Shinkansen

Shinkansen (jap. 新幹線)^[1] – japoński system kolei dużych prędkości^[2], osiągających prędkość maksymalną do 320 km/h. Pierwsza linia o nazwie Tōkaidō Shinkansen została otwarta w 1964^[3].

Nazwa

Nazwa „shinkansen” została użyta po raz pierwszy w latach 40. ubiegłego wieku dla planowanej linii kolejowej, która miała łączyć Tokio z Shimonoseki. W wyniku przegranej wojny, plany odrzucono.

Powszechnie dziś znaną nazwę Shinkansen tłumaczy się dosłownie jako „Nową Główną Linię” – odnosiła się bowiem pierwotnie do jednej linii Tōkaidō, która połączyła Tokio z Osaką przed olimpiadą w 1964 roku. Z biegiem lat linia rozrosła się w ogólnokrajową sieć, przejmując nazwę. Poszczególne linie zawierają w sobie nazwy regionów, przez które biegną (np. Tōhoku Shinkansen), a pojedyncze superekspresy mają łatwe do zapamiętania nazwy jak „Hikari” („Światło”) czy „Kodama” („Echo”). Takie rozróżnienia ułatwiają rozpoznanie obsługiwanego regionu, połączeń poszczególnych linii oraz rodzajów ekspresów i ich rozkładu jazdy. Jest to ważne także dlatego, że przy dużej częstotliwości kursowania (co kilkanaście minut) łatwo pomylić rodzaje pociągów. Biegną tą samą trasą, ale zatrzymują się na różnych stacjach. Na przykład na trasie Tokio-Osaka „Kodama” zatrzymuje się na wszystkich stacjach, a więc pokonuje dystans wolniej niż „Hikari”, który zatrzymuje się tylko na części z nich, dzięki czemu cel osiąga znacznie szybciej.

Popularna angielska nazwa bullet train („pociąg-pocisk”) nie jest przez Japończyków używana. Powstała ona z tłumaczenia japońskich słów dangan-ressha (jap. 弾丸列車), pochodzących od kształtu lokomotywy projektowanej w latach 30. ubiegłego wieku.

Historia

*Doctor Yellow* – skład do kontroli torów, na stacji Shin-Ōsaka

Japonia była pierwszym krajem, który rozpoczął prace nad systemem kolei dużych prędkości. Budowa pierwszego odcinka, pomiędzy Tokio i Osaką (Tōkaidō Shinkansen) rozpoczęła się w 1959 roku. Oficjalne otwarcie nastąpiło 1 października 1964 roku. Linia odniosła olbrzymi sukces, przewożąc 100 milionów pasażerów już po niecałych trzech latach (13 czerwca 1967 roku), a miliard przekraczając w 1976^[3].

Pierwsze pociągi jeździły z prędkością 210 km/h^[4], potem zwiększoną do 220 km/h. Dziś prędkości pociągów są różne w zależności od linii, a najszybsze z nich przewożą pasażerów z prędkością 320 km/h^[5], co stawia je na równi z francuskimi TGV.

Shinkanseny to pociągi normalnotorowe (rozstaw torów 1435 mm), inaczej niż większość kolei japońskich, używających torów o rozstawie 1067 mm. Dzięki temu w wagonach jest miejsce na większą liczbę siedzeń niż w klasycznych pociągach (układy 2+3 lub nawet 3+3). Między północą, a godziną 6:00 linie zamykane są na potrzeby konserwacji. Jeżdżą po nich wówczas także specjalne pociągi Doctor Yellow, które za pomocą zamontowanej na ich pokładzie specjalistycznej aparatury dokładnie sprawdzają każdy odcinek torów.

Linie Shinkansen

Główne linie kolei Shinkansen to:

Tōkaidō Shinkansen – Tokio (Stacja Tokio) – Osaka (Stacja Shin-Ōsaka) – 515 km
San'yō Shinkansen – Osaka (Stacja Shin-Ōsaka) – Fukuoka (Stacja Hakata) – 554 km
Tōhoku Shinkansen – Tokio (Stacja Tokio) – Aomori (Stacja Shin-Aomori) – 675 km
Jōetsu Shinkansen – Saitama (Stacja Ōmiya) – Niigata (Stacja Niigata) – 270 km
Hokuriku Shinkansen (Nagano Shinkansen) – Takasaki (Stacja Takasaki) – Nagano (Stacja Nagano) – 117 km
Kyūshū Shinkansen – Fukuoka (Stacja Hakata) – Kagoshima (Stacja Kagoshima-Chūō) – 257 km
Linia Hakata-Minami – Fukuoka (Stacja Hakata) – Kasuga (Stacja Hakata-Minami) – 9 km
Linia Gala-Yuzawa – Yuzawa (Stacja Echigo-Yuzawa – Gala-Yuzawa) – 2 km

