Historija Crne Gore

   Crna Gora kroz Istoriju

Prve slavenske migracije na teritorij današnje Crne Gore se odvijaju u V. stoljeću. Veći val Slavena se dogodio u prvoj polovici VI stoljeća.Crnogorci su tada pod došli u Crnu Goru Duklju,te preuzeli naziv Dukljani. Kasnije su stjecajem okolnosti promijenili ime u Zećane,da bi nakon druge vladarske dinastije konačno dobili naziv Crnogorci.

Srednjovjekovni period

Duklja

Slavenska društvena i državna zajednica Duklja, "Sklavinija" – kako ju je nazvao Bizantski car PKonstantin VII Porfirogenit, nastala je početkom VII vijeka, na teritoriji ranije rimske provincije Prevalis, u granicama i pod formalnim suverenitetom Bizantijskog carstva. Dolaskom i formiranjem svoje države Slaveni su iz temelja izmijenili zatečeno stanje i demografski sastav provincije Prevalis. Duklja je nastala na geografski i povijesno kompaktnoj oblasti koja je obuhvatala širi basen Skadarskog jezera, uokviren planinskim vijencem. Duklja je bila prva drzava iz koje je nastala moderna Crna Gora.

Razvoj dukljanske države, pod upravom župana-arhonata u ovom periodu karakterizira stalna borba s Bizantom za potpunu autonomiju i nezavisnost; primanje kršćanstva kod Slavena; zbližavanje i prožimanje na etničkom, kulturnom i političkom planu sa zatečenim romanskim, ilirskim i drugim stanovništvom neslavenskog porijekla.

Do kneza Vladimira, krajem X vijeka malo je direktnih izvora o Duklji i njenim vladarima. Legenda o knezu Vladimiru i njegovoj mučeničkoj smrti sačuvana je u Ljetopisu popa Dukljanina iz XII vijeka, ali i u narodnom predanju i današnjim vjerskim običajima. Za vrijeme Vladimirovog sinovca kneza Vojislava, Duklja (u bizantijskim hronikama se od tada naziva i Zeta i taj naziv postepeno zamjenjuje stari) je 1042. godine kod Bara izvojevala veliku pobjedu nad bizantijskom vojskom, nakon čega slijedi njen dalji uspon. To je natjeralo bizantijskog cara da sa Mihailom, sinom kneza Vojislava, sklopi ugovor o savezništvu i prijateljstvu. Time je Duklji (od tada se počinje zvati Zeta), prvoj od balkanskih zemalja, Bizantija priznala državni suverenitet i nezavisnost.

Poslije crkvenog raskola 1054. Mihailo je podržao veću samostalnost crkve u Zeti i državnu orijentaciju prema Zapadu. Mihailo je 1077. od pape Grgura VII dobio kraljevske znake (rex Sclavorum) čime je i Zeta bila priznata kao kraljevina.

Njegov nasljednik, Konstantin Bodin (1082-1101) imao je značajnu ulogu u ustancima protiv Bizantije na Balkanu, pa se u periodu njegove vladavine uticaj i teritorijalni prostor Duklje širi i na susjedne drzave, Rašku, Bosnu, Bugarsku...

Nakon smrti posljednjeg vladara iz srpske dinastije Vojislavljevića u Zeti (Duklji) nastaje period stalnih političkih borbi i razdora među vlastelom oko naslijeđa trona, što će uzrokovati ponovnu prevlast Bizantije, a 1185. i propajanje od Raške i njenog vladara velikog župana Nemanje.

Uključivši u svoju drzavu "Kraljevinu Dioklitije i Dalmacije" Nemanjići nijesu mijenjali uređenje iz njenog ranijeg samostalnog državnog života koje se bilo razvilo u posebnu tradiciju. Izgradnja puteva od obale prema Srbiji, razvoj trgovine i zanatstva u periodu Nemanjića omogućio je značajan razvoj i prosperitet primorskih gradova. Posebno je Kotor imao važnu ulogu u posredničkoj trgovini između zemalja u unutrašnjosti i južne Italije.

U drugoj polovini XIV vijeka Zeta se osamostaljuje od centralne vlasti srpske države i prvo pod vođstvom dinastija Balšića, a kasnije Crnojevića egzistira kao samostalna feudalna država. Balšići su ostvarili značajna treritorijalna proširenja vodeći stalne borbe sa svojim susjedima: albanskim, bosanskim i srpskim feudalcima, kao i sve moćnijom Venecijom i Osmanskim carstvom.

Usponom Crnojevića Zeta, tj. Crna Gora kako se od tada naziva, konstituiše se kao država čije je društveno uređenje bilo mješavina feudalnih i rodovskih elemenata, tada konačno njen narod iz Dukljana-Zećana postaje crnogorski. U tom periodu turski napadi su sve češći i jači tako da se teritorija crnogorske države smanjuje, a narod povlači prema masivu planine Lovćen. Za novo državno središte Ivan Crnojević odabrao je Cetinje, u kojem gradi dvorac i manastir, i koje 1482. postaje prijestonica sužene Crne Gore i državno i duhovno središte slobodarskog pokreta Crnogoraca tokom narednih pet vjekova.

Na čelo Crne Gore 1490. dosao je Đurađ, sin Ivana Crnojevića. Pod njegovim pokroviteljstvom od 1493. na Cetinju je radila prva štamparija kod Južnih Slavena iz koje je izašlo pet ćirilskih knjiga crkvenog sadržaja. Poslije kratkotrajne Đurađeve vladavine, 1496. godine Crnu Goru pada pod tursku vlast.

Osmanlijski period

Crna Gora je potpala pod Osmansku okupaciju i postala je dio Skadarskoga sandžaka, no ozbiljni ustanci počinju već u prvoj polovici XVII vijeka. Crna Gora je imala poseban status kao planinsko neplodno područje nastanjeno ratobornim Crnogorskim narodom. Da bi lakše kontrolirao Crnu Goru, Osmanski sultan je stvorio posebni Sandžak Crna Gora koga je upravljao najmlađi sin Ivana Crnojevića, Staniša Crnojević koji je poprimio Islam. Ona je vladao Crnom Gorom od 1514. do 1528]]. godine. Timarski sistem poreza se nikako nije mogao uvijesti u Crnu Goru, pa je 1513. odlučeno da crnogorci postanu slobodni seljaci - furlundžije, kao stočarski narod koji plaća umeren danak sultanu, i učestvuje i Osmanskim ratovima, no samo u granicama Crne Gore. Tako se počela razvijati autonomija Crne Gore još u XVI vijeku. Crna Gora se dijelila na Nahije od kojih se svaka dalje dijelila na crnogorska plemena, od kojih je svako imalo glavare koje su birali odrasli muškarci nekog plemena na plemenskim zborovima

  • Katunska nahija:
4

Godine 1516. se poslijednji vladar dinastije Crnojevića odriče vlasti u korist arhiepiskopa Vavila, od kada Crna Gora postaje vjerski i crkveni entitet kojim vladaju mitropoliti - vladike.

