Historia de Portugal
A historia de Portugal é a propia dunha nación europea cuxas orixes remontan á Baixa Idade Media, cando o condado portucalense se independizou do reino de León. Ampliou os seus territorios durante a Era dos Descubrimentos ata crear un vasto imperio e converténdose nunha potencia mundial entre os séculos XV e XVI. Portugal entrou en decadencia perdendo gran parte da súa riqueza e status, o que comezou pola perda da súa forza militar e naval no desastre Alcacer-Kibir, e da súa frota, que foi incorporada á Armada Española, o que non permitiu que o país defendese as súas posesións de ultramar. Volveu ser arruinado en 1755 coa destrución case total da súa capital por un terremoto, a comezos do século XIX coas guerras napoleónicas e en 1822 coa independencia da súa maior colonia, Brasil. Unha revolución en 1910 depuxo a monarquía, pero a República foi incapaz de liquidar os problemas dun país inmerso na conflitividade social, a corrupción e os enfrontamentos coa Igrexa. En 1926 un golpe de estado deu paso a unha ditadura que se mantivo no poder ata 1974, cando unha revolución de militares demócratas impuxo a democracia. Ao ano seguinte, Portugal declarou a independencia de todas as súas posesións en África. É socio fundador da OTAN, OECD e a EFTA. En 1986 ingresou na CEE, actual Unión Europea.
Etimoloxía
O nome de Portugal deriva do nome romano Portus Cale. Cale era o nome dun asentamento primitivo localizado na desembocadura do Douro, que flúe cara ao Océano Atlántico no norte do actual país. Durante a segunda guerra púnica (final do século III a.C.) os romanos interveñen na Península Ibérica en contra dos cartaxineses. Nese conflito conquistaron a localidade de Cale (porto de orixe grega próximo ao actual Porto) pasando a denominala Portus Cale. Durante a Idade Media, a rexión circundante a Cale pasou a ser denominada polos Visigodos Portucale. Ese nome derivaría en Portugale durante os séculos VII e VIII. O termo foi usado para referirse á rexión entre o Douro e o Miño.
Algúns historiadores[Cómpre referencia] cren que a palabra Cale deriva do grego Kalles ("bonito"), referíndose á beleza do val do Douro, onde os gregos decidiron establecerse. A palabra sería transformada polos fenicios en Cale, pasando así aos Romanos. Outros autores pensan, con máis criterio, que Cale deriva dos pobos Galaicos que habitaban na zona.
Portu vén da palabra Porto, nome que tamén recibe a cidade que se atopa actualmente no lugar, Porto. A localización da antiga Cale é a actual Gaia (Vila Nova de Gaia), unha cidade alén do río.
Prehistoria e Idade Antiga
- Artigo principal: Pobos ibéricos prerromanos (Portugal).
- Artigo principal: Conquista de Hispania.
A rexión na que se atopa o actual Portugal estivo habitada polo menos hai cincocentos mil anos, primeiro polos Neanderthal e máis tarde polos homes modernos.
Os primeiros contactos con gregos e fenicios datan de finais do II milenio [Cómpre referencia].
A Península Ibérica foi, xunto co norte de Italia o escenario principal da segunda guerra púnica entre Cartago e o Imperio Romano. Foi durante esta guerra cando arribaron ás costas peninsulares tropas romanas por primeira vez. Tras a conquista de Cartago por parte do Roma, os cartaxineses tiveron que renunciar á península a favor dos romanos (no 206 antes de Cristo). Este resultado, tras o final da segunda guerra púnica, desenvolveuse a partir do 202 a.C. No 197 a.C. os romanos crearon dúas provincias, baixo as cales quedaba dividida a península, eran a Hispania citerior (Norte de Hispania) e a Hispania ulterior (Sur de Hispania).
Os pobos célticos que habitaban a zona, non estaban dispostos a someterse aos romanos sen antes loitar. Esta resistencia comezou practicamente desde o momento en que os romanos pisaron o territorio. Desta forma, no 197 a.C. comezaron as guerras celtiberas entre os pobos oriúndos de Iberia e as tropas romanas. Tras un acordo de paz, en 179 a.C., ideado por Tiberio Sempronio Graco, os pobos lusos sometéronse á que entón era a República Romana.
Con esta vitoria romana non se trouxo paz ás provincias, senón que os Lusitanos, outro pobo celtibero, terminarían por levantarse contra os romanos. O conflito foise agrandando cada vez máis.
En 154 a.C. deu comezo o que se coñece como guerra hispánica, un levantamento dos pobos celtiberos. Catro anos máis tarde, os romanos conseguiron vencer ao xefe lusitano e terminar coa revolta. Viriato, un dos poucos sobreviventes, converteuse en xefe dos Lusitanos, continuando coas loitas contra os romanos e converténdose no heroe do seu pobo. Cando foi asasinado por mans romanas, mentres se atopaba xunto co seu pobo na localidade de Viseu en 139 a.C., comezou de novo unha revolta. A partir do 138 aC os romanos comezaron a fortificar a zona na que se atopa a actual Lisboa. Xulio César arribou a Lisboa no 60 a.C., e terminou co último foco de resistencia lusitano.
Roma mantivo o poder no territorio durante case catro séculos. En 27 a.C. ten lugar unha reforma administrativa baixo o goberno de César Augusto, na cal divídese a Península Ibérica en tres provincias: Bética, Hispania Citerior ou Tarraconense e Lusitania (con capital en Emérita Augusta, a actual Mérida). A provincia da Lusitania dividiuse en tres conventos xurídicos: Pacensis (con capital en Pax Iulia, a actual Beja), Scallabitanus (con capital en Scallabis, a actual Santarém) e Emeritensis (con capital en Emerita Augusta, a actual Mérida). Lusitania compúñase da maior parte do territorio portugués actual (o que atopamos ao sur do Douro) así como as provincias españolas de Salamanca , Cáceres , gran parte de Ávila, zonas de Zamora , o oriente de Toledo , así como unha boa parte de Badaxoz . Durante a Antigüidade tardía, Diocleciano dividiría a Tarraconense en 3 provincias xurdindo a Hispania Cartaginense e Callaecia ou Gallaecia. A Gallaecia compúñase dos territorios do actual Portugal que se atopaban ao norte do Douro.
