Jeruzalem

Jeruzalem
ירושלים (Jerušalajm)
القُدس (al-Kuds)
Kolaž atrakcija grada
Kolaž atrakcija grada
Kolaž atrakcija grada
Zastava Jeruzalema
Zastava		 Grb Jeruzalema
Grb
Nadimak: Kuća svetinja
Koordinate: 31°47′N 35°13′E / 31.783°N 35.217°E / 31.783; 35.217
Država  Izrael /  Palestina
Vlast
 - gradonačelnik Nir Barkat
Površina
 - Urbano područje 125.156 km²
 - Područje utjecaja 652 km²
Visina 754
Stanovništvo (2007.)
 - Grad 933 100[1]
 - Gustoća 6,400/km²
 - Područje utjecaja 1 700 200
Vremenska zona UTC+3 (UTC)
 - Ljeto (DST) UTC+3 (UTC)
Poštanski broj 44 000
Pozivni broj 2 (02)
Službene stranice
www.jerusalem.muni.il
Karta
Lua greška in Modul:Location_map at line 522: Unable to find the specified location map definition: "Module:Location map/data/Izrael" does not exist.

Jeruzalem ili Jerusalim (hebrejski: יְרוּשָׁלַיִם‎ [Yerushalayim] — Jerušalajm, arapski: القُدس‎‎ [al-Quds] — el-Kuds), prastari grad na Bliskom Istoku, te grad ključne važnosti za religije Judaizam, Hrišćanstvo i Islam. Broj stanovnika danas je 681.000. Jeruzalem je izrazito kulturno raznovrstan grad sa raznolikim nacionalnim, religijskim i socioekonomskim grupama. Dio grada znan kao Stari Grad je okružen gradskim bedemom i podijeljen na četiri kvarta: židovski, hrišćanski, armenski i muslimanski.

Historija grada seže unazad do četvrtog milenijuma prije nove ere, što ga čini jednim od najstarijih gradova u svijetu[2]. Jerusalem je najsvetiji grad Judaizma i duhovni centar Jevrejskog naroda još od desetog vijeka prije nove ere. Također sadrži određeni broj historijskih lokacija značajnih za Kršćanstvo, a muslimani ga priznaju za treći najsvetiji grad Islama. Iako ima površinu od svega 0,9 kvadratnih kilometara [3] Stari grad (Jerusalema) je dom historijskim mjestima od velike važnosti za tri najveće svjetske monoteističke religije (između ostalih Džamija al-Aqsa, Zapadni zid (tzv. Zid plača), i Crkva svetog Groba). Stari grad, mjesto svjetskog naslijeđa, je tradicionalno podijeljen na četiri dijela: Armensku, Kršćansku, Jevrejsku i Muslimansku četvrt. Stari grad je nominovan za uvrštavanje na listu Mjesta svjetskog naslijeđa koja su u opasnosti od uništenja. Na ovu listu ga je nominovala država Jordan 1982. godine. U toku svoje historije grad je bio uništen dva puta, pod opsadom 23 puta, napadnut 52 puta, a 44 puta je bio zauziman.

Status grada je pod velikim nesuglasicama. Od primirja 1949. godine između Izraela i Jordana tzv. Zelena Linija presijeca grad. Nakon pobjede u Šestodnevnom Ratu 1967. godine Izrael kontroliše cijeli grad te ga zvanično prisvaja. Po Izraelskom Jeruzalimskom zakonu, Jeruzalem je glavni grad države Izrael i centar je Jeruzalemskog okruga. Također je sjedište državne uprave te uobičajeno služi kao glavni grad Izreala. Mnoge države ne priznaju izraelsko prisvojenje grada ili dijelova grada te podržavaju svoj stav s tim što zadržavaju svoje ambasade u Tel Avivu ili tek u predgrađu Jeruzalema. Palestinci također smatraju čitav ili dio Jerusalima glavnim gradom buduće Palestine. Izraelska aneksija Jerusalema je više puta osuđivana od strane Ujedinjenih Nacija [4][5]. Palestinci su proglasili Istočni Jerusalem za glavni grad svoje buduće države [6]. U skladu sa rezolucijom Ujedinjenih Nacija 478. (usvojena 1980. godine) najveći broj ambasada je preseljen iz ovog grada, iako neke od država (kao SAD) još uvijek posjeduju zemlju u gradu namijenjenu smještaju ambasade, kada bude postignut eventualni konsenzus međunarodne zajednice o tome.

Smještaj i stanovništvo

Smjestio se na raskrižju puteva koji vode od Sredozemnog mora i Tel Aviva prema Mrtvom moru i Jerihonu, te od Damaska i Šekema ili Nablusa na sjeveru, prema Hebronu na jugu. Nalazi se na nadmorskoj visini između 650 i 840 metara, na području gdje pustinja prelazi u polupustinju.