Postojao je i Opći crnogorski zbor koji je rješavao sva bitna pitanja između osmanske vlasti i crnogorskoga naroda.

Početkom XVII vijeka, Osmanski sandžak-begovi narušavaju autonomiju Crne Gore, tražeći da Crna Gora ratuje izvan njenih granica u ime Sultana. To dovodi do opće borbe Crnogoraca protiv Osmana. Jedan dobar primjer je pokušaj skadarskoga sandžak-bega Ali-beg Memibegovića, koji pokušava ugušiti sav crnogorski otpor 1604. godine. Crnogorci su odbili da plate danak, pa je sandžak-beg okupio 3,000 boraca i došao u Podgoricu da ga sam pokupi. Aga je prešao rijeku Moraču i stigao u Lješko polje, krećući se ka utvrđenim zaseocima Stanjevićima i Goricama, kako bi provalio u Crnu Goru. Dok se kretao ka planini, crnogorci su ga napali i opljačkali. Izgubio je oko 100 ljudi, a da noć nije sakrila njegovo bekstvo, i ostatak bi poginuo. Aga je sam bio ranjen. Ta borba za nezavisnost se posebno iskazala za vrijeme dugog Kandijskoga rata u periodu od 1645. do 1669. godine između Republike Venecije i Osmanskoga sultanata. Crnogorci su pregovarali sa Venecijom o mogućem prelasku Crne Gore iz Osmanske u Venecijansku vlast, no ti pregovori su propali.

Konačno, Crnogorci koriste Veliki Turski i Morejski rat iz 1683.-1699. i zbacuju svu osmansku vlast u Crnoj Gori.

Period samostalnosti

Episkop Danilo I Njegoš

Ulogu svjetovnog vladara i rukovođenje zemljom preuzimaju cetinjske vladike, Opći crnogorski zbor i zbor glavara, kao vrsta državnog organa, a rukovođenje na nižim nivoima bilo je u rukama plemenskih zborova. Od 1697. godine kada je crnogorski Zbor za vladiku izabrao Danila I (rođen 1670. godine), rodonačelnika dinastije Petrović, počinje organizovana borba za političko i vjersko jedinstvo zemlje, često podijeljene plemenskim sukobima i islamizacijom stanovništva. Danilo je nosio titulu Danil Njegoš, Episkop Cetinjski, gospodar zemlje sve do svoje smrti 1735. godine.

Dolaskom izaslanika ruskog cara Petra I u Crnu Goru 1711. uspostavljene su bliske političke veze između Crne Gore i Rusije koje ce uz povremena zahlađenja trajati do početka XX vijeka. Sljedeće godine odigrala se bitka protiv snaga bosanskog vezira Ahmet-paše na Carevom lazu, događaj koji je u narodno pamćenje ušao kao jedna od najvećih pobjeda u ratnoj historiji crnogoraca.

Vladika Sava II Njegoš

Titulu Vladike Crne Gore je 1735. naslijedio Sava II (rođen oko 1700.) koji ju je držao sve do svoje smrti 1781. 1766. godine Osmani ukidaju Pećku Patrijaršiju. Kako bi očuvao višu religioznu autonomiju u Crnoj Gori, Sava se uzdiže sa Episkopa na Mitropolita cetinjskoga. Povodom ovog čina, on zahtjeva rusku pomoć od Moskovskoga Mitropolita i Patrijarha i ruske carica da intervenišu i spase Crnogorsku pravoslavnu Crkvu, tvrdeći da će platit Ruskoj carevini pomoć krvlju.

Car Šćepan Mali

Čovjek nepoznatog porijekla, poznat kao car Šćepan Mali, vladao je Crnom Gorom od 1767. do 1773, predstavljajući se kao ruski car Petar III Romanov. Učvrstio je centralnu vlast, suzbijajući plemensku neslogu. Uspješno je ratovao protiv Turske. Ubio ga je njegov sluga, potplaćen od Turaka.


Nepoznatog porijekla, danas se pretpostavlja da je bio iz Dalmacije ili Bosne, pojavio se u Crnoj Gori 1766. godine. Ubrzo su se pronijele vijesti da je on ruski car Petar III, koji se sklonio među Crnogorce.

Car Petar III bio je svrgnut i ubijen 1762. u dvorskoj zaveri koju je predvodila njegova supruga, carica Katarina II Velika. Donski kozak Pugačov, koji je podigao bunu 1773, takođe se proglasio Petrom III.

U to doba Crnom Gorom vlada ostarjeli vladika Sava Petrović Njegoš (1735 — 1781), koji vodi miroljubivu politiku, oslanjajući se na diplomatiju u odbrani (privremeni savezi sa raznim velikim silama, koristeći njihove međusobne sukobe) i na sveštenstvo u unutrašnjoj politici. Nakon smrti njegovog savladara Vasilija Petrovića Njegoša (1750 — 1766), koji je vodio znatno ratoborniju politiku i oslanjao se na plemenske starješine, Šćepan preuzima stvarnu vlast u zemlji.

Na svenarodnom zboru na Cetinju 17. oktobra 1767. godine biva izabran za gospodara naroda i države i proglašen za „cara“. Za kratko vreme je razdvojio svetovnu od crkvene vlasti, što predstavlja prekid u vladavini dinastičke kuće Petrović-Njegoši.

Za vreme njegove vladavine, septembra 1768. godine odigrala ce bitka u Ostružskom klancu. Turci su uspeli da nateraju Crnogorce na bežaniju ali nisu uspeli da zauzmu Cetinje niti da uhvate Šćepana. Iste godine Crnogorci su se oglušili o zahtjev Rusije da joj se pridruže u ratu protiv Turske, zbog ruskog neprijateljstva prema Šćepanu.