Os celtiberos eran pagáns, practicando o sacrificio humano, o que foi certificado por Apiano durante as exequias de Viriato [Cómpre referencia]. No século IV comezou a cristianización de todos os territorios, creándose catro dioceses (Braga, Ossónoba, Évora e Lisboa), das cales Braga era a máis antiga.
Invasores bárbaros
- Artigo principal: Invasións bárbaras da Península Ibérica.
En 409 os chamados pobos bárbaros, suevos, alanos e vándalos (Asdingos e Silingos), todos de orixe xermánica, salvo os Alanos que eran pobos iranios, aséntanse en Hispania. En 411 estes pobos divídense entre si o territorio: os vándalos asdingos ocuparon a Gallecia, os suevos a rexión do norte do Douro, os alanos as provincias de Lusitania e Cartaginense e os vándalos silingos a Bética.
Ao mesmo tempo ten lugar a entrada dos visigodos na Península Ibérica ao servizo do Imperio Romano co obxectivo de subxugar aos invasores.
De todos estes pobos, os suevos e os visigodos serían os que tiveron unha presenza máis duradeira no territorio no que actualmente se asenta Portugal. Establecendo a capital do o seu reino en Braga, os suevos expanden o seu territorio cara a Galicia e Lusitania. Os suevos eran orixinariamente pagáns, sendo evanxelizados por Martiño de Braga, aínda que a variante do cristianismo á que pertenceron foi alternativamente católica (a da poboación autóctona) ou ariana (a dos visigodos). A partir de 470 crecen os problemas do Reino Suevo co veciño Reino Visigodo de Toledo. En 585 o rei visigodo Leovixildo toma Braga e anexiónase o Reino Suevo. A partir deste momento, toda a península permanecerá baixo o reinado godo (coa excepción dalgúns puntos na costa sur do mediterráneo, que estaban controladas polos Bizantinos), ata a invasión musulmá de 711.
Os pobos bárbaros eran numericamente inferiores á poboación hispano-romana, polo que a súa estratexia foi en primeiro lugar manterse como minoría dirixente estritamente separada da maioría autóctona. A iso axudou o mantemento das diferenzas idiomática e relixiosa, e a prohibición legal dos matrimonios mixtos. No entanto, a consolidación do Reino Visigodo (e en menor medida do Suevo) conseguiuse xustamente por políticas de integración coa poboación local, incluíndo a conversión relixiosa, a unificación lexislativa e a autorización de matrimonios mixtos, o que produciu unha progresiva identificación e mestura étnica e cultural.
As cidades sufriron unha forte decadencia, como en toda Europa Occidental, e tanto as formas de vida urbanas como a economía sufriron unha forte ruralización.
Nacemento de Portugal
- Artigo principal: Reconquista.
- Artigo principal: Condado Portucalense.
- Artigo principal: Independencia de Portugal.
Se rápida foi a Invasión musulmá, a Reconquista dos redutos de cristiáns do norte foi francamente máis lenta. Este proceso gradual orixinou o nacemento de pequenos reinos que se irían agrandando a medida que a Reconquista ía dando os seus froitos. O primeiro, o Reino de Asturias, converteríase en Reino de León con Afonso III o Magno de León no ano 901.
Máis tarde, Afonso VI de León (autodenominado emperador) entregou, por mérito, ao seu xenro Henrique de Borgoña, o Condado Portucalense. Deste condado, que pertencía ao Reino de León, pero que posuía grande autonomía xurdiría o Reino de Portugal. Henrique gobernou para conseguir unha autonomía completa no seu condado e deixou unha terra portucalense moito máis libre da que recibiu. Tras a súa morte (1112), sucédelle a viúva deste, Teresa de León, como rexente do condado durante a minoría de idade de Afonso Henriques. O pensamento de Teresa foi idéntico ao do seu marido: fortalecer a vida portucalense e conseguir a independencia do condado. Teresa comezou en 1121 a autodenominarse raíña, pero os grandes conflitos diplomáticos e a influencia dos nobres galegos (principalmente Fernando Pérez de Traba) na rexencia dos asuntos públicos prexudicou o seu esforzo. Aos catorce anos de idade (1125), o mozo Afonso Henriques é elevado á condición de cabaleiro, seguindo os costumes dos reis, e converténdose así en guerreiro independente. A posición de favoritismo da raíña en relación aos nobres galegos e a indiferenza aos fidalgos e eclesiásticos portucalenses orixinou unha revolta destes, baixo a dirección do seu fillo.
A loita entre Afonso Henriques e a súa nai desenvólvese ata que en 1128 ten lugar a Batalla de San Mamede (Guimarães) na que Teresa é derrotada e expulsada do territorio que gobernara durante quince anos. Afonso Henriques aproveitou a ocasión para declarar ao condado como principado independente.
No entanto, continuou loitando contra as tropas de Afonso VII de León e Castela (non conforme coa perda do condado), mentres que paralelamente loitaba contra os musulmáns. En 1139, Afonso Henriques conseguiu unha importante vitoria contra os musulmáns na Batalla de Ourique, declarando a independencia co apoio dos xefes portugueses, que o aclamaron como rei.
Nesta data, 1139, nacía oficialmente o Reino de Portugal e a súa primeira dinastía, con Afonso I de Portugal como rei.
Afonso Henriques dirixiuse ao papa Inocencio II reclamando protección pontificia para a nova monarquía, que declarou Portugal como tributario da Santa Sé. En 1143 é recoñecida a independencia de Portugal polo rei de Castela no Tratado de Zamora, asinándose definitivamente a paz. Durante o período que continúa, seguiuse atendendo, sempre que era posible, a asegurar a soberanía (que non estivo asegurada durante a Crise dinástica), así como a ampliar o territorio cara ao sur.
Portugal baixo a Casa de Borgoña e de Avís
- Artigo principal: Historia de Portugal (1279-1415).
Henrique de Borgoña foi o fundador da primeira casa real portuguesa, a Casa de Borgoña, que gobernou o país ata 1383. Fernando I foi o último membro desta familia en gobernar Portugal. Os motivos da caída desta dinastía foron as loitas contra os reinos veciños de León e Castela e as revoltas en tempos de Dinís de Portugal.