U gradu, kojem službeno pripadaju i mnoga okolna židovska naselja, živi 724.000 stanovnika (podaci od 24.5. 2006. Nacionalni, kulturni, socijalni i vjerski sastav stanovništva izrazito je raznolik, a često su pojedine narodnosne, kulturne i vjerske skupine međusobno odijeljene.

Obično se grad dijeli na zapadni, koji je pretežno židovski, i istočni, koji je pretežno arapski. U okviru istočnog Jeruzalema nalazi se i Stari grad, koji je podijeljen u četiri četvrti: muslimansku, židovsku, kršćansku i armensku.

Povijest

Glavni članak: Historija Jeruzalema

Arheološki nalazi koji upućuju na postojanje naselja na mjestu ovog grada potjeću iz 3. tisućljeća pne. Prvo spominjanje grada u pisanim izvorima je iz 2. tisućljeća pne.[7][8][9][10]

Davidova kula
Pogled na Jerusalim sa Maslinove gore

Execration Texts (eng. execration-gnušanje, proklinjanje), poznati i kao Zabranjena lista (eng. Proscription Lists) (iz XIX vijeka p. n. e.), koji pominju grad po imenu Roshlamem ili Rosh-ramen [9], kao i "Amarna" pisma ili "Amarna" tablice (eng. Amarna letters, Amarna tablets) (iz XIV vijeka p. n. e.) su vjerovatno najstarija pisana svjedočanstva o gradu [11]. Neki arheolozi, uključujući Kathleen Kenyon, vjeruju da je Jerusalem [12] kao grad osnovan od strane zapadnosemitskog naroda koji su gradili naselja još oko 2.600 godine p. n. e. U skladu sa jevrejskim predanjima Jerusalem su osnovali Sam i "Eber", Ibrahimovi (Abrahaamovi) potomci. Prvo pominjanje u Bibliji navodi da je Jerusalem bio pod vlašću Melchizedeka (po sufijskoj tradiciji njegovo ime je al-Khidr) Ibrahimovog saveznika. Nešto kasnije grad se nalazio na teritoriji plemena Benjamin (jednog od dvanaest izraelskih plemena), ali još uvijek pod vlašću Jebuzita (kanaanskog plemena), sve dok ga Davuda (Davida) nije načinio glavnim gradom ujedinjenog Izraelskog kraljevstva (oko 1.000 godine p. n. e.) [13][14] (zanimljivo je da prema ranijim arheološkim iskopavanjima nisu pronađeni tragovi nasilnog osvajanja grada). Skora iskopavanja velikih kamenih struktura su protumačena od strane pojedinih arheologa kao potvrda navoda iz svetih knjiga.

Kao grad pripadao je narodu Kanaanaca, a od 1600. do 1300. pne. pao je pod egipatski utjecaj, a kanaanski su vladari plaćali danak faraonu. Prema izvještajima tih vladara, koji su ostali zapisani u egipatskim arhivima, grad su u to doba ugrožavali "Habiru", vjerojatno preci Židova, to jest Hebreja.

Oko 1000. pne. grad su od naroda Jebusejaca (vjerojatno kanaansko pleme) osvojili Židovi. Prema biblijskom izvještaju, Židove je predvodio kralj David, a Jeruzalem postaje središtem nove države, te se otada širi, a arheloški ostaci postaju sve brojniji. U sljedećem je razdoblju izgrađeh i Hram uz grad, a postupno se šire i zidine. Posebno je veliko proširenje grada bilo u doba kralja Ezekiela i Jošije u 8. i 7. st. pne. 587. pne. grad pada pod babilonsku vlast, a razorene su i zidine i Hram.

Pod perzijskim kraljem Kirom, Židovima je 537. pne. omogućen povratak u Jeruzalem, a potom i obnova grada i Hrama, koji će biti poznat kao Drugi hram. Grad je bio središtem i židovske pobune protiv helenističke vlasti u 2. st. pne., a potom i sjedište židovskih etnarha i velikih svećenika, sve dok vlast nije preuzeo Herod I. Veliki koji je postao kraljem. On je dodatno utvrdio grad i dogradio Hram. U 1. stoljeću u Jeruzalemu je razapet Isus, a grad postaje ishodištem kršćanstva.

Nakon Drugog židovskog ustanka pod vodstvom Bar Kokhbe, Rimljani sravnjuju Jeruzalem sa zemljum, grade novi grad i mijenjaju mu ime u Aelia Capitolina. Nakon 325. i davanja slobode kršćanima u Rimskom carstvu, u gradu se podižu brojne crkve, od kojih je najpoznatija bazilika Svetoga groba.