Mini-Shinkansen (Maksymalna prędkość operacyjna: 130 km/h)

Yamagata Shinkansen – Fukushima (Stacja Fukushima) – Shinjō (Stacja Shinjō) – 149 km
Akita Shinkansen – Morioka (Stacja Morioka) – Akita (Stacja Akita) – 127 km

Ta ostatnia wykorzystuje pociągi Shinkansen, ale tory zwykłej linii kolejowej.

Linie Shinkansen projektowane oraz w budowie:

Hokuriku Shinkansen – Nagano (Stacja Nagano) – Kanazawa (Stacja Kanazawa), w budowie, będzie otwarta do roku 2014; przedłużenie tej linii do Osaki jest projektowane i budowana jest tylko Stacja Fukui w mieście Fukui
Hokkaidō Shinkansen – Aomori (Stacja Shin-Aomori) – Hakodate (Stacja Shin-Hakodate), w budowie, będzie otwarta do roku 2015; przedłużenie tej linii do Sapporo jest projektowane
Kyūshū Shinkansen – Takeo (Stacja Takeo-Onsen) – Isahaya (Stacja Isahaya), w budowie
Chūō Shinkansen – maglev, projektowana
Taiwan High Speed Rail – linia wykorzystująca technologię Shinkansen na Tajwanie, w budowie

Modele pociągów Shinkansen

Seria 0

Seria 0

W eksploatacji	1964–2008
Maksymalna prędkość operacyjna	220 km/h
Wykorzystywana na liniach	(Tōkaidō, San’yō)
Wykorzystywana na połączeniach	(Hikari, Kodama)

Pierwsze pociągi, które rozpoczęły kursy na liniach Shinkansen. Stylistyka jest wzorowana na samolocie Douglas DC-8. Ich produkcję zakończono w 1986 roku, ale dzięki modernizacjom pociągi te kursowały wiele lat. Eksploatacja tej serii zakończyła się w listopadzie 2008. Jedna jednostka znajduje się także w Muzeum Kolejnictwa w Yorku (patrz Linki zewnętrzne).

Seria 100

Seria 100

W eksploatacji	1985–2012
Maksymalna prędkość operacyjna	230 km/h
Wykorzystywana na liniach	(Tōkaidō), San’yō
Wykorzystywana na połączeniach	(Hikari), Kodama

Budowane pomiędzy 1984 a 1991 rokiem jednostki drugiej generacji. Skupiono się na zmniejszeniu poboru mocy i skomplikowania eksploatacji. Z powodu restrykcji dotyczących poziomu hałasu pociągi te nie poruszały się w normalnym ruchu z maksymalną prędkością, która sięga 270 km/h.

Seria 200

Seria 200

W eksploatacji	1982–2013
Maksymalna prędkość operacyjna	240, 275 km/h
Wykorzystywana na liniach	Tōhoku, Jōetsu
Wykorzystywana na połączeniach	Yamabiko, Nasuno, Toki, Tanigawa

Budowane w latach 1980–1986. Wykonane z aluminium i wyposażone w mocniejszy napęd bez trudu sprawdzały się na górskich trasach. Charakterystyczny pług to jeden z licznych elementów ochrony przed śniegiem, w jakie wyposażone są pociągi serii 200.

Seria 300

Seria 300

W eksploatacji	1992–2012
Maksymalna prędkość operacyjna	270 km/h
Wykorzystywana na liniach	Tōkaidō, San’yō
Wykorzystywana na połączeniach	Nozomi, Hikari, Kodama

Budowane pomiędzy 1989 a 1998 rokiem, wyglądem mocno odbiegające od swoich poprzedników pociągi serii 300, były w momencie swojego debiutu najszybszymi pociągami na liniach Shinkansen.

Seria 400

Seria 400

W eksploatacji	od 1992
Maksymalna prędkość operacyjna	240 km/h
Wykorzystywana na liniach	(Tōhoku, Yamagata)
Wykorzystywana na połączeniach	(Tsubasa)

Pierwsze z tzw. Mini-Shinkansenów. Nazwę zawdzięczają krótszym i węższym wagonom. Zmniejszona szerokość wagonów podyktowana jest przystosowaniem serii 400 do zmodyfikowanych, acz standardowych tras kolejowych, a nie do linii Shinkansen. W efekcie zmniejszenia szerokości pociągu stało się konieczne zainstalowanie wysuwanych schodów, ułatwiających wsiadanie i wysiadanie na stacjach przeznaczonych dla pociągów Shinkansen.