Terminada a parte portuguesa da Reconquista en 1249, a independencia estivo en perigo pola presenza castelá, como resultado da crise de 1383-1385 pola sucesión do rei Fernando I. A independencia queda garantida na batalla de Alxubarrota coa aniquilación total do exército castelán e a aclamación popular de Xoán I, irmán de Fernando I pero fillo ilexítimo de Pedro I, que representaba o inicio da segunda dinastía, a de Avis, casa real que gobernaría Portugal ata a chegada de Filipe I e a independencia coa Dinastía de Braganza. Baixo a dinastía Avís, Portugal comezou os descubrimentos en ultramar así como foi creando un Imperio comercial por África, Asia e América.
Os Descubrimentos
- Artigo principal: Descubrimentos portugueses.
A principios do século XV levaron a cabo algunhas campañas fose do territorio portugués, que levaron á conquista de prazas en África, como Ceuta e Tánxer. Debido á riqueza que supuxeron estas novas adquisicións territoriais, os portugueses decidiron continuar coas expedicións de ultramar para describir máis territorios cos que comerciar. O pretexto inicial foi a Evanxelización, que enseguida cambiaría polo interese dos descubrimentos e a vontade aventureira dos portugueses. Portugal decide enviar varias expedicións ao longo da Costa Africana, descubrindo Madeira, San Tomé e Príncipe , Cabo Verde, Angola e Guinea-Bisau, ata que Xoán II baseado en datos que quixo esclarecer, inicia un proxecto destinado a converter Portugal nunha das potencias internacionais, o descubrimento da ruta marítima á India. O proxecto sae a bo porto e foi Vasco da Gama, xa en tempos de Manuel I o que descobre o océano Índico e expande a presenza portuguesa por toda a costa africana oriental ata a India. Mentres tanto, desde España chegaban noticias de que Cristovo Colón descubrira terras cara ao oeste, o que máis tarde sería denominado as Indias Occidentais. A curiosidade de Pedro Álvares Cabral sería a que descubrise o Brasil para os portugueses. Con colonias establecidas por varios puntos do mundo, Portugal converteuse rapidamente nun importante centro comercial, e xunto con España, converterían á Península Ibérica na maior potencia mundial da época.
O Imperio portugués
- Artigo principal: Imperio Portugués.
O Imperio Portugués foi o primeiro e máis duradeiro dos imperios coloniais (1415-1999) desde a Era dos Descubrimentos. Tras o descubrimento da costa Africana, mentres se avanzaba por terra cara ao centro do continente, explorábanse rutas alternativas para o comercio das especias. A intensidade desta procura, por varias nacións, permitiría establecer colonias por todo o mundo, sendo Portugal unha desas nacións. Desde Brasil a Asia, Portugal expandía o seu lingua e costumes, traendo grandes riquezas á metrópole, en moitas ocasións en prexuízo das propias colonias. Salvo Brasil, onde emigraron moitos portugueses, a maior parte das colonias portuguesas non foron máis que factorías costeiras fortificadas que centralizaban o comercio local e vinculábano co transoceánico.
Tras o século XVI, Portugal viu perder gradualmente as súas riquezas, xa que ao formar parte da Monarquía española da Casa de Austria desde 1580 ata 1640, provocou que moitas das colonias portuguesas fosen atacadas por inimigos de España como Holanda e Inglaterra.
Na metrópole, a vida era acougada e serena cos dous primeiros reis españois, xa que mantiveron o status de Portugal, dando a nobres portugueses bos postos na corte española, e mantendo a independencia, leis, moeda e goberno portugués. Propúxose trasladar a capital de Imperio español a Lisboa. Máis tarde, Filipe IV intentou reducir esa autonomía, e os nobres portugueses temeron perder poder. Aproveitando a circunstancia da sublevación de Cataluña, o 1 de decembro de 1640 proclamouse a Xoán IV como novo rei, desatándose unha guerra con España. A gornición de Ceuta non aceptou ao novo rei e mantívose fiel a Felipe.
No século XVII os portugueses emigraron en gran número ao Brasil. En 1709, Xoán V prohibiu a emigración, xa que o país perdera unha gran porción da súa poboación. O Brasil foi convertido nun vicerreinado e os amerindios obtiveron a liberdade. En 1807 a coroa portuguesa fuxiu de Napoleón e instalouse no Brasil, que deixou de ser unha colonia para converterse en reino e cabeza do imperio. Tras a revolución portuguesa de 1820, que reclamaba o regreso do rei a Lisboa, Brasil independizouse. Durante a segunda metade do século XIX Portugal ocupou o territorio africano que rodeaba as fortalezas costeiras establecidas desde o século XVI, e constituíronse os gobernos coloniais de Angola, Mozambique e Guinea-Bissau. Tras a segunda guerra mundial, cando comezou a descolonización, Portugal resistiuse a conceder a independencia ás súas colonias. En 1961, tras a perda de Goa, invadida pola India, apareceron guerrillas independentistas en Angola e Mozambique, dando inicio a un longa guerra colonial que pouco despois se estendeu a Guinea-Bissau. O desgaste pola guerra en tres frontes levou a que unha parte do exército dese un golpe de estado en 1974 e prometese a descolonización. As colonias africanas, xunto a Timor Oriental, San Tomé e Príncipe e Cabo Verde independizáronse en 1975. A última colonia portuguesa, Macau, deixou de estar baixo os dominios lusos en 1999, cando se incorporou a China.
Dinastía Filipina
- Artigo principal: Crise sucesoria en Portugal (1580).
- Artigo principal: Portugal baixo a Casa de Austria.
A morte do rei Sebastián I de Portugal sen herdeiros, acaecida na batalla de Alcazarquivir, daría pé a unha gran crise sucesoria, na que descendentes da dinastía de Avis loitarían por chegar ao trono.
Inmediatamente logo de ocorrida a morte do rei Sebastián, as Cortes portuguesas recoñeceron como rei a Henrique o Cardeal, quen fora rexente do rei entre 1557 e 1568. Á morte deste, acaecida en 1580, a rexencia do reino foi asumida polo Consello de gobernadores do Reino de Portugal, constituída por cinco gobernadores.
A partir daquel momento, a coroa portuguesa foi disputada por varios descendentes da Dinastía de Avis. Así lla disputaron Catarina -filla do infante Eduardo-, o seu sobriño Ranuccio I Farnesio (Duque de Parma), Filipe II de España e Antonio, prior de Crato. Ranuccio era o herdeiro máis apropiado ao tratarse dun home e descender por liña masculina, do mesmo xeito que Catarina. Filipe II era o pretendente menos avantaxado en canto á xenealoxía, xa que era neto de Manuel I por liña feminina, e ademais era estranxeiro. En canto a Antonio, tamén era neto de Manuel I, pero nacera fose do matrimonio do seu pai, polo que era considerado ilexítimo.