638. Jeruzalem osvajaju Arapi i njime vladaju do dolaska križara 1099, koji će njime vladati do 1187., kad ga osvajaju muslimani sa Saladin na čelu. Gradom će vladati Arapi sve do 1517. Tada ga zauzima turski sultan Sulejman I., koji ponovno gradi veći dio zidina i većinu gradskih vrata koja u i danas vidljiva.

Kroz sve ovo vrijeme mijenjao se i izgled grada. Osobito su za arapske i križarske vlasti nastale današnje ulice Starog grada s tržnicama i trgovinama. Religozna arhitektura je također ostavila traga, kako ona islamska, tako i kršćanska. U tursko vrijeme, osobito u prvih pedesetak gorina, izgrađene su brojne fontane i gradske palače.

Krajem Prvog svjetskog rata grad 1917. pripada Britanskom mandatu u Palestini i otada se sve više doseljavaju Židovi iz Europe, te se grade naselja u zapadnom, novom dijelu grada. Događaji za vrijem i nakon Drugog svjetskog rata dovest će do neizvjesnog položaja Jeruzalema, a status grada postat će jednim od ključnih pitanja u mirovnim pregovorima.

Period hrama

Prema hebrejskim zapisima, kralj David je vladao do 970 godine p. n. e. Naslijedio ga je njegov sin Solomon (Sulejman) [15] koji je izgradio hram na brdu Moriah. Solomonov hram (kasnije poznat kao Prvi hram) igrao je ključnu ulogu u jevrejskoj historiji kao mjesto gdje je bio pohranjen Kovčeg Saveza [16]. Preko 450 godina, sve do babilonskih osvajanja 587. godine p. n. e., Jerusalem je bio politički glavni grad prvo ujedinjenog Kraljevstva Izraela a zatim Judejskog kraljevstva, dok je hram bio religiozni centar Izraelćana [17]. Ovaj period je u historiji poznat kao doba Prvog hrama [18]. Poslije Solomonove smrti (oko 930. godine p. n. e.) deset sjevernih plemena su se odvojili od Kraljevstva Izraela. Pod vodstvom Kuće Davuda i Solomona Jerusalem je ostao glavni grad Judejskog kraljevstva.

Nakon što su Asirci osvojili Kraljevstvo Izrael, 722. godine p. n. e., Jerusalem je bio preplavljen izbjeglicama iz sjevernog kraljevstva. Period Prvog hrama se završio oko 586. godine p. n. e., nakon što su Babilonci zauzeli Izrael i Jerusalem, te uništili Hram. Godine 538. p. n. e., nakon pedeset godina babilonske okupacije, perzijski kralj Kirus Veliki pozvao je Jevreje da se vrate u Judeju i obnove Jerusalem i Hram. Izgradnja drugog hrama je završena 516. godine p. n. e., tokom vladavine Darija Velikog, sedamdeset godina nakon uništenja Prvog hrama [19][20]. Tim je Jerusalem povratio svoju ulogu glavnog grada Judeje i centra judaizma. Nakon što je Makedonski vladar Aleksandar Veliki osvojio Perziju, Jerusalem i Judeja su potpali pod makedonsku kontrolu, tačnije pod kontrolu dinastije Ptolemeja sa Ptolemejom I. Godine 198. p. n. e. Ptolomej V je izgubio Judeju i nad njom su prevlast uspostavili Seleukovići sa Antiohom III na čelu. Seleukovići su pokušali da reorganizuju Jerusalem kao helenistički polis, a tim nastojanjima je došao kraj 168. godine p. n. e. sa Makabejskim ustankom vođenim od strane Mattathiasa, velikog svećenika, i njegovih pet sinova. Potom je uspostavljeno Hasmonejsko kraljevstvo (152. godine p. n. e.) sa glavnim gradom Jerusalemom [21].