Modernizacija i jačanje državne vlasti[uredi]

Radio je na modernizaciji zemlje i stvaranju uslova za centralizaciju vlasti. Uspio je suzbiti zavade među crnogorskim plemenima i strogim kaznama potisnuti krvnu osvetu. Godine 1771. formira prvi stalni sud, sastavljen od 12 plemenskih starješina. Formira prvi stalni oružani odred (telesnu stražu). Započeo je graditi puteve, te popisivati stanovništvo i imovinu. Uvodi porez (u naturi) i radi toga sprovodi prvi popis u Crnoj Gori avgusta 1773. godine.

Jačanje centralne vlasti u Crnoj Gori bilo je protivno interesu svih velikih sila: Austrije, Rusije, Turske i Mletačke republike. Godine 1773. ubio ga je jedan njegov sluga, po nalogu skadarskog paše Bušatlije. Sahranjen je u manastiru Donje Brčele.

Njegove reforme, iako suzbijene nakon njegove smrti, bile su osnova na kojoj je dalje gradio vladika Petar I Petrović (1781 — 1830). On je učvrstio centralnu vlast i uspješnim ratovanjem uzdigao Crnu Goru u značajnu regionalnu silu. Pod utjecajem nekih ljudi iz svog bliskog okruženja koji su ga uvjerili da je crnogorski narod dio srpskog, članovi se dinastije polako počinju osječati Srbima, a Crnogorce takvima počinje smatrati i međunarodna zajednica,dok se kod običnog naroda nešto takvo nikad nije dogodilo.

Vladika Petar I Njegoš

Na vladičanski prijesto 1781. dolazi Petar I Njegoš (rođen 1747. godine). Crna Gora se brže kreće ka učvršćavanju svoje nezavisnosti. Pokazao se kao dobar vojskovođa. Izdao je prvi Zakonik u Crnoj Gori 1789. godine - Zakonik Petra I. Ujedinio je Crnu Goru tako što je smirio posvađena plemena. On uvodi poreze, škole i započinje trgovinu po prvi put u Crnoj Gori. Dok je 1785. godine bio u poseti Ruskoj carevini, Crnu Goru napadaju Osmani. Kada se Vladika vratio u Crnu Goru, započeo je oštru borbu protiv Osmanskih snaga. 1786. su izvojevan dvije velike pobjede u Lješanskoj nahiji - na Krusima i Martinićima. 3. Oktobra 1796. godine 30,000 Osmanskih vojnika pod vođstvom Mehmed-Paše Busatlije i sedam francuskih oficira je pobijeđeno od strane 6,000 Vladikinih crnogorskih vojnika. Sam Paša je poginuo u boju. Crna Gora je proširena, i sasvim se odvojila od Osmanske vlasti. 1798. godine, Petar je stvorio Pravuteljstvujušći sud crnogorski i brdski kao vrhovni organ državne vlasti koji je vršio sudsku i upravnu vlast. Petar je uradio mnogo na suzbijanju zaostaloga plemenskoga separatizma, no nije ga uspio iskoreniti. 1806 francuske imperijalne armije Napoleona Bonaparte pokušavaju da učvrste svoju vlast u Crnoj Gori, napredujući iz Bokokotorskoga zaliva. Međutim, vojska Vladike Petra I ojačana Ruskim odredima je, u skladu sa ruskom flotom pod vođstvom Admirala Senjavina, istjerala Francuske snage skroz iz Dubrovnika. Ruski car Aleksandar I je pokušao ubijediti Vladiku Petra da preda Boku Austrijskome carstvu, no Vladika nije htio da pusustane, pa su se crnogorske snage učvrstile u Herceg-Novom. Car Rusa Aleksandar I mijenja stav i pomaže crnogorcima osvojiti Korčulu i Brač. Dalja naprijedovanja su prekinuta su prekinuta dolaskom Francuske velike flote, jer se ruska flota morala povući da brani Jonska ostrva. Po ugovoru u Tilsiitu iz 1807. godine kojim su završeni sukobi između Francuskoga i Ruskoga carstva, Boka kotorska je predata Francuskoj. Tako su i počeli da se raspadaju Vladikini planovi iz 1807. godine o stvaranju novog srpskog carstva iz Crne Gore sa Bokom, Brda, Hercegovine, Bosne i Srbije sa prijestolnicom u Dubrovniku, tvrdeći da je na Crnoj Gori da vrati slavu srpskoga carstva. Vodio je pregovore sa ruskim Generalom Dunavske Armije. Priznao je ruskog cara za cara Srba i proglasio da će Mitropoliti crnogorski biti carevi savladari. U ratu iz 1807.-1812., Osmanske snage ojačane francuskim odredima napadaju Brda i Crnu Goru, no ne uspijevaju ih zauzeti. 1813. godine, Crnogorci najzad zauzimaju Boku kotorsku od francuza uz rusku i britansku pomoć. Bečki Kongres koji je uslijedio iste godine je, međutim, vratio Boku kotorsku Austrijskome carstvu, a Crna Gora nije priznata za nezavisnu državu. Nakon ovog razočarenja, Crna Gora je zašla u teška vrijemena. Hiljade crnogoraca je umrlo od gladi, a stotine emigriralo u Kneževinu Srbiju i Carevinu Rusiju. Brđani iz Morače sjeverno od Crne Gore 1820. godine pod vođstvom Serdara Mrkoja Mijuskovića pobijeđuju veliku osmansku vojsku iz Bosne. Brda su pripojena Crnoj Gori za do kraja vladavine Vladike Petra II. On je umro 1830. godine. Nakon smrti ga je njegov naslijednik, Petar II kanonizirao 31. Oktobra po Gregorijanskome kalendaru, tj. 18. Oktobra po Julijanskome kalendaru. On je postao Sveti Petar Cetinjski Srpske Pravoslavne Crkve.

Vladika Petar II Petrović Njegoš je jedan od najboljih vladara Crne gore.