Antonio, confiando na hostilidade popular cara a un rei castelán, presentouse como candidato alternativo a Filipe II. Esforzouse por probar o casamento dos seus pais, pero non puido mostrar ningunha evidencia. Antonio recibiu o apoio popular e o do clero inferior, mentres que Filipe II suborna ás clases altas con ouro procedente das Indias Occidentais; estas clases vían a unión de Portugal cos Reinos españois, como altamente beneficiosa para os seus intereses.
O 24 de xullo de 1580, Antonio se autocoronou rei de Portugal en Santarén, coa aclamación popular. Un mes despois, o 25 de agosto, as tropas castelás do duque de Alba derrotárono na batalla de Alcántara, converténdose Filipe II no novo rei Portugal (co nome de Filipe I) o 15 de abril de 1581, segundo o recoñecemento das Cortes de Tomar. Antonio fuxiu ás Azores, desde onde intentou continuar exercendo soberanía sobre Portugal ata 1583, ano en que foi expulsado delas polas hostes castelás.
Desta forma, Portugal pasou a formar parte da Monarquía Hispánica (1580 - 1640) nunha unión dinástica aeque principaliter. Esta unión non supuxo ningún cambio significativo, pois os reinos de Filipe II, tiñan o mesmo monarca, e seguían mantendo os seus ordenamentos xurídicos e institucións propias. Con esta unión, baixo a figura de Filipe II manteríase o maior imperio colonial da historia, pois ás xa vastas posesións españolas habería que unir as importantes prazas portuguesas no Brasil, África e Asia.
Os reinados de Filipe I e Filipe II de Portugal foron relativamente pacíficos principalmente porque houbo pouca interferencia castelá nos asuntos de Portugal, que seguía baixo a administración de gobernos portugueses. A partir de 1630, xa no reinado de Filipe III de Portugal, a situación tendeu a unha maior intervención castelá e a un descontento crecente. As numerosas guerras nas que España se viu envolvida, por exemplo contra as Provincias Unidas (Guerra dos Oitenta Anos) e contra Inglaterra, custaran vidas portuguesas e oportunidades comerciais. Dúas revoltas portuguesas habidas en 1634 e 1637 non chegaron a ter proporcións perigosas, pero en 1640 o poder militar español viuse reducido debido á guerra con Francia e a sublevación de Cataluña.
A pinga que colmou o vaso foi a intención do Conde-Duque de Olivares en 1640 de usar tropas portuguesas contra os cataláns que se declararon súbditos do rei de Francia. O cardeal Richelieu, mediante os seus axentes en Lisboa, achou un líder en Xoán II, Duque de Braganza, neto de Catarina de Portugal. Aproveitándose da falta de popularidade da gobernadora Margarida de Savoia, Duquesa de Mantua, e do seu secretario de estado Miguel de Vasconcelos, os líderes separatistas portugueses dirixiron unha conspiración nacionalista o 1 de decembro de 1640. Vasconcelos, que sería defenestrado, foi practicamente a única vítima. O 15 de decembro de 1640 o Duque de Braganza foi aclamado rei como Xoán IV, pero se negou a ser coroado, consagrando a coroa portuguesa á Virxe María. Debido a estes sucesos, estala a Guerra de Restauración, para lograr a Independencia, conflito que se mantería ata a firma do Tratado de Lisboa en 1668, polo cal España recoñece a soberanía de Portugal e Portugal cede, a petición dos habitantes, a praza de Ceuta a España.
Tras 1640, a coroa portuguesa creou un Consello de Ultramar, encargado da nova política colonial. Co obxectivo de superar a situación económica á que se enfrontaba a metrópole. Neste contexto, Brasil, como a maior e máis rica colonia, viuse sumido nunha serie de reformas administrativas e económicas, buscándose o descubrimento de ouro e pedras preciosas. Ademais intentouse reducir o poder das Cámaras Municipais para dar maior poder ao Estado.
Casa de Braganza
Independencia
Entre 1634 e 1637 prodúcense levantamentos en Évora. En 1640 houbo unha revolta en Cataluña e o Conde-Duque de Olivares, o todopoderoso primeiro ministro de Filipe III (Filipe IV de España), planeou enviar tropas portuguesas para terminar co levantamento. Francia, o grande inimigo dos Austrias, viu unha oportunidade para debilitar a España. O Cardeal Richelieu apoiou aos portugueses e ao Duque de Braganza para que se levantasen contra os españois. As debilitadas forzas españolas foron esmagadas nun golpe de man e a Condesa de Mantua, representante do Rei de España en Lisboa foi derrocada, proclamándose a Xoán IV como rei.
Houbo un levantamento do arcebispo de Braga e dalgúns nobres que solicitaban que o novo rei renunciase e devolvese a coroa ao rei de España. Estes nobres e eclesiásticos foron sometidos a tormento e xulgados sen ningún tipo de piedade polo novo monarca. Con Xoán IV, a Dinastía de Braganza accedeu ao trono portugués sendo a penúltima dinastía en reinar no país.
España reaccionou anos máis tarde aos sucesos de Portugal. A razón foi que España se atopaba inmersa na Guerra dos trinta anos en Alemaña e simultaneamente na guerra con Francia, ademais da sublevación de Cataluña, Nápoles e Sicilia, e unha conspiración en Andalucía, polo que os seus exércitos non se atopaban dispoñibles; foi un delicadísimo momento coñecido como crise de 1640. En 1644 hai unha pequena loita en Montijo. Portugal renovara a súa alianza con Inglaterra, sendo as figuras clave do novo pacto Carlos I, Oliver Cromwell e Carlos II o marido de Catarina de Braganza. Portugal entregou Tánxer e Bombai a Inglaterra. Xoán IV intentou con éxito reconquistar territorios pertencentes ao Imperio Portugués. A pesar de que Ceilán (hoxe en día Sri Lanka) e Malaca foran conquistados polos Países Baixos, logrou botar os holandeses de Luanda e San Tomé e Príncipe e, en unión con Inglaterra, logrounos expulsar do Brasil. Debido á perda das colonias orientais, o ouro, azucre e diamantes do Brasil convertéronse na principal fonte de ingresos do país. Debido á confrontación con España, o rei de Portugal reforzou a administración do Estado. Desta forma habería un consello de guerra permanente así como un consello de vixilancia das fronteiras Con axuda da Compañía Xeral de Comercio do Brasil, en 1649 asegurouse o paso marítimo desde a metrópole á súa principal colonia. Baixo o reinado de Xoán IV, Portugal volveu ser unha potencia mundial e un país respectado en Europa.
