Note

Inte el sénso astrònomico del tèrmene, ła note, che ła se intersa al dì, ła xe na parte del dì (più comun xe dir che el dì el se intersa a ła notte). Ła xe quel fraténpo contegnuo intrà ła tramontada e l'alba, inte el qual el Sol el resta de soto al'orizonte ed inte el qual, in xenere, i èseri vivénti i reposa inte na faxe ciamada sòno. En xener di notte, invese del sol, se pol véder ła Luna.

Ła durada de ła note ła se desferénsia in baxe al seguirse de łe stagion, a ła łatitùdene, a ła łonxitùdene e al fuxo orario. Inte i dì de equinosio ła note e el dì i ga in łìnea teòrega ła stésa durada; par vèro, ła defrasion cauxada dal'atmosfera terestre ła fa el dì più lóngo de ła note.

En vèneto, cusì come in franséxe e itałian, sémo bituai a dar un nome a ła prima parte de ła note, queła prima de ła mexanote, co na paroła sua, ła sera.

Inte el mondo ghe xe dó pónti geogràfisi indove par sie méxi xe note. Ai dó połi infati existe soło dó stagion, istà e inverno, che łe corisponde a sie méxi de dì e st'altri sie de note. Co che, par exenpio, al poło nord xe istà, al poło sud xe inverno, e par via del'inclinasion asial ła łuxe del sol no ghe riva. Par sta roba qua se parla del sol de mexanote co che xe istà in un dei dó połi, parché i ragi del sol i riva par tuta ła durada del dì. El fenòmeno el dura invese par un menor fraténpo via che ghe se sposta verso i dó sìrcołi połari.

All'equator ła note e el dì i ga ła stésa durada durante tuto l'an.

El fenòmeno de ła note el xe da atribuir a ła rotasion asial dei corpi sèłesti, che ła crea l'iłuxion del spontar e tramontar del sol. Parché ogni corpo sełeste el ga na sua vełosità de rotasion, ła dudata de ła note ła se desferénsia da pianeta a pianeta. Parché anca l'atmosfera de ogni corpo sełeste ła xe desferénte, ghe xe pianeti e satèłiti in pràtega sénsa atmosfera indove ła xe ciara e vixìbiłe ła łìnea de destinsion intrà note e dì.

Efeti su ła vita

Ła note ła ga influénsa sui èseri vivénti. Łe piante par exenpio de note no łe xe miga bone de far ła fotosìntexi clorofiłiana, méntre ła magior parte dei ła dopra ła note par reposar. I animałi noturni, come par exenpio i barbastrełi e łe soete, i ga invese el łoro ténpo di vegia durante ła note, e i łavora daspò ła tramontada e prima l'alba.

Efeti sul'omo

Fin al'invension e a ła difuxion de ła corente ełètrega e del'iłuminasion artifisial ła note ła gera par l'omo considerada soło ténpo de dormia. Daspò invese l'atività de note ła xe cresùa, e sta roba ła ga tacà a aver un refreso de riłievo sul'economia; ghe xe paréce atività łigae a ła note come nightclub, pub, discoteche.

Altri projeti

• Wikiquote el detien çitasion de o so note
• Wikisionàrio el detien el lema de gałepin «note»
• Wikimedia Commons el detien imàjini o altri file so note

Varda anca

• Péndoło de Foucault

• Wikimedia Commons el detien imàjini o altri file so note