Napore na srijeđivanju i okupljanju unutarnjih crnogorskih snaga ja produžio od 1830. godine Vladika Petar II Petrović Njegoš (1. Novembra 1813. – 10. Oktobra 1851. iz Njeguša), poznatiji samo kao Njegoš odgojen u manastiru u Cetinju, koji je stupio na vlast sa samo 17 godina navršenoga života. Njegoš je nastavio izgradnju centralne crnogorske vlasti. 1831. godine stvara Senat koji čini 12 najistaknutijih crnogorskih starešina kao vrhovnu zakonodavnu sudsku i upravnu vlast koji je trebao da zada poslijednji udarac plemenskome separatizmu. Započeo je i izgradnju sudova i puteva u Crnoj Gori, prvih škola, kao i prve štamparije. Izmirio je posvađena Crnogorska plemena. Obrazovana je i Gvardija, koja je riješavala manje sudske sporove i održavala red i bezbednost po plemenima. Također je stvorena i perjanička garda, kao lični tijelohranitelji Vladike. Energično se suprotstavio Gubernantu Crne Gore Radonjiću koji je radio isključivo za austrijske intereze. Petar II ga je uhapsio i protjerao iz Crne Gore. Gubernantstvo je i ukinuo 1832. godine. Njegoš je bio i istaknuti pisac, a i doprinijeo je kulturnome jačanju Crne Gore. Jedno od njegovih prvih djela je Pustenjak cetinjski iz 1834. Njegoš je prvi oformirao Srpski jezik u Crnoj Gori, 1836. godine izdajući Azbuku, a 1838. i Gramatiku. 11. Juna 1842. Njegoša izabire Srpsko književno društvo po preporuci Kneza Srbije Mihaila Obrenovića za počasnoga člana kao nagradu za njegove todašanje uspjehe u odgoju naroda. 1841. godine postigao je jedan veliki diplomatski uspjeh kada je Crna Gora rešila probleme razgraničenja sa Austrijskim Carstvom. Austrija se tada prema Crnoj Gori ponašala kao prema nezavisnoj državi. Petar II je uvijek bio spreman da pomogne svaku akciju protiv Osmanskoga carstva, što je dovelo do redovnih crnogorsko-turskih sukoba. Davao je čak i podršku pobunjenicima protiv centralne Osmanske vlasti. U spljnoj politici je bio okrenut ka Ruskoj carevini, no Rusija je održavala mirne odnose sa Osmanima, pa se mnogo nije moglo postići. 1845. godine je pokazao duhovnost i umeće u Filosofiju tadašnje Crne Gore u svojoj Luči mikrokozmi. No, njegovo najpoznatije djelo je Gorski vijenac iz 1847., gdje je opisao volju naroda za slobodu. Kao vladar i istatkuti pisac, Njegoš je propagirao ideju o oslobođenju i ujedinjenju svih Srba i Južnih Slavena i to pogotovo u revolucionarnima 1848. i 1849; kada je održavao prijateljske odnose sa Kneževinom Srbijom i nudio pomoć hrvatskome banu Josipu Jelačiću za vrijeme njegovih borbi. 1848., odbio je ponudu Kneza Srbije za ujedinjenje Srba, Hrvata i Bugara, tvrdeći da se Srbi moraju prvo ujediniti. Tom prilikom je obećao srpskome vladaru da će mu pomoći da dođe na vlast u Prizren, a sam Njegoš je sebe vidio kao budućeg Patrijarha obnovljene Srpske Pravoslavne Crkve u Peću. 1851. godine Njegoš je napisao Šćepan mali, djelo koje opisuje prvog ujedinjenog vladara moderne Crne Gore. Drugo njegovo značajno djelo je Ogledalo srpsko. Vladika Petar II je kanonizirao svoga prijethodnika Vladiku Petra I za svijeca Srpkse Pravoslavne Crkve 31. Oktobra po Gregorijanskome kalendaru ili 18. Oktobra po Julijanskome kalendaru. 1851. godine, Njegoš umire od tuberkuloze u Cetinju. Sahranjen je u maloj kapelici na vrhu planine Lovćen, gdje mu je i grobnica sagrađena. Njegoš je prilično doprinijeo međunarodnome ugledu Crne Gore brojnim putovanjima koje je navršio za vrijeme svoje vladavine.

Vladika/Knez Danilo II Petrović Njegoš

Slika vladara crnogorskoga Danilo II Petrovića Njegoša

Dalja jačanja crnogorske vlasti je nastavio sinovac Vladike Petra II, Danilo II Petrović Njegoš (živio 25. Maja 1826. – 13. Avgusta 1860.) od 1851. godine. Narod se teško mirio sa autokratskome vlašću, a plemenski poglavari su htjeli više samostalnosti. On je vodio aktivnu spoljnu politiku. Sve ove otpore je Danilo II surovo gušio. Kako bi se lakše borio protiv plemenskoga sepratizma, Danilo II je reorganizirao narodnu vojsku, vršeći popis svih plemena u Crnoj Gori i određujući starešine plemenskih vojnih odreda. Stvorio je i sopstvenu gardu. Iz Senata je izbacivao nepoželjne članove, a uvodio svoje pristalice. 1852. godine postaje prvi Knez Kneževine Crne Gore kao svetovne države, umjesto prijeđašnjeg crkvenoga entiteta. Iste godine je došao u sukob sa Osmanskom carevinom zbog te odluke. Crnogorske snage su uspjele zauzeti Žabljak, no samo na kratko vrijeme. Slijedeće, 1853., Knez Danilo II je podržao ustanke Hercegovačkih plemena u Hercegovini. To je izazvalo navalu Omer-Paše Latasa na Crnu Goru. Uprkos herojskome crnogorskom otporu, Osmanske snage stežu obruč oko Crne Gore. Taj teški period za Crnu Goru bi poznat kao Omer-Pašina godina. Knez Danilo II se obratio Ruskim i Austrijskim carstvima za pomoć, koji su ubijedili Osmane da odustanu. 1855. godine Knez Danilo II donosi Zakonik koji je garantirao privatnost, privatnu svojinu i ravnopravnost svih Crnogoraca i Brđana. Time su odrijeđene smrtne kazne za čedomorstvo, izdaju domovine i krađu po treći put, a ostale kazne su uglavnom bile tjelesne. Najoštrije kazne su bile za neispunu poreskih obveznica. Takođe je i zabranjeno četovanje po susednome austrijskom primorju u Boki Kotorskoj. Zakonik Kneza Danila II je zaveo patrijarhalno društvo u Crnoj Gori. Ubrzo, 1857. Knez Danilo II podržava daljne Hercegovačke ustanke pod vođstvom Luke Vukalovića, što je izazvalo nove Osmanske pohode na Crnu Goru. Crnogorci su izvojevali značajnu pobjedu na Grahovu 1858., no, velike sile su ponova natjerale obije zaraćene strane na mir. Te godine je konlikt sa Osmanskom Portom započet stvaranjem Crne Gore kao svetovne države završen. Evropska komisija je 1859. godine utvrdila razgraničenje Kneževine Crne Gore i Osmanske teritorije. Ovom prilikom Crna Gora je tretirana kao nezavisna država. Crna Gora je proširena na neke pogranične teritorije za vrijeme vladavine Kneza Danila II.