En 1656 morreu Xoán IV. O seu fillo máis vello, Afonso VI ascendeu ao trono. Cando morreu o seu pai, o príncipe contaba con só 13 anos de idade, así que a súa nai Luísa de Guzmán tivo que exercer a rexencia. En 1662 comezou a gobernar formalmente o novo monarca. En 1659, terminada a guerra con Francia, España decide atacar Portugal para devolver o trono aos Austrias (Guerra de Restauración portuguesa). Os españois ocuparon Elvas. Tropas inglesas e portuguesas atacaron as tropas españolas. En 1665 morreu Filipe IV de España, o último monarca da Casa de Austria que posuíra o título de rei de Portugal. Os españois, coas forzas militares debilitadas, víronse obrigados a asinar a Paz de Lisboa, pola cal se recoñecía a independencia de Portugal. Ceuta mantívose ao lado español. Esta vitoria sobre España deulle ao rei o sobrenome de o Vitorioso.
Afonso VI perdeu cada vez máis influencia sobre o seu irmán máis novo, o infante Pedro II. Isto provocou que Pedro se levantase contra o seu irmán. O pobo e as cortes tamén compartían a opinión de que o rei, debido ás súas minusvalías, non podía seguir gobernando o país.
En 1667 Pedro obrigou o rei, co Consello da coroa, a asinar un documento no que se aseguraba o goberno. As cortes abxuraron do rei en 1668 e aclamaron a Pedro como rexente. A honra do rei estaba perdida e a raíña contraeu matrimonio co príncipe Rexente. Afonso VI viviu ata a súa morte en 1683 como preso en Sintra e nos Azores. Tras a súa morte, o príncipe rexente, adquiriu o Título de Pedro II de Portugal.
Absolutismo
- Artigo principal: Historia de Portugal (1668-1777).
O final do século XVII e a primeira metade do século XVIII estará marcado polo florecemento da explotación mineira do Brasil, onde se descubrirá ouro e pedras preciosas. O rei Xoán V chegou a ser un dos monarcas máis opulentos de Europa.
Durante o reinado do seu sucesor Don Xosé I, prodúcese o Terremoto de Lisboa, o 1 de novembro de 1755, que destruíu a práctica totalidade da cidade e que supuxo un golpe na esencia do imperio. A súa rápida reconstrución baixo a dirección do marqués de Pombal abriu un período de modernización e europeización con profundas reformas na administración, a economía e a educación, en vías dunha monarquía absoluta fronte á importancia dos nobres.
O intento de asasinato do rei foi aproveitado polo Marqués de Pombal para iniciar unha campaña de castigo contra as familias reticentes ás súas propostas de cambio e contra a Compañía de Xesús que sería expulsada de Portugal coa aquiescencia do Vaticano.
En 1779 morre o rei, chegando ao trono María I de Portugal e o seu marido Pedro III quen destitúen e obrigan o marqués de Pombal a refuxiarse nas súas propiedades fóra da capital.
O imperio decae aos poucos a pesar de que Portugal entra a formar parte do Bloqueo Continental xunto a Inglaterra. O declive seguirá durante as guerras Napoleónicas, a ocupación da Península Ibérica, a fuxida da familia real a Río de Xaneiro, e a perda da súa colonia brasileira en 1822.
Crise do século XIX
- Artigos principais: Historia de Portugal (1777-1834) e Historia de Portugal (1834-1910).
En 1807 Portugal rexeitou a demanda de Napoleón Bonaparte para acceder ao Bloqueo Continental un embargo ao Reino Unido. Isto provocou que as tropas francesas invadisen Portugal comandadas por Junot e a capital foi tomada o 1 de decembro de 1807. A intervención das tropas británicas na Guerra da Independencia devolveu a independencia ao país. As últimas tropas francesas foron expulsadas en 1812. A guerra custoulle a Portugal a perda da provincia de Olivenza que, tras a Guerra das Laranxas, pasara a pertencer a España. A fuxida da familia real durante a guerra produciu que Río de Xaneiro pasase a ser a capital de Portugal entre 1808 e 1821. En 1820 viu a luz unha constitución debido ás insurreccións de Porto (o 24 de agosto) e Lisboa (o 15 de setembro). Cando Brasil accedeu á independencia en 1822, Lisboa recuperou a súa status de capital.
A morte de Xoán VI en 1826 levou a unha crise sucesoria. O seu fillo máis vello, Pedro I do Brasil converteuse en Pedro IV de Portugal pero nin os portugueses nin os brasileiros querían unha monarquía unificada; consecuentemente, Pedro abdicou a súa coroa portuguesa na súa filla María dá Glória, coa condición de que cando tivese idade suficiente casase co seu irmán Miguel. O descontento polas reformas constitucionais de Pedro, levou a que a nobreza territorial e a Igrexa proclamase a Miguel como rei en 1828. Isto provocou as Guerras Liberais nas cales Pedro, con axuda inglesa, forzou a Miguel a abdicar e marchar ao exilio en 1834, colocando á súa filla no trono como María II.
Guerra Peninsular
- Artigos principais: Guerra da Independencia española e Guerra Peninsular.
Co ascenso do autocoroado emperador Napoleón Bonaparte comeza unha estratexia militar francesa por toda Europa para garantir a hexemonía francesa e terminar con Gran Bretaña como principal potencia económica e militar da época. Napoleón requiriu aos Estados europeos que se unisen ao Bloqueo Continental. Aqueles que se negaron a formar parte del serían invadidos polos exércitos imperiais franceses. Portugal, debido á alianza que mantiña con Inglaterra desde a Idade Media negouse a formar parte. Desta forma, Napoleón, que previamente pactara a axuda militar de España a través do tratado de Madrid de 1801, invadiu Portugal durante a Guerra das Laranxas; en 1807, por medio do Tratado de Fontainebleau as tropas franco-españolas ocuparon novamente territorio portugués, obrigando a casa real portuguesa a fuxir ao Brasil. A axuda dos ingleses foi crucial para lograr expulsar os invasores. As loitas non só se desenvolveron en Europa senón tamén en América do Sur, onde Portugal conquistou a Güiana Francesa.
