نوبل جایزه
جایزه نوبل موعتبرترین جایزهٔ علمی هسته که به اتا دانشمند وه ره دنّه.[۱] جایزه نوبل سال ۱۸۹۵، به وصیت کارخنه‌دار و شیمیدون سوئدی، آلفرد نوبل که ویشتر وه ره به خاطر بساتِن دینامیت اشناسنّه، پایه‌گوذاری بیّه.
سال ۱۹۰۱ میلادی دله، اولین جوایز این بونیاد هدائه بیّه. طبق وصیت وه، پنج جایزه به‌طور سالانه رشته‌ئون |فیزیک، شیمی، فیزیولوژی و پزشکی، ادبیات و صلح؛ به آدمایی تعلق گینّه که ویشترین خدمت رها به بشر هکرد بائن.[۲]
شیشمین جایزه یعنی نوبل اقتصاد هم سال ۱۹۶۸ میلادی، توسط بانک مرکزی سوئد پایه‌گوذاری بیّه که البته لیست جوایز مرتبط با بنیاد نوبل جا ندانّه.[۳]
هیئتای مخصوص و کمیته‌ئون تخصصی
چار هیئت مخصوص اعطاء جایزه که تحت اساسنومه بنیاد نوبل فعالیت کانّه عبارتنه از:
- فیزیک، شیمی و ایقتصاد
آکادمی سلطنتی علوم سوئد که وظیفه انتخاب برنده جایزه نوبل رشته‌ئون جایزه نوبل فیزیک و شیمی ره برعوهده دانّه.[۴]همینتی فرهنگستون سلطنتی علوم سوئد، وظیفه انتخاب برنده «جایزهٔ علوم ایقتصادی بانک مرکزی سوئد به یاد آلفرد نوبل» که به جایزه نوبل اقتصاد معروف هسته ره هم به‌عوهده دانّه.[۵]
- ادبیات
آکادمی سوئد که وظیفه انتخاب برنده جایزه نوبل رشته ادبیات ره به‌عوهده دانّه.[۶]
- فیزیولوژی و پزشکی
انستیتوی کارولینسکا که وظیفه انتخاب برنده جایزه نوبل رشته فیزیولوژی و پزشکی ره به‌عوهده دانّه.[۷]
کمیته نروژی نوبل وابسته به پارلمون نروژ (برای جایزه صلح).
ضمناً پنج کمیته نوبل هم وجود دارنه که هرکومتا توزیع اتا از جوایز وسّه موطالعه کانّه (از جومله کمیته نروژی جایزه صلح وسّه). به‌علاوه چارتا مؤسسه نوبل هم وجود دارنه که هرکومتا اتا از چار جایزه نوم‌بدره وسّه فعالیت کانّه.
کمیته‌ئون پنجگونه نوبل هرکومتا سه تا پنج عضو دارنه که توسط هیئت مربوط تعیین وانّه. کسی نتونده خادش ره نامزد دریافت جایزه نوبل هکنه. کسایی‌که بتونّه معرف نامزدون جوائز نوبل بائن:
- برندگون سابق جوائز نوبل
- اعضاء هیئت اعطاء جوایز و اعضاء کمیته‌ئون نوبل
- اِستائون برجسته دانشگاه و اونانی که توسط اعطاء کنندگون جوایز انتخاب وانّه.
- ناشر اثر نومزه.