Jevrejsko-Rimski ratovi

Kako je Rim postajao snažniji postavio je Heroda za marionetskog kralja. Herod Veliki, kako je bio nazivan, dao je sebi zadatak razvoja i uljepšavanja grada. Gradio je palate, kule i zidove, a i proširio je Hram. Za vrijeme Herodove vladavine površina koju je Hram zauzimao se udvostručila [15][22][23]. U 6. godini nove ere (u daljem tekstu ne.) Jerusalem i okolina su došli pod direktnu vlast Rima kao Provincija Iudaea [24] a Harodovi nasljednici su ostali kraljevi Judeje do 96 godine ne. Rimska vlast nad Jerusalemom i okolinom bola je uzdrmana Prvim Jevrejsko-Rimskim ratom, koji je doveo i do uništenja Hrama 70. godine ne. Grad je još jednom imao funkciju glavnog grada tokom trogodišnje bune poznate kao Bar Kochba ustanak, započet 132. godine ne. Rimljani su ugušili i taj ustanak 135. godine ne. Imperator Hadrian je potom romanizovao grad, preimenovavši ga u Aelia Capitolina [25], i zabranio Jevrejima ulazak. Također je preimenovao Iudaea provinciju nakon pokušaja Filistinaca da ponovo judaiziraju zemlju [26][27]. Zabrana ulaska Jevrejima u grad je trajala sve do 4 vijeka.

U pet vijekova poslije Bar Kokhba ustanka grad je mijenjao ime, prvo pod Rimljanima potom pod Bizantijom. Tokom četvrtog vijeka, rimski imperator Konstantin Veliki izgradio je određeni broj kršćanskih građevina poput Bazilike Svetoga groba. Jerusalem je dostigao maksimum populacije na kraju perioda Drugog hrama: grad je ležao na 2 km2 i brojao 200.000 stanovnika [22][26]. Nakon Konstantina velikog pa sve do 7 vijeka Jevreji su bili istjerani iz Jerusalema [28].

Rimsko - Perzijski ratovi

U rasponu nekoliko desetljeća, Jerusalem je prelazio iz rimskih ruku u perzijske i još jednom se vratio pod rimsku vlast. U napredovanju Sasanid Khosrau II na Bizantijsku teritoriju (početkom sedmog vijeka), napredujući kroz Siriju, sasanidski generali Šahrabaraz i Shahin napadali su Jerusalem (perzijski: Dej Houdkh). Oni su bili potpomagani od strane Jevreja u Palestini, koji su ustali protiv Bizantije [29].

U opsadi Jerusalema (614. godine), nakon 21 dana nemilosrdnog rata, Jerusalem je osvojen. Bizantijske hronike su navele kako su Sasanidska vojska i Jevreji zaklali desetine hiljada Kršćana u gradu, epizoda koja je predmet mnogih rasprava među historičarima. Grad je ostao u rukama Sasanida nekih petnaest godina, dok ga Bizantijski car Heraklije nije zauzeo 629. godine [29].

Arapska vladavina

Jerusalem se smatra trećim najsvetijim gradom za Islam nakon Meke i Medine. Među muslimanima ranijeg doba bio je poznat kao Bayt al-Maqdes, kasnije je postao poznat kao al-Quds al-Sharif. Godine 638. islamski Halifat je proširio vlast na Jerusalem [30]. Sa arapskim osvajanjem, Jevrejima je dozvoljen povratak u grad [31]. Halifa Omer ibn al-Khattab potpisao je ugovor s Monophysitskim kršćanskim patrijarhom Sophroniusom, uvjeravajući ga da su kršćanska sveta mjesta i stanovništvo zaštićeni pod muslimanskom vlašću [32]. Tada je Omer odbio da se moli u crkvi, tako da naredne generacije muslimana ne bi zahtjevali da se crkve pretvore u džamije. On se molio izvan crkve, gdje je sagrađena Omerova džamija koja stoji i danas. Prema Galilejskom biskupu Arculfu, koji je živio u Jerusalemu 679 - 688. godine, Omerova džamija je pravougaona drvena struktura izgrađena preko ruševina koja bi mogla primiti 3.000 vjernika [33]. Kada su muslimani prvi put došli u Bayt al-Maqdes, tražili su mjesto Daleke Svete džamije (Al-Mesdžid Al-Aqsa) što je spomenuto u Kur'anu i hadisu. Pronašli su mjesto puno smeća, očistili ga i nakon toga počeli koristiti za molitve. Umayyadski halifa, Abd al-Malik naručio je izgradnju Kupole na stijeni u kasnom VII. vijeku [34]. U X vijeku historičar al-Muqaddasi piše da je Abd al-Malik izgradio svetište, koje bi se moglo takmičiti u raskoši sa Jerusalemskim monumentalnim crkava [33].

Turska vladavina

Godine 1516 su Osmanlije pod vodjstvom Sultana Selima I (1470-1520) pobjedili Mamluke u Siriji. U daljim napadima su Osmanlije osvojile i Egipat i Arabiju. Jerusalem je dobio status osmanlijskog Sandzaka. Prva desetljeca turske vladavine su donijeli Jerusalemu napredak.

Sultan Sulejman I je poslije osvajanja Jerusalema obnovio gradske zidine i citadelu (tvrdjavu). Obje se danas nalaze pod zastitom kao spomenici kulture i stoje na listi UNESCO-Svjetskog naslijedja.