Revolución Liberal de 1820
- Artigo principal: Revolución liberal do Porto.
A principios do século XIX Portugal vivía unha crise motivada pola fuxida da familia real ao Brasil, polas consecuencias desastrosas das invasións napoleónicas, polo dominio dos ingleses e pola apertura dos portos brasileiros ao comercio mundial, o que provocara a ruína de moitos comerciantes portugueses. Ao mesmo tempo, a ideoloxía liberal íase implantando en pequenos grupos de burgueses.
O 24 de agosto de 1820 estalou en Porto unha revolución cuxo obxectivo inmediato era convocar cortes que dotasen ao país dunha Constitución.
Esta revolución non atopou oposición. A cidade de Lisboa tamén se sumou ao movemento, creándose unha Xunta Provisional cuxo obxectivo era organizar unhas eleccións para elixir ás cortes. Os deputados electos, oriúndos de todos os territorios controlados por Portugal (Brasil, Madeira, Azores e as posesións en África e Asia) formaron as primeiras cortes constituíntes do país.
O rei Xoán VI foi requirido para que regresase a Portugal. Antes de volver, nomearía ao seu fillo, Pedro, rexente do Brasil, o que desagradou ás cortes, que entendían que a soberanía só podía residir no Portugal continental. As cortes ordenaron tamén que Pedro abandonase o Brasil e regresase a Europa para recibir formación. Estas actitudes xeraron o descontento de 65 deputados brasileiros, que abandonarían as cortes para regresar ao Brasil. O 7 de setembro de 1822, Pedro recibe outra mensaxe das cortes que rompe diante dos seus compañeiros exclamando: "¡Independência ou morte!". Este acto, coñecido como o Berro de Ipiranga marcaría a data da Independencia do Brasil.
No mesmo ano, as cortes aprobaron a Constitución. Inspirada na Constitución Francesa de 1791, consagraba a división de poderes (lexislativo, executivo e xudicial), limitaba o poder do rei a unha mera función simbólica, dando ao goberno todo o poder así como ás cortes, un parlamento unicameral elixido por sufraxio directo, a potestade lexislativa.
Guerras liberais
- Artigo principal: Guerras Liberais.
Coa morte de Xoán VI xerouse un problema de sucesión. A Pedro IV forzóuselle a abdicar o trono portugués para manter o trono brasileiro, na súa filla María II, que accedía a el por lexitimidade. Mentres tanto, o irmán de Pedro IV, Miguel I que se atopaba no exilio en Austria por haberse levantado contra o seu pai por dúas veces, foi nomeado rexente do reino e preparouse unha voda coa súa sobriña María II. No intento de impor o seu réxime absolutista fronte ao réxime constitucional de María II, iniciáronse seis anos de conflitos armados coa intervención doutras potencias europeas. Para resolver a situación, Pedro abdica o trono brasileiro no seu fillo Pedro II do Brasil e imponse pola forza. As derrotas sucesivas de don Miguel forzaríanlle a desistir no seu empeño, asinando o Compromiso de Évora-monte. e permitiu a restauración da Constitución portuguesa de 1826 e a volta ao trono de María II.
Liberalismo
Tras a derrota dos absolutistas, a política portuguesa do século XIX estivo marcada polas ideas liberais, aínda que tampouco se logrou a tranquilidade desexada. Os liberais eran un grupo heteroxéneo que se uniu para loitar contra os absolutistas pero que en común posuían moitas discrepancias. Por este motivo dividíronse en primeiro lugar entre os moderados e os progresistas. O primeiro punto de desencontro foi a nova constitución política do país. Mentres que os progresistas, denominados Septembristas, querían volver implantar a Constitución de 1821, os moderados, denominados Cartistas, querían impor a Constitución de 1826. A raíña María II, que era favorable aos Cartistas, entregou o poder a Costa Cabral, nomeándoo ministro de xustiza. Costa Cabral gobernou o país de forma ditatorial, provocando o descontento da poboación, polo que se desenvolveu unha guerra civil. A raíña tivo que destituílo e chamar ao goberno ao partido progresista.
Casa Saxonia-Coburgo-Gotha, os últimos reis portugueses
- Artigos principais: Historia de Portugal (1834-1910)#Casa Saxonia-Coburgo-Gotha, os últimos reis portugueses e Casa Saxonia-Coburgo-Gotha.
En 1853 morreu María II dando a luz ao seu undécimo fillo con 34 anos. Co reinado de María II terminou en Portugal a Casa de Braganza. A raíña casou en 1836 con Fernando II da Casa Saxonia-Coburgo-Gotha. A través dese matrimonio, a casa alemá pasou a reinar en Portugal.
O sucesor de María II sería o seu fillo Pedro V, que cando morreu a súa nai aínda era menor de idade, así que o seu pai Fernando II tivo que asumir a rexencia. En 1855 chegou á maioría de idade e tomou as rendas do reino. Iniciouse un longo período de estabilidade, no que Portugal era un modelo de monarquía constitucional, na que se respectaban os dereitos individuais e había unha ampla liberdade de prensa.
Os partidos liberais chegaran un consenso sobre a bondade do fomento material, o desenvolvemento dos ferrocarrís, o comercio e a industria, e deixaron de lado os disensos constitucionais das décadas de 1830 e 1840. Con todo, a pesar da paz social, a industrialización e a modernización da agricultura, así como a alfabetización da poboación, foron máis lentos en Portugal que en calquera outro país da Europa occidental.
Tras unha crise política entre 1868 e 1872, coincidindo co sexenio democrático español, o sistema político recuperou a estabilidade. E esbozouse o modelo político do turnismo de partidos, chamado rotativismo, no cal, os dous principais partidos políticos, o Partido Regenerador (conservador) e o Partido Histórico (progresista) alternábanse no poder. Na década de 1880 produciuse unha ampliación do sufraxio a todos os cabezas de familia, aproximándoo moito ao sufraxio universal. Con todo, a maior parte da poboación, rural e analfabeta, vivía allea a política e iso permitía un control caciquil do sistema político.
