitaphanaçy" diýilýärdi. Olaryň aşagynda köp zehinli hat ýazýanlar, suratkeşler, daşbasmaçylar, kätipler K.-nyň döredilmegi bilen baglanyşykly dürli işleri ýerine ýetiripdirler. Mysal üçin, XV asyryň birinji ýarymynda Hyratda K. gurluşyk bilen baglanyşykly birnäçe amaly işler ýygnamak we saklamak bilen birlikde geçirildi Şeýle köşk kitaphanalarynyň ýolbaşçylaryna "kitaphananyň lukmany" ýa-da "kitaphanaçy" diýilýärdi. Olaryň aşagynda köp zehinli hat ýazýanlar, suratkeşler, daşbasmaçylar, kätipler Kitabyň döredilmegi bilen baglanyşykly dürli işleri ýerine ýetiripdirler. Mysal üçin, XV asyryň birinji ýarymynda Hyratda Kitap gurluşyk bilen baglanyşykly birnäçe amaly işler ýygnamak we saklamak bilen birlikde geçirildi Şeýle köşk kitaphanalarynyň ýolbaşçylaryna "kitaphananyň lukmany" ýa-da "kitaphanaçy" diýilýärdi. Olaryň aşagynda köp zehinli hat ýazýanlar, suratkeşler, daşbasmaçylar, kätipler Kitabyň döredilmegi bilen baglanyşykly dürli işleri ýerine ýetiripdirler. Mysal üçin, XV asyryň birinji ýarymynda HyratdaUlugbekdogany Boysunkur kitaphanasynda hat-ýazuwçylaryň we birnäçe suratkeşiň 40 golýazmasyny göçürmek we bezemek bilen meşgullandy. Her golýazma K. birnäçe hünärmeniň elinden geçdi. 1425-29-njy ýyllarda Ja'far Baý-Sunguri Abulkasim Firdawsiniň meşhur "Şahnoma" eserini göçürdi we dürli mazmunly 20 reňkli miniatýura bilen bezedi. Özboluşly sungat eseri hökmünde Kitap Tähran muzeýinde saklanýar. Huseýn Boýgaro we Alişer Nawoýyň köşk kitaphanasy hem öz döwründe meşhur bolupdyr. Navoi çeper golýazma sungatynyň ösmegine uly goşant goşdy. Göni goldawy bilen Behzod, Soltanali Maşhadi we Şah Muzaffar ýaly onlarça K.soz ussasy ösdi. Bu ussalaryň stilleri we däpleri indiki ýyllarda kalligrafiýa sungatynyň esasyny düzdi. Kitap Türküstanda kalligrafiýa arkaly. taýýarlyk köp wagt aldy. Kitap çaphana oýlap tapylandan soňam, ilkinji günlerde Kitap el bilen köpeldilipdir.