Knez/Kralj Nikola I Petrović Njegoš

Knez, kaznije Kralj Crne Gore Nikola I Petrović Njegoš

Knez Nikola I Petrović Njegoš (živio 7. Oktobra 1842. - 2. Marta 1921.) koji je stupio na kneževski presto 1860. godine je rođen u Njegušima, kući dinastije Petrović. Od malih nogu je naučio borbene viještine i atletiku. Skolovao se u Trstu a zatim u Parizu u zavodu Luj Veliki. 13 Avgusta 1860. je naslijedio Kneza Danila II Petrovića nakon što je atentat izvršen na Danilu II.

U Novembru 1860. godine, oženio je Milenu, kćer vojvode Petra Vukotića.

Vodio je politiku okrenutu prema Evropi i strogo protiv Osmanskoga carstva, sa kojim je često ratovao u periodu od 1862. do 1878. 1867. godine je posjetio Francuskog imperatora Napoleona III u Parizu, a 1868. posjetio Rusiju, gdje ga je ruski car Aleksandar II primio sa širokim rukama. Poslije je boravio na dvorovima po Berlinu i Beču. Znatno se zbližio sa ruskom carskom porodicom. Car i carica su investicirala u Odgojnome sistemu Crne Gore, kao i poslali velike isporuke opreme i municije za Cetinje.

Knez Nikola sklapa tajni savez sa svojim prijateljem, Knežem Srbije Mihailom Obrenovićem 1866. godine. 1867. godine Knez Nikola piše tekst za himnu Kneževine Crne Gore - Onamo, 'namo koju je komponovao jedan poznati slovenski kompozitor po uzoru na pjesmu boraca Garibaldija za vrijeme njegovih borbi za ujedinjenje Italija - Siscopron le tombe, Si levani i morti. Onamo, onamo je prijedstavljala borbu srpskoga naroda za staru slavu carstva protiv Osmanske imperije, i povratak Kosovski svetilišta kao Dečani:

Onamo, onamo... za brda ona,
govore da je razoren dvor
mojega cara; onamo vele,
bio je negda junački zbor
Onamo, onamo... da viđu Prizren!
ta to je moje - doma ću doć'!
Starina mila tamo me zove,
tu moram jednom oružan poć'
Onamo, onamo... sa razvalina
dvorova carkih vragu ću reć':
"S ognjišta milog bježi mi, kugo,
zajam ti moram vraćati već'!"
Onamo, onamo... za brda ona
kazuju da je zeleni gaj
pod kim se dižu Dečani sveti:
molitva u njih prisvaja raj.

Slijedeće tri strofe su bile korišćene za vrijeme rata, no izbačene su iz same himne kasnije:

Onamo, onamo... za brda ona,
gdje nebo plavo savija svod;
na srpska polja, na polja bojna,
onamo, braćo, spremajmo hod!
Onamo, onamo... za brda ona
pogažen konj'ma klikuje Jug:
"U pomoć, djeco, u pomoć, sinci,
svetit' me starca - svet vam je dug!"
Onamo, onamo... sablji za stara
njegova rebra da tupim rez
po turskim rebrim'; da b'jednoj raji
njom istom s ruku res'jecam vez!

Poslijednja strofa himne:

Onamo, onamo... za brda ona
Milošev, kažu, prebiva grob!
Onamo pokoj dobiću duši,
kad Srbin više ne bude rob.

Himna nije postala himna Kneževine Crne Gore zbog svojih isuviše radikalnih riječi i nekih drzgih razloga, pa je postala himna naroda crnogorskoga. Knez Nikola 17. Oktobra 1870. proglasio Ubavoj nam Crnoj Gori za uvaničnu himnu Kneževine, a kasnije i Kraljevine Crne Gore. Pjesmu je napisao Nikolin sekretar, svećenik Jovan Sundečić još 1865. godine, a komponovao Jovo Ivanišević po uzoru na himnu svetom Savi - Uskliknimo s' ljubavlju. Kasnije ju je prekomponovao Anton Šulc. Ubavoj nam Crnoj Gori:

Ubavoj nam Crnoj Gori
Ubavoj nam Crnoj Gori s ponositim brdima,
Otadžbini što ne dvori, koju našim mišicama
Mi branimo i držimo prezirući nevolju, —
Dobri Bože, svi T' molimo: živi Knjaza Nikolu
Zdrava, srećna, moćna, slavna, — obćem vragu na užas,
Vrlim pretcim' u svem ravna, som narodu na ukras;
Dobrim blaga, zlijem stroga; krsta, doma, slobode
Zaštitnika revnosnoga, — hrani nam ga, Gospode!
Od kovarstva i napasti čuvaj Njeg' i Njegov Dom;
Koji snije Njem' propasti — neka bude propast tom!
A koju mu vjeru krši, — pravda tog ukrotila,
Krjepki Bože, sve rastr'si što nam zloba rotila.
Kud On s nama, svud' mi s Njime krv smo ljevat gotovi
za Nj' za vjeru, naše ime i za braću u okovi!
Tome ćemo svetu dugu odzivati se svaki čas, —
Bože, svekј nam bud'u u krugu, blagosiljaj Njeg' i nas!

1869. godine, nakon što je učvrstio vlast u Kneževini Crnoj Gori uspiješno zaustavlja Brđane da pomognu ustanak Krivošana protiv austrijske vlast, kako bi izbjegao sukobe sa Austro-Ugarskom Monarhijom. Ruski car 1871. godine šalje Princa Dolgorukija koji je razdijelio velike količine novca narodu Crne Gore. Podržao je nekadašnju politiku rodonačelnika Petrovića za stvaranje novog srpskoga carstva, no vidio je sebe kao legitimnog carskog naslijednika. 1876. godine je podržao prpremajući Hercegovački ustanak i prepričao Hercegovačkim ustanicima kako je srpsko carstvo nestalo za vrijeme Sultana Murada I i da treba da nastane sada, za vrijeme Sultana Murada V. Za vrijeme srpsko-turksih ratova 1876.-1878., Nikola otvara rat 1876. Osmanskome sultanatu zajedno sa Srbijom, u kome je pokazao vojnički talenat i spremnost Crne Gore. Nakon kratkog mira u 1877. godini, stupa u novi rat 1877.-1878. u kojima su crnogorske snage, podržane Srbijinim trupama uspijele zauzeti Nikšič, Bar i Ulcinj. Teritorij Kneževine Crne Gore je znatno proširen, a i dobila je izlaz na Jadransko more. Ratove je Knez Nikola opravdao kao osvjetu za Kosovski boj iz 1389. godine.