Poslije 1535 je Sultan Sulejman sagradio utvrdjenja grada, koja i danas cine zidine grada. Visoke zidine grada su trebale oznaciti novu vladavinu Osmana. Jerusalem je izmedju ostaloga i zbog toga dobio na znacaju u vremenu koje slijedi.

9. Decembra 1917 je osmalijski guverner grada, grad predao bez borbe Britancima, da ne bi ostetili historijske dijelove grada. General Edmund Allenby je toga dana umarsirao u grad.

Status Jeruzalema

Jeruzalem ima posebno važno mjesto u predaji triju monoteističkih religija: judaizma, kršćanstva i islama, što je kroz povijest izazivalo brojne sukobe. Na međunarodnim mirovnim konferencijama, poput Bečkog (1814.-1815.) i osobito Berlinskog kongresa (1878.), o statusu Jeruzalema raspravljalo se kao o "Pitanju svetih mjesta". Slično je bilo i na Versajskoj konferenciji (1919.).

Prema rezoluciji Ujedinjenih naroda kojom je, nakon Drugog svjetskog rata uspostavljena Država Izrael, ovaj je grad morao ostati po međunarodnom upravom.

Izrael je 1950. proglasio Jeruzalem svojim glavnim gradom, što je ušlo u izraelsko zakonodavstvo 1980., te se u zapadnom Jeruzalemu nalazi sjedište predsjednika, predsjednika vlade, Kneset (izraelski parlament), i gotovo sva ministarstva (jedino je ministarstvo obrane ostalo u Tel Avivu).

Rezolucija 478 Vijeća sigurnosti određuje da je izraelska odluka od 1980. ništavna, te poziva sve države da veleposlanstva zadrže u Tel Avivu. Samo su dvije države uspostavile veleposlanstva u Jeruzalemu.

Za Palestinsku Narodnu Samoupravu Jeruzalem je željeni glavni grad, čemu se Izrael protivi.

Današnji je prevladavajući stav međunarodne zajednice da se do rješenja pitanja statusa Jeruzalema ima doći dogovorom Izraela i Palestine.

Veroispovesti

U Jerusalimu deluje veliki broj religijskih zajednica i pokreta. Misionarstvo je zabranjeno u celom Izraelu.

Najbrojnija verska zajednica u gradu su jevreji. Ovde su više nego u ostatku Izraela prisutni ultraortodoksni (ne-cionisti) i ortodoksni jevreji (cionisti).

Od islamskih zajednica zastupljeni su suniti, šiiti, alaviti i druzi.

Hrišćanske crkve koje deluju u Jerusalimu su: Grčka pravoslavna crkva, Ruska pravoslavna crkva, Gruzijska pravoslavna crkva, Sirijska pravoslavna crkva, Melkitska grkokatolička crkva, Starokatolička crkva, Rimokatolička crkva, Luteranska crkva, Anglikanska crkva, Jermenska apostolska crkva i Etiopska pravoslavna crkva.

Zid plača
Ulaz u Crkvu Hristovog groba
Kupola na Steni

Statistički godišnjak grada Jerusalima govori da u gradskom području postoje 1204 sinagoge, 158 crkava i 73 džamije.[35] Neke lokacije, poput prostora gde se nekada nalazio Jerusalimski hram, su često povod za sukobe.

Judaizam

Od 10. veka pre nove ere Jerusalim je za jevreje sveto mesto na kome se nalazio Solomonov i Drugi jerusalimski hram. U Starom zavetu Jerusalim se pominje 632 puta. Ovaj grad se stalno pominje kao mesto gde se objavljuju biblijska Božja proročanstva i zapovesti. Ovo je posebno karakteristično za knjige proroka Danijela, Jeremije, Isaije, Jezekilja, Zaharija i za psalme. Jedno od najposećenijih mesta u Jerusalimu je ostatak Solomonovog hrama- Jerusalimski Hram, Zapadni zid, nama poznatiji kao Zid plača. Jevreji iz celog sveta dolaze da se mole ispred ovog zida ostavljajući poruke na hartiji u pukotinama zida. Ovde se mole i hasidi - vernici sa dugačkim zulufima, crnom bradom, u crnim odorama i sa šeširima koji liče na cilindre. Značajna mesta za Jevreje su, pored Zapadnog zida, još i Davidov i Solomonov grob.