En 1890 produciuse crise colonial en África, á que seguiu unha serie de campañas militares para a ocupación efectiva do territorio que Portugal reclamaba colonias súas. Esas campañas crearon un novo corpo de oficiais africanistas e anti-liberais que posteriormente serían moi importantes na historia portuguesa. Mentres tanto, os movementos republicanos ían gañando adeptos. En 1908 o rei Carlos I e o seu príncipe herdeiro foron asasinados a tiros na Praça do Comércio de Lisboa. O novo rei, Manuel II culpou dos sucesos a João Franco primeiro ministro do seu pai que gobernara de forma ditatorial durante os últimos anos. João Franco foi destituído pero o novo rei non puido mellorar a imaxe da monarquía nin frear o pulo do movemento republicano. En 1910 proclamouse a república, marchando o monarca ao exilio en Reino Unido.
Primeira República
- Artigo principal: Primeira República Portuguesa.
Tras unha revolución en Lisboa, á Monarquía sucedeuna unha República parlamentaria, que durou de 1910 a 1926. Os republicanos eran unha minoría urbana nun país rural, e restrinxiron o dereito de voto aos homes alfabetizados. Foi un período de grande inestabilidade política. Nos dezaseis anos de duración, sucedéronse nove presidentes e 45 gobernos. O parlamento era o centro do sistema político e elixía ao presidente da república, que tiña pouco poder para arbitrar entre as distintas faccións. O sistema de partidos estaba fragmentado e sucedíanse gobernos sen maioría parlamentaria suficiente. Unha facción do Partido Republicano Portugués, os "Democráticos" de Afonso Costa, converteuse no centro do sistema político e controlaba a administración e, por medio do caciquismo, as eleccións. O resto de faccións republicanas recorreron a insurrección para chegar ao poder, do mesmo xeito que os monárquicos. Houbo numerosas conspiracións e golpes de estado. O réxime era débil e as políticas laicas e de control da Igrexa católica enfrontárono a esta e á poboación rural.
Portugal participou na primeira guerra mundial (1914-1918) e a mobilización militar e o colapso do comercio marítimo causaron numerosos problemas sociais, como a inflación e o desabastecemento. O movemento obreiro, no que primaba a organización dos anarcosindicalistas, tampouco se sentía representado pola República e foi moi combativo, con numerosas folgas contra a carestía nas que se usaba a violencia política. O golpe de estado de Sidónio Pais en 1917 quixo crear unha república presidencialista e integrar no réxime a monárquicos e católicos, pero tras o seu asasinato un ano máis tarde e unha pequena guerra civil en xaneiro-febreiro de 1919, entre Monarquía e República, restaurouse a constitución de 1911. O sistema perviviu durante oito anos máis, pero enfrontado a numerosos problemas sociais, golpes e insurreccións, ata que venceu o golpe de 1926 militar que impuxo unha ditadura.
Estado Novo
- Artigos principais: Estado Novo (Portugal) e Estado Novo.
O golpe de estado militar de 1926 puxo fin á Primeira República Portuguesa e deu inicio a unha ditadura militar presidida polo xeneral Carmona. A mediados de 1928, a situación financeira do país converteuse na principal preocupación do goberno. Ese ano Carmona nomeou ministro de finanzas a António de Oliveira Salazar, un prestixioso profesor de economía que militaba nun partido católico. Salazar foi gañando peso no seo do goberno e foi nomeado primeiro ministro en 1932. A partir de entón liderou a institucionalización civil de réxime, o Estado Novo, que tamén sería coñecido como salazarismo.
O seu pensamento político estaba en contra do Comunismo e das tradicións de liberalismo político e económico. Era profundamente conservador e nacionalista, sendo o seu principal obxectivo o medio rural, que era o que consideraba ideal.
En 1932 Salazar abandona o cargo de ministro de Finanzas e convértese en presidente do Consello de Ministros. A partir deste momento empézanse a formar as estruturas do novo réxime político, caracterizado pola existencia dun único partido (a Unión Nacional), por un sistema económico intervencionista e polo antiparlamentarismo. A cualificación do réxime salazarista como fascista non é unánime na historiografía, utilizándose máis frecuentemente o termo de réxime autoritario ou o de fascismo clerical, pero é clara a súa similitude con outros exemplos contemporáneos, a Italia de Mussolini e as ditaduras españolas de Miguel Primo de Rivera e de Francisco Franco, ao que apoiou na guerra civil española (1936-1939) e co que mantivo unha relación especial, non exenta de receos (o Pacto Ibérico). Con todo, o seu mantemento da alianza tradicional con Inglaterra fixo que Portugal mantivese unha neutralidade de signo oposto á española durante a segunda guerra mundial.
En 1933 entrou en vigor unha nova Constitución. De cariz presidencialista, admitía a existencia dunha Asemblea Nacional e dunha Cámara Corporativa composta por elementos ligados ás profesións. Na práctica, o Presidente da República foi unha figura apagada, a Asemblea Nacional foi ocupada por leais ao réxime e o poder concentrouse na figura de Salazar.
Os antigos partidos políticos portugueses desapareceron, coa excepción do clandestino Partido Comunista Portugués (fundado en 1921, cuxos dirixentes foron duramente perseguidos pola policía política. A censura, establecida en 1926 foi consolidada e prohibíronse todas as folgas. En 1936 o réxime crea a Lexión Portuguesa, unha milicia de inspiración fascista, e a Mocidade Portuguesa destinada a encadrar á mocidade e transmitirlle as ideas do réxime.
Durante a segunda guerra mundial Portugal mantívose neutral, beneficiándose da venda do volframio para a fabricación de material bélico. En 1949 o país ingresa na Organización do Tratado do Atlántico Norte e en 1955 nas Nacións Unidas.
Nos anos sesenta Portugal rexistrou unha forte taxa de emigración. Os destinos principais dos emigrantes portugueses, que buscaban unhas condicións de vida máis favorables foron Francia e Alemaña occidental.
O 19 de decembro de 1961 as tropas da India invaden as colonias portuguesas de Goa, Damán e Diu. Ese mesmo ano estala a guerra de independencia de Angola.
Guerra colonial
- Artigo principal: Guerra colonial portuguesa.