Na Berlinskome kongresu iz 1878. godine, Kneževina Crna Gora je priznata za 27-u nezavisnu državu svijeta. Naslijedio je period zlatnoga doba u Kneževini koji je trajao decenijama. Odgoj i 1883. godine, Knez Nikola posjećuje Osmanskoga sultana u cilju izmirenja Kneževine Crne Gore i Osmanlijskoga sultanata. Od tada su crnogorsko-osmanski odnosi mirni. 1896. održava svečano označavanje 200-godišnjice vladavine dinastije Petrović. Godine 1897. je izbio Grčko-turski rat. Knez Nikola ostaje po strani i mudro posmatra zbivanje događaja na sceni. Maja 1898. Nikola posjećuje britansku kraljicu Viktoriju u Vinsdorskome zamku. Ovim diplomatskim uspjesima Knez Nikola znatno diže međunarodni ugled Kneževine Crne Gore. Od 1900. godine Nikola se naziva Kraljem. Naslijedili su brojni pritisci naroda koji je htio veću slobodu, pa je Nikola Petrović Njegoš stvorio prvi ustav Crne Gore 1905. godine. Po ugledu na uređenja Zapadne Evrope, Ustav je odrijedio i osigurao slobodu štampe i kriminalne zakone. Slijedeće, 1906. godine, Nikola uvodi crnogorsku valutu - "Perper". Nikola Petrović Njegoš je modelirao ekonomiju Crne Gore po uzoru na tadašnju Latinsku Monetarnu Uniju. Perper je bio iste vrijednosti kao i Francuski Franak i dijelio se na 100 Para. Novčići od 100, 20 i 10 Perpera su bili kovani u zlatu, 5, 2 i 1 Perper i srebru; dok su novčići od 20 i 10 Para bili od nikla, a 2 i 1 Para od legure bakra i cinka.

Kneževina Crna Gora je obavila svoj prvi popis stanovništva 1909. godine. Tada je bilo 317,856, po religiji:

maternjem jeziku:

Proklamacija Kraljevine Crne Gore

Broj stanovnika je precijenjen. Tadašnje stanovništco Crne Gore nije brojalo više od oko 220,000 stanovnika.

28. Avgusta 1910. Nikola Petrović Njegoš označava jubilarnu 50-godišnjicu njegove vladavine nad Crnom Gorom. Tom prilikom ga Skupština Crne Gore izabire za Kralja sada već Kraljevine Crne Gore. Do tada je i postao feldmaršal Ruske carske vojske, titula koju skoro niko izvan Ruske carevine nije dobio.

Nikola Petrović Njegoš je doprinijeo znatno razvoju odgoja u Crnoj Gori. Pisao je mnoge teme vezane za Slavensku historiju. Balkanska Carica i Knjaz Arvanit su bile drame, a Hajdana i Pesnik i Vila pjesme. Poznate su i zgrupine pjesama kao na primjer Skupljene Pesme i Nova Kola.

Nikola Petrović Njegoš je imao šest kćeri, i sve ih je udao u poznate evropske dinastije. Njegovo najstarije dijete, Zorka se udala za kralja Srbije Petra Karađorđevića. Princeze Anastazija i Milica su se udale za ruske nadvojvode Nikolu Nikolajeviča i Petra Nikolajeviča iz dinastije Romanov. Princeza Stana se udala za Vojvodu Johana od Lojhtenberga. Princeza Jelena je postala Kraljica Italije Jelena, žena kralja Emanuela Viktorija III. Jedan od trojice njegovih sinova, Princ Danilo se oženio 27. Jula 1899. Vojvotkinjom Milicom od Meklenbur-Štrelica. Ovi brakovi su mnogo doprinijeli poboljšanju međunarodnoga položaja Crne Gore, a Kralj Nikola bi zapamćen kao Zet Evrope.

Balkanski rat

Kralj Nikola I se ubrzo okreće protiv Osmanskoga carstva za vrijemena Istočnog problema, kako bi zadao poslednji udarac Osmanima u Evropi. 1912. godine stupa u savez sa ostalim pravoslavnim kršćanskim monarhijama Balkana - Srbijom, Grčkom i Bugarskom i do 1913. godine. znatno proširuje svoje teritorije. Spojila se sa vojskom Srbije i podijelila Sandžak, prodrla ka Kosovu zauzevši Metohiju i napredovala u Skadarski sandžak. 10,000 crnogorskih boraca je poginulo osvajajući Skadar od Osmanskih snaga pod vođstvom Esad Paše, Osmanskog činovnika albanskoga porijekla. Dalja učešća u Balkanskim ratovima, crnogorska vojska je prošla kao dio Srpske vojske. Iste godine je Mirom u Bukureštu uspostavljen novi poredak na Balkanu. Uprkos crnogorskim vojnim uspjesima, morala je dati veliki broj teritorija, uključujući i sam grad Skadar, novostvorenoj Albaniji zbog zalaganja Austro-Ugarske carevine i drugih velikih sila.