Hrišćanstvo

Za hrišćane je Jerusalim sveti grad jer je to mesto gde je Isus Hristos mučen, razapet i vaskrsao. Jerusalim se pominje u Novom zavetu više od 100 puta. Po biblijskom verovanju, Isus je ovde donesen ubrzo posle rođenja, tu je kasnije isterao trgovce i menjače novca iz hrama, i tu je večerao sa apostolima. Neposredno izvan drevnog Jerusalima (verovatno mesto je danas unutar grada), Isus je raspet i sahranjen. Hrišćanski hodočasnici i turisti posećuju ulicu kojom je Hristos prošao kada je vođen na pogubljenje. NJeno ime je Via Dolorosa, što znači „Put bola“. U ulici su označena mesta na kojima je Isus padao noseći krst. Danas se tu nalazi pijaca. Na brdu Golgota, gde je razapet Hristos, danas se nalazi Crkva Vaskrsenja Hristovog (Crkva Svetog Groba), a u rupu u zemlji u koju je bio poboden krst posetioci stavljaju ruke.

Islam

Za razliku od Biblije i Tanaha, Kuran nijednom ne pominje Jerusalim. Ipak, ovaj grad se tradicionalno smatra trećim najsvetijim mestom u islamu, posle Meke i Medine. Za pripadnike muslimanske vere značajna je džamija Al Aksa ispred koje se nalazi kamen sa otiscima kopita Muhamedovog konja. Predanje kaže da je konj svoje otiske u njemu ostavio neposredno pre nego što se Muhamed vazneo u nebo, gde se pridružio ostalim prorocima islama.

Stari grad

Stari grad u Jerusalimu predstavlja stari deo grada Jerusalima, koji je utvrđen zidinama koje je poslednji put podigao Sulejman Veličanstveni. Prostire se na površini od 0.9 km² modernog grada Jerusalima.

Unutar Starog grada se nalaze neke od najvažnijih verskih obeležja: Hramovna gora i Zid plača (za jevreje), Hram Vaskrsenja Hristovog (za hrišćane), i Kupola na steni i džamija Al-Aksa (za muslimane).

Stari grad je tradicionalno podeljen u četiri nejednaka dela, a današnji nazivi su uvedeni tek u 19. veku.

Danas je Stari grad u Jerusalimu, podeljen na:
  • Muslimansku četvrt
  • Hrišćansku četvrt
  • Jevrejsku četvrt
  • Jermensku četvrt

Na zidinama Starog grada su u početku postojale četiri porte(kapije), kasnije jedanaest, od kojih je danas otvoreno sedam porti (kapija) na Starom gradu.

Klima

Grad karakteriše Mediteranska klima, sa toplim suhim ljetima i hladnim kišnim zimama. Malo snijega padne jednom do dva puta godišnje, s tim da svake tri do četiri godine dođe do veće snježne padavine. Januar je najhladniji mjesec u godini, sa prosječnim temperaturama od oko 8°celzijusa (u daljem tekstu C); a juli i august su najtopliji mjeseci u godini, sa prosječnim temperaturama od oko 23 °C. Temperaturne razlike tokom dana i noći su velike, tako da su noći u Jerusalemu nešto hladnije čak i tokom ljeta. Prosječne godišnje padavine iznose oko 590 mm kiše, uz najveći intenzitet između oktobra i maja [36].

Najveća količina zagađenja zraka dolazi od saobraćaja. Mnoge glavne ulice u gradu nisu predviđene za trenutni opseg saobraćaja, što dovodi do zakrčenja i povećanog izbacivanja ugljen dioksida u zrak. Industrijsko zagađenje je nešto manje, međutim emisije fabrika na izraelskoj mediteranskoj obali mogu putem zraka dospjeti čak do Jerusalema i tako doprinijeti njegovom zagađivanju.

Ekonomija

Kroz historiju, jerusalemska ekonomija se uglavnom oslanjala na priliv religijskih hodočasnika, s obzirom da je grad bio daleko od glavnih luka Jaffe i Gaze [37]. Danas grad bilježi porast posjeta stranih turista koji uglavnom posjećuju Zapadni zid i stari grad. Ipak u zadnjih pola vijeka postalo je jasno da se razvoj gradske ekonomija ne može zasnivati isključivo na njegovom religioznom značaju.

Transport i komunikacije

Aerodrom koji je najbliži gradu je Atarot aerodrom, i on je bio korišten za domaće letove do 2001. godine. Nakon toga je preuzet od strane Izraelskih oružanih snaga (zbog nemira u Ramallahu i na Zapadnoj Obali). Svi letovi s Atarota su preusmjereni na Međunarodni aerodrom Ben Gurion, najveći izraelski aerodrom (opslužuje devet miliona putnika godišnje [38]).