No contexto político e social da posguerra, no que subsistían os principios de autodeterminación e independencia, as colonias de todo o mundo puxéronse en contra das metrópoles esixindo a súa independencia ou unha forma de goberno equiparable ao goberno metropolitano. As Posesións portuguesas, na época designadas provincias ultramarinas, non foron unha excepción e entre 1961 e 1964 tiveron lugar unha serie de protestas violentas contra as forzas portuguesas esixindo a liberación dos pobos. Primeiro ocorreu en Angola, logo en Guinea Bisau, Cabo Verde e en 1964 en Mozambique. Con isto deuse inicio a varias guerras, ás cales os historiadores portugueses refírense como guerras ultramarinas e os historiadores locais como guerras de liberación. A inestabilidade dunha guerra con tres frontes diferentes (sen ter en conta Timor que pola súa distancia non se puido intervir nel)/nel) e o contexto político e social da ditadura, provocarían que o pobo levantásese contra o goberno e nun alzamento militar denominado Revolución dos Caraveis liberouse ao país do réxime opresor e instaurouse a democracia.
Revolución dos Caraveis
- Artigo principal: Revolución dos Caraveis.
- Artigo principal: Proceso Revolucionario en Curso.
Nunha conspiración militar, unha coalición de capitáns do exército portugués consegue dar un golpe de estado, que por non ser violento denominouse Revolución dos Caraveis. Ocorreu o 25 de abril de 1974. Os dirixentes do movemento, denominados Capitáns de Abril, asumiron como prioridades o fin da policía política (PIDE), o restablecemento da liberdade de expresión e pensamento, o recoñecemento dos partidos políticos existentes e a negociación cos movementos independentistas das colonias.
O poder sería asumido pola Xunta de Salvación Nacional, constituída por militares. Este órgano sería substituído polo Consello da Revolución, que estivo vixente entre 1975 e 1982. António de Spínola foi designado Presidente da República, nomeándose tamén o primeiro goberno provisional, presidido por Adelino dá Palma Carlos. Iniciábase un período moi axitado que pasou ser coñecido como o Proceso Revolucionario en Curso.
O 11 de marzo de 1975 o país viviu a ameaza dun golpe de estado dereitista encabezado por militares próximos a Spínola, que pola súa banda, descontento por aquilo que el consideraba unha deriva esquerdista da política nacional, marchara a España. No mesmo día, o goberno provisional impulsou medidas socialistas na economía, decretando a estatalización da banca de seguros.
O 25 de abril de 1975, un ano logo da revolución, celébranse as primeiras eleccións democráticas, cuxo obxectivo foi elixir unha Asemblea Constituínte para dotar ao país dunha Constitución democrática. A nova constitución sería promulgada o 2 de abril de 1976 atopándose vixente ata a actualidade, a pesar de que foi revisada en varias ocasións.
II República
- Artigo principal: Terceira República Portuguesa.
A primeira fase tras a revolución foi a unión dunha corrente conservadora dos militares ao redor de António de Spínola e unha vertente socialista ao redor do primeiro ministro Vasco Gonçalves, así como o xeneral Francisco dá Costa Gomes e Otelo Saraiva de Carvalho e Salgueiro Maia, que eran membros do MFA (Movemento das Forzas Armadas). Unha vez establecida a corrente socialista, comezaron as nacionalizacións e a reforma agraria. A Constitución de 1976 definía o paso ao socialismo co destino do Estado. O xeneral Spínola foi obrigado a marchar ao exilio ao Brasil.
Cando nas primeiras eleccións presidenciais tras a Constitución de 1976 o xeneral António Ramalho Eanes impúxose claramente a Otelo, establecéronse as sementes para crear un modelo de Estado parlamentario pola vella da Europa occidental. Eanes e o representante do Partido Socialista, Mário Soares (primeiro ministro desde 1976 ata 1978 e desde 1983 ata 1985, presidente da República entre 1986 e 1996) achegaron o país á Comunidade Europea, sendo o ingreso en 1986, xunto ao de España, cuxas negociacións foran máis problemáticas.
En 1979 gañou as eleccións parlamentarias, por primeira vez tras a Revolución dos Caraveis, un grupo político situado no centro dereita, (goberno de Francisco de Sá Carneiro e Francisco Pinto Balsemão). O goberno púxose de acordo coa oposición socialista para levar a cabo unha reforma constitucional. A nova Constitución, que entrou en vigor en 1982 eliminou algunhas institucións que xurdiran tras a Revolución, entre elas o Consello Revolucionario, e creou un Tribunal Constitucional ao estilo dos países democráticos. En 1985, Aníbal Cavaco Silva convértese en primeiro ministro polo Partido Social Demócrata de corte conservador. Dous anos máis tarde o partido logrou a maioría absoluta. Cavaco Silva mantívose no poder ata 1995, impulsando unha política económica neoliberal e privatizando aquelas empresas que se nacionalizaron tras a revolución. Desde 1995 ata 2002, o goberno estivo en mans do socialista António Guterres. Macau, a última colonia en Asia, foi devolta á soberanía chinesa o 20 de decembro de 1999.
Nas eleccións parlamentarias do 17 de marzo de 2002 a dereita portuguesa volveu conseguir a maioría dos votos. Cun 62,3% dos votos escrutados, o PSD baixo a dirección de José Manuel Durão Barroso lograría un 40,1% dos votos seguido polo Partido Socialista e os conservadores do Partido Popular cun 37,9% e 8,8% respectivamente. Barroso formou unha coalición na que o líder do Partido Popular, Paulo Portas recibiu a carteira de Xustiza, Traballo e Asuntos Sociais. Os socialistas mantiveron nas súas mans a Presidencia da República debido a que o sucesor de Soares foi Jorge Sampaio.
En 2004 Barroso foi nomeado sucesor de Romano Prodi como presidente da Comisión Europea. O seu sucesor no cargo de primeiro ministro, Pedro Santana Lopes só gobernou durante un curto período de tempo xa que en novembro dese ano a Asemblea Nacional disolveuse para elixir un novo primeiro ministro. En febreiro de 2005 tiveron lugar as eleccións e nelas o Partido Socialista logrou por primeira vez na súa historia unha maioría absoluta. José Sócrates foi nomeado primeiro ministro.
O 22 de xaneiro de 2006 os votantes portugueses elixiron a Aníbal Cavaco Silva como novo Presidente da República. Logrou maioría absoluta na primeira volta, polo que non se tivo que enfrontar nunha segunda volta co seu principal rival, o candidato socialista renegado Manuel Alegre que quedou diante do candidato oficial do partido socialista Mário Soares.