Prvi svjetski rat

Crna Gora je u Prvi svjetski rat ušla odmah po objavljivanju rata Austro-Ugarske na Kraljevinu Srbiju, nagovijestivši rat Austro-Ugarskoj Monarhiji 1914. Iako je crnogorska vojska bila malobrojna, svih 50,000 ljudi je odmah bilo mobilisano. Crnogorske snage su sa srpskom vojskom uspjele odbiti više napada Centralnih sila. Sa utvrđenoga vrha planine Lovćen, crnogorska artiljerija je bombardovala Kotor, obližnju austro-ugarsku vojnu bazu Centralnih Sila. 10. Avgusta 1914. crnogorske trupe napadaju Austrijske vojne garnizone, ali ne uspijevaju iskoristiti dobivenu prednost i ne naprijeduju dalje. Za vrijeme druge invazije Austro-Ugarskih trupa 1914.-1915. godina, crnogorske trupe zauzimaju Istočnu Hercegovinu, i sa Srpskom vojskom stižu do Sarajeva. Centralne sile su bile znatno brojnije, pa su se savezničke vojske morale povući. zbog učestvovanja i podrške srpskim snagama od strane brojnih Bosanaca i Hercegovaca, Austro-Ugarski oficiri su se žestoko svetili civilnome stanovništvu. Nakon treće invazije na Srbiju snaga Centralnih Sila 1915., srpska vojska, vlast i dobar dio naroda se povlači preko Crne Gore u Albaniju. Crnogorska vojska junački preprečuje put vojsci Austro-Ugarske i njenog Njemačkog saveznika dovoljno dugo da se Srbi povuku preko Crne Gore. Nakon kapitulacije pred Austro-Ugarskom Januara 1916. kada Cetinje pada, Kralj Nikola I Petrović i njegova vlada odlaze u izbjeglištvo u Italiju kod Nikoline kćerke Jelene, Kraljice Italije, a zatim u Francusku, gdje Bordo postaje de facto glavni grad Kraljevine Crne Gore, odakle se ne uspijevaju nametnuti niti kao partner u pregovorima i mirovnim konferencijama 1918. nakon rata. Preostali dio rata crnogorski vojnici provode u srpskoj vojsci na Balkanskom frontu. Okupacija je dovela do pogibije crnogorskih civila. Nakon proboja Solunskoga fronta, srpska vojska oslobađaju Crnu Goru i u Podgorici postavljaju prelaznu Skupštinu na vlast u oslobođenoj Crnoj Gori. 26. Novembra 1918 Podgorička Skupština optužuje Nikolu za izdaju, zbacuje ga sa prijestolja Kraljevine Crne Gore i ubrzo mu zabranjuje povratak u Crnu Goru. 26. Novembra 1918. ista Skupština izglasala je prisjedinjenje Kraljevini Srbiji. Odluka je izvršena nekoliko dana kasnije, 29., ali je to dovelo to brojnih nereda u kojima se i Srbija umiješala 1919. godine, jer su pristalice kralja Nikole htjele nezavisnu Crnu Goru, ili bar po predlogu kralja, autonomiju unutar Srbije. Govori se i o 3,000 mrtvih i 3,000 ranjenih Crnogoraca u pobuni. Seperatističke tendencije će biti nastavljene sve do 1924. kada potpuno izumiru. Kralj Nikola umire 1921. godine u Francuskoj, sahranjen je u Italiji.

Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca/Kraljevina Jugoslavija

Zetska banovina 1931. godine.

Crna Gora je postala jedan od teritorijalnih entiteta Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca. Kralj Nikola i njegovi naslednici su zadržali samo titularnu vlast nad Crnom Gorom. Vidovdanskim ustavom iz 1921., teritorijalni entiteti se ukidaju, i Crna Gora postaje dio unitarističke države.

Popis stanovništva Crne Gore iz 1921. je organiziran po nacionalnosti i religiji:

Za okruge Andrijevica, Bar, Kolašin, Nikšić, Podgorica i Cetinje je ustanovljeno da je bilo 199,227 stanovnika:
Za okruge Stare Srbije (Berane i Bijelo Polje) je ustanovljeno:
  • Berane imalo je 23,864 stanovnika:
  • Srbi: 23,561 (98.73%)
  • Srbi: 26,136 (99.96%)
Ukupan iznos je bio 249,238 stanovnika:
  • Srbi: 231,686 (92.96%)
  • ostali (uglavnom Albanci)

1929., Kraljevina SHS je preimenovana u Kraljevinu Jugoslaviju pod diktaturom Kralja Aleksandra I Karađorđevića. Crna Gora postaje Banovina Zeta nazvana po istoimenoj rijeci Zeti i dostiže svoj najveći teritorij, obuhvatajući današnju Crnu Goru sa ostatkom Sandžaka, dijelom istočne Hercegovine, Dubrovnikom sa okolinom, Metohijom i dijelon Srbije. Etničke tendencije u Jugoslaviji rastu do kulminirajućeg momenta 1924., kada jedan Crnogorski član Srpske Radikalne Narodne Stranke izvršava atentat na predsjednika Hrvatske Seljačke Stranke, Stjepana Radića.

1931. godine je Kraljevina Jugoslavija izvršila popis stanovništva Banovine Zete po religiji i maternjem jeziku. Bilo je 360,044 stanovnika:

1934. je izvrsen atentat na kralja Aleksandra u Marseju, što dovodi do brojnij promjena i nereda u državi koji su je doveli skoro do građanskoga rata. Vladu zamijenjuje koalicija Cvetković-Maček čije se ideologije baziraju na srpskoj i hrvatskoj hegemoniji i saradnji sa Silama Osovine iz Drugoga svjetskoga rata. 1939. je konstituisana nacionalna Hrvatska Banovina koja uzima najzapadnije Zetine teritorije, a 1941. Jugoslavija se priključuje Silama Osovine u takozvanom "Željeznom paktu".

Drugi svjetski rat

Nepuni dan nakon sklapanja Željeznoga pakta, mladi kralj Petar Karađorđević izvršava udar na državu, zauzima presto i napušta Sile Osovine. Vojske nacističke Njemačke i fašističke Italije, podržane fašističkim albanskim trupama vrše invaziju na Jugoslaviju. Po osvajanju Jugoslavije, stvorena je fašistička marionetska državica pod Italijanskom okupacijom koja obuhvatala, pored današnjih granica Crne Gora, i ceo Sandžak. Boku Kotorsku je uzela Italija, i Skadarske oblasti ona dodijelila novostvorenoj Velikoj Albaniji pod Italijanskom upravom. Separatistički političar Sekula Drljević je dijelovao kao Italijanski guverner. Za vrijeme okupacije 1941 izbio je pokret Dražinih Četnika za slobodu. Četnički pokret se borio protiv fasisticke okupacione vlasti i Ustasa (hrvatskih nacista). Italijanski fasisti i ustase Sekule Drljevica ljudi su se borili protiv Četnika, nemilosrdno bi ih ubijali i svetili se njihovim porodicama i rodbini.