- اعضاء پاره‌ئی از سازمانای پارلمونی یا حقوقی بین‌المللی
- اعضاء پارلمونا و کابینه‌ئون
وصیت نوبل
پایه‌گوذاری جوایز نوبل وصیت آلفرد نوبل شیمیدون، کارساز سوئدی و موخترع دینامیت وسّه صورت بَیته. آلفرد نوبل شه زندگی دله چندین وصیت‌نومه بنویشته. آخرین وصیت‌نومه وه ۲۷ نوامبر سال ۱۸۹۵ ات‌کم بیش از ات‌سال پیش از بمردنش بنویشته بیّه. وه ۲۷ نوامبر سال ۱۸۹۵ وصیت‌نومه مذکور ره باشگاه سوئد-نروژ پاریس دله امضا هکرده. اختراع نوبل موستقیمأ ساخت مواد منفجره مورد استفاده دله قرار بَیته و وه از استفاده نظامی از اختراعش به شدت ناراحت بی‌یه. بائوت بونه ون دله زمون، اتا روزنومه فرانسوی به موناسبت بمردن لودویگ نوبل ِبرار، به اشتباه اتا اعلامیه‌ئون بمردن وچون ره چاپ هاکرده و وندله آلفرد نوبل ره «سوداگر مرگ» لقب هدائه؛ نوبل با بخوندستن این مطلب تصمیم بیته که آخرین وصیت‌نومه خادش ره بَنویسه. بر اساس این وصیت‌نومه، نوبل ۹۶ درصد از ثروت خادش ره به پایه‌گوذاری مراسم اهدای پنج جایزه اختصاص هدائه[۸]
دونستنی‌ئون
پنج نفر هستنه که دِ کَش نوبل جایزه ره بیتنه:
- ماری اسکلودوسکا کوری
- فیزیک [۱۹۰۳]: کشف رادیو اکتیویته
- شیمی [۱۹۱۱]: انزوای رادیوم خالص
- لینوس پاولینگ
- شیمی [۱۹۵۴]: نظریه اوربیتال به‌هم‌دَپیته
- صلح [۱۹۶۲]:عمل‌گرایی پیمون منع آزمایشای هسته‌یی
- جان باردین
- فیزیک [۱۹۵۶]: ترانزیستور بساتن
- فیزیک [۱۹۷۲]: نظریه ابررسانایی
- فردریک سانگر
- شیمی [۱۹۵۸]: انسولین مولکول ره بساتن
- شیمی [۱۹۸۰]: نوکلئوتاید ویروس توالی
- کارل شارپلس
- شیمی [۲۰۰۱]: واکنش‌های اکسیداسون که کاتالیزهای کایرال فعال هکردنه
- شیمی [۲۰۲۲]: کلیک شیمی و بیواورتوگونال شیمی سر کار هکردن
علاوه به این، کومیته بین‌المللی صلیب سرخ سالای ۱۹۱۷، ۱۹۴۴ و ۱۹۶۳ جایزه صلح نوبل ره بَییته. دِ جایزه اول، بطور ویژه به خاطر تلاشای این گروه طی جنگای جهانی اعطا بَینه.
تنها خواهر-برارونی که برنده جایزه نوبل بَینه جان تینبرگن (اقتصاد ۱۹۶۹) و ونه خوردِبرار نیکو تینبرگن (پزشکی، ۱۹۷۳) بینه.
دِ نفر برنده هر دِ جایزه اسکار و نوبل بینه: جورج برنارد شاو ایرلند جه سال ۱۹۵۲ ادبیاتِ نوبل جایزه و سال ۱۹۳۸ اسکار ره بَیته و ال گور آمریکایی که سال ۲۰۰۷ صلحِ نوبل ره عراق جنگ ره دِرِست هاکردن وسّه بَییت بی‌یه و فوریه ۲۰۰۸ اسکار ره اتا مستندِ کارگردانی سر بیته.
 نوبل جایزه‌ئون
|
|---|
| شیمی · ادبیات · صلح · فیزیک · پزشکی · ایقتصاد |
منابع
- ↑ آیا جایزهٔ نوبل احتیاج به بازبینی دارد؟, رادیو زمانه
- ↑ آیا جایزهٔ نوبل احتیاج به بازبینی دارد؟, رادیو زمانه
- ↑ آیا جایزهٔ نوبل احتیاج به بازبینی دارد؟, رادیو زمانه
- ↑ «Nobel Prizes”. The Royal Swedish Academy of Sciences. Retrieved on 2007-10-18.
- ↑ «Prize in Economic Sciences”. The Royal Swedish Academy of Sciences. Retrieved on 2007-10-18.
- ↑ “The Nobel Prize in Literature». Swedish Academy. Retrieved on 2007-10-13.
- ↑ برندگان جایزه نوبل پزشکی سال ۲۰۰۹ معرفی شدند, بی‌بی‌سی فارسی
- ↑ The History Channel, This Day in History. «First Nobel Prizes: December 10, 1901”. Retrieved on July 30.
پیوند به بیرون
- وب‌گاه رسمی بونیاد نوبل
- The Nobel Prize Internet Archive
- Why is there no Nobel in computer science?
- Why is there no Nobel in mathematics?
- The Nobel Committees of the Royal Swedish Academy of Sciences
- The Nobel Committee of the Karolinska Institute
- The Swedish Academy
- The Norwegian Nobel Committee
- Britannica Spotlight: Guide to the Nobel Prizes
- CNN: Nobel Centennial