Jerusalemska Centralna autobuska stanica

Egged Bus Cooperative, druga najveća autobuska kompanija na svijetu [39], opslužuje najveći broj lokalnih i vangradskih vožnji sa Centralne autobuske stanice (na Jaffa cesti). U 2008. godini lokalni autobusi, taksi vozila i privatna vozila su bili jedini oblici prijevoza u gradu. U planu je gradnja Jerusalemske željeznice, novog transportnog sistema. Očekuje se da će ova željeznica biti završena do 2010. godine, i ista će moći prevoziti do 200.000 osoba dnevno, sa 24 stajališta.

Drugi projekt u provedbi je nova brza željeznička linija od Tel Aviva do Jerusalema, čiji se završetak očekuje do 2011. godine. Begin Expressway je jedna od najvažnijih jerusalemskih tranzitnih ruta; započinje na zapadu, spajajući se na sjeveru sa Rutom 443. (koja se pruža prema Tel Avivu). Ruta 60. ide kroz centar grada blizu Zelene linije između Istočnog Jerusalema i Zapadnog Jerusalema. U izgradnji su dijelovi 35-kilometarskog "prstena" oko grada koji ima za cilj efikasnije povezivanje predgrađa. Istočna polovina projekta je planirana još krajem 1990-tih, međutim reakcije na taj plan su još uvijek različite.

Obrazovanje

Jerusalem je dom nekoliko prestižnih univerziteta koji nude predavanja na hebrejskom, arapskom i engleskom. Jedan od njih, osnovan 1925. godine, Hebrew University of Jerusalem (u daljem tekstu: Hebrejski Univerzitet) je bio rangiran u najboljih stotinu škola u svijetu [40]. Upravni odbor Univerziteta je uključivao neka poznata imena poput Albert Einsteina i Sigmund Freuda. Univerzitet je dao nekoliko dobitnika Nobelove nagrade, poput Avram Hershka, David Grossa i Daniel Kahnemana. Jedan od najbitnijih dijelova Univerziteta je Jevrejska nacionalna i univerzitetska biblioteka (Jewish National and University Library) koja sadrži preko pet miliona knjiga. Biblioteka je otvorena 1892. godine, tri decenije prije osnivanja Univerziteta, i to je jedno od mjesta sa najvećim izborom literature sa jevrejskom tematikom. Danas je ona i glavna biblioteka Univerziteta i nacionalna i univerzitetska biblioteka Izraela. Hebrejski Univerzitet ima tri kampusa u Jerusalemu (u Mount Scopus, u Giv'at Ram i medicinski kampus u bolnici Hadassah Ein Kerem.

Kampus Hebrejskog Univerziteta u Mount Scopus

Al-Quds University (u daljem tekstu: Al-Quds Univerzitet) je osnovan 1984. godine i namijenjen je uglavnom Arapima i Palestincima. Opisuju se kao "jedini arapski univerzitet u Jerusalemu" [41]. Al-Quds Univerzitet je smješten u jugoistočnom dijelu grada i posjeduje kampus veličine oko 190.000 kvadratnih metara. Druge institucije visokog obrazovanja u Jerusalemu je Jerusalemska akademija muzike i plesa i Bezalel akademija Umjetnosti i dizajna, čije zgrade su smještene u kampusima Hebrejskog Univerziteta.

The Jerusalem College of Technology, osnovan 1969. godine, kombinuje nastavu iz stručnih oblasti sa programom jevrejskih nauka [42]. To je jedna od mnogih škola u Jerusalemu, od osnovne škole naviše, koje kombinuju sekularnu i vjersku nastavu. Veliki broj vjerskih edukacionih institucija postoji u gradu, a najveća od njih je Mir yeshiva. U školskoj 2003-2004. godini bilo je oko 8.000 učenika u dvanaestogodišnjim školama (kombinacija naše osnovne i srednje škole) u gradu. Da bi privukao više studenata na fakultete, grad je počeo sa ponudom specijalnih programa sa finansijskim poticajima i pomoći kod plaćanja rente (studentima koji iznajmljuju apartmane u stambenom dijelu grada).

Mnoge su kritike na račun Izraela da ne nudi jednako kvalitetan edukacioni program za studij na arapskom jeziku u usporedbi sa programima za studij na hebrejskom jeziku [43]. Dok su mnoge škole u pretežno arapskom dijelu Jerusalema pretrpane, Jerusalemska općina gradi veliki broj škola u drugim dijelovima grada. U martu 2007. izraelska Vlada je odobrila novi petogodišnji plan za gradnju novih 8.000 učionica u gradu, od toga 40% u arapskom dijelu, a 28% u Haredi dijelu. Za ovaj Projekt je predviđen budžet od 4,6 milijardi šekela. U 2008. godini, jevrejski filantropi iz Velike Britanije su donirali 3 miliona dolara za izgradnju škola u arapskom dijelu Jerusalema. Inače programi škola na arapskom jeziku se u većem dijelu podudaraju sa programima škola na hebrejskom jeziku, tako da imaju i određene predmete jevrejske tematike.