Slobodarska tradicija naroda ispoljila se i partizanskim narodnim ustankom protiv italijanskog okupatora 13. jula 1941. koji po masovnosti i oslobodilačkoj energiji predstavlja jedinstven primjer u Evropi, i koji je dao ogroman doprinos antifašističkoj borbi u Jugoslaviji.

Nakon propasti fašističkog režima Benita Musolinija u Kraljevini Italiji 1943. godine, Njemačke naoružane snage uz saradnju sa NDH (nezavisna Hrvatska,marionetska drzava pod pokroviteljstvom nacisticke Nemacke) okupiraju Crnu Goru. Italijani su opljackali i odnijeli sa sobom veliki dio privatne svojine i blaga Crne Gore, ali se zna da je nešto blaga ostalo izgubljeno

Antifašistički pokret obnavlja državno-pravni status Crne Gore 1944. godine. Skoro 10% stanovništva Crne Gore strada od okupacionih vojski Sila Osovine, od nacionalističkih i fašističkih formacija iznjedrenih unutar zemlje, kao i revolucionarnih i ideoloških sukoba tokom oslobodilačkog rata. One postaje jedna od šest narodnih republika Demokratske Federativne Jugoslavije pod jakim režimom Josipa Broza Tita.

1948. je bilo 377,189 stanovnika po popisu stanovništva:

Moderno doba

Zastava Narodne/Socijalističke Republike Crne Gore

Narodna Republika Crna Gora mijenja naziv 1953. godine u Socijalističa Republika Crna Gora, paralelno sa mijenjanjem naziva cijele države ("Federativna Narodna Republika Jugoslavija" u "Socijalističa Federativna Republika Jugoslavija"). Nakon Titove smrti, nesposobnost i nespremnost republičkih rukovodstava da otvore put političkim reformama – i da pitanje očuvanja ili nestanka jugoslovenske federacije riješe na demokratski način – učiniće da se SFR Jugoslavija raspadne u krvavom ratnom raspletu početkom devedesetih godina.

1953. je bilo 419,873 stanovnika po popisu stanovništva:

1961. je bilo 471,894 stanovnika po popisu stanovništva:

Federalni ustavi iz 1968. i 1974. su znatno povećali autonomiju Socijalističke Republike Crne Gore.

1971. je bilo 529,604 stanovnika po popisu stanovništva:

Nakon smrti Tita etničke tenzije rastu u Federaciji i započinje proces raspadanja Jugoslavije. No, u Socijalističkoj Republici Crnoj Gori jak centralistički režim ostaje.

1981. je bilo 584,310 stanovnika po popisu stanovništva od kojih su bili:

1989. su prebačena tijela Kralja Nikole I Petrovića Njegoša, njegove kraljice Milene Vukotić i dvoje od njohovih djece u Socijalističku Republiku Crnu Goru iz Italije.

1991., pred rat je održan popis stanovništva po nacionalnosti. Bilo je tada 615,035 stanovnika:

Nakon raspada SFRJ

Današnja Crna Gora

Za vrijeme građanskog rata koji je izbio u raspadajućoj Socijalističkoj Federativnoj Republici Jugoslaviji crnogorski odredi Jugoslovenske Narodne Armije su napali teritorij AVNOJ-evskih granica bivše Socijalističke Republike Hrvatske nakon njenog otcjepljenja od SFRJ-a pokušavši da zauzmu Dubrovnik i okolnje teritorije u periodu od 1991. do 1992. Za zauzimanje samog grada Dubrovnika nije postojala dugoročna strategija povrata tog grada pod Crnogorsko područje. Učešće Crne Gore u daljnjem Jugoslovenskom ratu po otcjepljenju Bosne i Hercegovine od 1992. do 1995. nije bilo od velikoga značaja.

1992. se desio referendum koji je odlučio budućnost Socijalističke Republike Crne Gore. 92,96% je glasalo za formiranje zajednice sa Socijalističkom Republikom Srbijom a 7,04% protiv. Socijalistička Republika Crna Gora je postala jedna od dveju socijalističkih republika Federativne Republike Jugoslavije. No, samo dvije trećine građane je glasalo, jer je ostatak stanovništva, pretežno Islamska i katolička nacionalna manjina a i seprataistički Crnogorci, bojkotovao glasanje. Novi ustav iz 1992. je takođe preimenovao oficijalni jezik Crne Gore iz Srpskohrvatskog koji je bio do tada u Srpski jezik ijekavskoga nariječja. Zna se da je centralistička opresija i propaganda umiješala svoje prste u referendum. Zastava je promijenjena 1992. godine zajedno sa Socijalističkom Republikom Srbijom, tako što je izbačena crvena petokraka, simbol komunističke vladavine. 1993. godine je zastava opet promijenjena tako što je plava nijansa posvijetljena da bi se razlikovala od zastave Socijalističke Republike Srbije.

Pokret za stvaranje Velike Srbije iz 1990-ih započet Vojislavom Šešeljom i njegovom Srpskom Radikalnom Strankom nije našao mnogo odjeka u Crnoj Gori.

1996. je riješen problem spornih teritorija sa Hrvatskom oko Prevlake, no konačni status tek treba biti određen.

1996. de fakto vlada Mileta Đukanovića se distancira od unitarističkog režima Slobodana Miloševića. Za vrijeme NATO agresije na Federativnu Republiku Jugoslaviju 1999. Crna Gora je bombardovana samo upočetku NATO napada; kasnije je pošteđena zahvaljujući otporu saradnji Miloševiću režimu.

Pokret za stvaranje Velike Albanije koja bi pripojila oblasti držane za vrijeme Drugog svjetskog rata Albaniji predstavlja prepreku odnosa Albanije i Republike Crne Gore.

2002., 2 godine nakon pada Miloševićeva režima u Srbiji, donesen je novi ustav koji je kao posljedicu transformirao Saveznu Republiku Jugoslaviju u labaviju državnu zajednicu Srbija i Crna Gora sa Republikom Crnom Gorom kao jednom od dvije savezne republike.

2004. godine je usvojina nova državna simbolika.

Referendum za nezavisnost Crne Gore je održan 21.5. 2006. Na njemu je preko 55 % građana glasalo za nezavisnost Crne Gore od Srbije, što je bio uvjet Evropske Unije za međunarodno priznanje nezavisnosti. Crna Gora je na temelju rezultata referenduma svečano proglasila nezavisnost 3.6. 2006.