Seria 500

Seria 500

W eksploatacji	od 1997
Maksymalna prędkość operacyjna	300 km/h
Wykorzystywana na liniach	(Tōkaidō), San’yō
Wykorzystywana na połączeniach	(Nozomi), Hikari, Kodama

Budowane między 1995 a 1998 rokiem pociągi tej serii są zaprojektowane do jazdy z prędkością 320 km/h. Pomimo satysfakcjonujących wyników w próbach nie zdecydowano się jeszcze na ich eksploatację z tą prędkością.

Seria 700

Seria 700

W eksploatacji	od 1999
Maksymalna prędkość operacyjna	285 km/h
Wykorzystywana na liniach	Tōkaidō, San’yō
Wykorzystywana na połączeniach	Nozomi, Hikari Rail Star, Hikari, Kodama

Celem powstania serii 700 było stworzenie pociągu niewiele odstającego od serii 500 pod względem prędkości, ale znacznie tańszego w budowie. Pociągi te budowano w latach 1997–2004.

Seria 700T

W eksploatacji	2005–2006
Maksymalna prędkość operacyjna	300 km/h
Wykorzystywana na liniach	Taiwan High Speed Railway
Wykorzystywana na połączeniach	Taiwan High Speed Railway

Specjalna wersja Shinkansena serii 700 przygotowana z myślą o Tajwańskiej Szybkiej Kolei.

Seria N700

W eksploatacji	od 2007
Maksymalna prędkość operacyjna	300 km/h
Wykorzystywana na liniach	Tōkaidō, San’yō, Kyūshū
Wykorzystywana na połączeniach	Nozomi, Hikari, Kodama, Mizuho, Sakura, Tsubame

Seria 800

W eksploatacji	od 2004
Maksymalna prędkość operacyjna	260 km/h
Wykorzystywana na liniach	Kyūshū
Wykorzystywana na połączeniach	Tsubame, Sakura

Maksymalna projektowa prędkość tego pociągu to 285 km/h, choć w eksploatacji zdecydowano się na niższą. Pociągi tej serii mają wnętrze wykonane przy użyciu bardziej tradycyjnych materiałów, jak drewno.

Seria E1 Max

W eksploatacji	1994–2012
Maksymalna prędkość operacyjna	240 km/h
Wykorzystywana na liniach	Jōetsu
Wykorzystywana na połączeniach	Max-Toki, Max-Tanigawa

Pociągi te miały początkowo nazywać się serią 600, ale zgodnie z nowym rodzajem nazewnictwa Max to skrót od Multi-Amenity eXpress. E1 to pierwszy piętrowy na całej długości składu Shinkansen. Zanim wymyślono nazwę Max pociągi były znane pod nazwą DDS – Double-Decker Shinkansen.

Seria E2

W eksploatacji	od 1997
Maksymalna prędkość operacyjna	275 km/h
Wykorzystywana na liniach	Tōhoku, Nagano
Wykorzystywana na połączeniach	Hayate, Yamabiko, Nasuno, Asama

Pociągi te mają maksymalną prędkość projektową 315 km/h. Były budowane w latach 1995–2004.

Seria E3

Shinkansen serii E3 na stacji Shizuku-ishi

W eksploatacji	od 1997
Maksymalna prędkość operacyjna	275 km/h
Wykorzystywana na liniach	Tōhoku, Akita, Yamagata
Wykorzystywana na połączeniach	Komachi, Tsubasa, Yamabiko, Nasuno

Pociąg typu Mini-Shinkansen, produkowany od 1995 roku.

Seria E4 Max

W eksploatacji	od 1997
Maksymalna prędkość operacyjna	240 km/h
Wykorzystywana na liniach	Tōhoku, Jōetsu, Nagano
Wykorzystywana na połączeniach	Max-Yamabiko, Max-Nasuno, Max-Toki, Max-Tanigawa, Max-Asama

Drugi, obok modelu E1, piętrowy Shinkansen klasy Max. Shinkanseny E4 budowane są od roku 1997.

Klasa 395

W eksploatacji	od 2009
Maksymalna prędkość operacyjna	225 km/h
Wykorzystywana na liniach	Southeastern
Wykorzystywana na połączeniach	London St Pancras International – Ashford International

Specjalna wersja Serii 885. To nie są Shinkansen, ale zwykły typ kolejowy w ścisłym znaczeniu tego słowa.

Seria E5

W eksploatacji	od 2011
Maksymalna prędkość operacyjna	300 km/h 320 km/h (od 2013)
Wykorzystywana na liniach	Tōhoku
Wykorzystywana na połączeniach	Hayabusa

Od roku 2011.

Seria E6

Seria E6 podczas jazdy testowej na stacji Morioka, 2010

W eksploatacji	od 2013
Maksymalna prędkość operacyjna	300 km/h 320 km/h (od 2014)
Wykorzystywana na liniach	Tōhoku, Akita
Wykorzystywana na połączeniach	Komachi

Od roku 2013.

Modele niewprowadzone jeszcze do eksploatacji

Seria E954

Przewidywany rok wprowadzenia do eksploatacji	2007–2011
Prędkość maksymalna	405 km/h
Przewidywana maksymalna prędkość operacyjna	360 km/h

Zdolne do poruszania się jedynie na liniach specjalnie przeznaczonych dla pociągów Shinkansen.

Wyposażone w system hamulców aerodynamicznych na wypadek sytuacji awaryjnych, np. trzęsienia ziemi.

Obecnie istnieje tylko jeden egzemplarz testowy.

Seria E955

Przewidywany rok wprowadzenia do eksploatacji	2007–2011
Prędkość maksymalna	405 km/h
Przewidywana maksymalna prędkość operacyjna	360 km/h

Zdolne do poruszania się zarówno na liniach specjalnie przeznaczonych dla pociągów Shinkansen, jak i normalnych (zmodernizowanych)

Wyposażone w system hamulców aerodynamicznych na wypadek sytuacji awaryjnych, np. trzęsienia ziemi.

Egzemplarz testowy powstał w roku 2006

Lista rodzajów połączeń kolejowych Shinkansen

Najstarszy model – Seria 0 (po lewej) i jeden z najnowszych modeli – Seria N700

Tłumaczenia nazw pociągów/ekspresów obsługujących sieć Shinkansen. Różnorodność nazewnictwa jest zamierzonym ułatwieniem służącym rozpoznawaniu poszczególnych połączeń i rodzajów pociągów. Ekspresy o różnych nazwach obsługują np. jedną linię, ale zatrzymują się na innych stacjach.

Aoba (już nieużywana) (tłum. zielone liście)
Asahi (już nieużywana) (tłum. wschodzące słońce)
Asama (Asama (wulkan))
Hayabusa (tłum. sokół wędrowny)
Hayate (tłum. podmuch wiatru)
Hikari (tłum. światło)
Hikari Rail Star
Kodama (tłum. echo)
Komachi (od imienia poetki Ono no Komachi z epoki Heian)
Max-Asahi (już nieużywana)
Max-Nasuno
Max-Tanigawa
Max-Toki
Max-Yamabiko
Mizuho
Nasuno
Nozomi (tłum. nadzieja)
Sakura
Tanigawa
Toki
Tsubame (tłum. jaskółka)
Tsubasa (tłum. skrzydło)
Yamabiko (tłum. górskie echo)

Zobacz też

TGV
ICE

Przypisy

↑ „Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych” Władysława Kopalińskiego. [dostęp 2014-10-06]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (pol.).
↑ Shinkansen, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2022-11-05] .
↑ ^a ^b Why Japan’s high-speed trains are so good. The Economist, 9 czerwca 2014. [dostęp 2014-10-03]. (ang.).
↑ https://www.bbc.com/culture/article/20140714-built-for-speed-the-bullet-train.
↑ https://www.railwaygazette.com/passenger/jr-east-introduces-320-km/h-running/37860.article.

Linki zewnętrzne

Byun Byun Shinkansen Strona Davida Fossetta – wszystko o kolei Shinkansen. h2.dion.ne.jp. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-06-15)]. (ang.).
National Rail Museum Strona Muzeum Kolejnictwa w Yorku. nrm.org.uk. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-05-25)]. (ang.).
Więcej o seriach E954 i E955 (ang.)

[1] „Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych” Władysława Kopalińskiego. [dostęp 2014-10-06]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (pol.).

[2] Shinkansen, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2022-11-05] .

[Economist-3] Why Japan’s high-speed trains are so good. The Economist, 9 czerwca 2014. [dostęp 2014-10-03]. (ang.).

[4] ttps://www.bbc.com/culture/article/20140714-built-for-speed-the-bullet-train.

[5] ttps://www.railwaygazette.com/passenger/jr-east-introduces-320-km/h-running/37860.article.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]