Sport

Teddy Kollek stadion

Dva najpopularnija sporta su fudbal i košarka. Fudbalski klub Beitar Jerusalem je jedan od najpoznatijih u Izraelu. Navijači su mu, pored ostalih, i političke ličnosti, koje često prisustvuju utakmicama. Drugi najpoznatiji fudbalski klub Jerusalema, i jedan od najvećih rivala Beitara, je Hapoel Katamon F.C. Dosada je Beitar pet puta osvajao izraelski šampionat, a Hapoel svega jedanput. Također Beitar igra u Ligat HaAl ligi, dok se Hapoel takmiči u trećoj ligi Izraela. Nakon otvaranja 1992. godine stadion Teddy Kollek je glavni jerusalemski stadion (kapaciteta 21.000 osoba).

Košarkaški klub Hapoel Jerusalem igra u Prvoj ligi. Do sada je osvajao državno prvenstvo tri puta, i jedanput ULEB kup godine 2004. Jerusalemski polumaraton je godišnje sportsko takmičenje u kojem se natječu trkači iz cijelog svijeta, a ruta trke prolazi pored nekih od najpoznatijih gradskih znamenitosti. Pored ove trke (21,1 km), trkači mogu odabrati i kraću tzv. "Fun Run" od (10 km). Obje trke započinju i završavaju na stadionu u Givat Ramu [44][45].

Galerija

  • Bazilika Svetoga groba u Jeruzalemu. Pročelje je iz križarskoga razdoblja.
    Bazilika Svetoga groba u Jeruzalemu. Pročelje je iz križarskoga razdoblja.
  • Damaščanska vrata u Jeruzalemu (16. st.).
    Damaščanska vrata u Jeruzalemu (16. st.).
  • Zapadni Jeruzalem, pogled od Starog grada.
    Zapadni Jeruzalem, pogled od Starog grada.
  • Jeruzalem: Zapadni zid (tzv. Zid plača) i Kupola nad Stijenom, sveta mjesta židovstva i islama u Jeruzalemu.
    Jeruzalem: Zapadni zid (tzv. Zid plača) i Kupola nad Stijenom, sveta mjesta židovstva i islama u Jeruzalemu.
  • Kneset - je izraelski parlament
    Kneset - je izraelski parlament
  • Vrhovni sud Izraela
    Vrhovni sud Izraela
  • Izraelski Ministarstvo inostranih poslova
    Izraelski Ministarstvo inostranih poslova
  • Banka Izraela
    Banka Izraela
  • Nacionalno sedište policije Izraela
    Nacionalno sedište policije Izraela
  • Ulica u Starom gradu, noću
    Ulica u Starom gradu, noću
  • Komercijalni-tržni centar, Jerusalim
    Komercijalni-tržni centar, Jerusalim
  • Stara tržnica
    Stara tržnica
  • Stara zgrada sa balkonima
    Stara zgrada sa balkonima
  • Ulična muzička grupa
    Ulična muzička grupa
  • Ulica
    Ulica
  • Botanička bašta
    Botanička bašta
  • Centar za umetnost Performansa
    Centar za umetnost Performansa
  • Moderan most(nadvožnjak)
    Moderan most(nadvožnjak)
  • zvanične rezidencije premijera
    zvanične rezidencije premijera
  • Jerusalim, zgrada gradske uprave
    Jerusalim, zgrada gradske uprave
  • Narodna biblioteka Izraela
    Narodna biblioteka Izraela
  • Akademija umetnosti i dizajna - Besalel - je nacionalna akademija za umetnost i dizajn Izraela
    Akademija umetnosti i dizajna - Besalel - je nacionalna akademija za umetnost i dizajn Izraela
  • Gora Hercl - Nacionalno groblje
    Gora Hercl - Nacionalno groblje
  • Međunarodna konvencija centar (Jerusalim)
    Međunarodna konvencija centar (Jerusalim)
  • Jerusalim biblijski Zoo
    Jerusalim biblijski Zoo
  • Jerusalim Botanički vrt
    Jerusalim Botanički vrt

Panorama

Izvori

  1. ↑ „40th Anniversary of the Reunification of Jerusalem”. Israel Ministry of Foreign Affairs. 2007-05-16. Pristupljeno 19.5. 2007. 
  2. ↑ Jewish Virtual Library - Timeline for the History of Jerusalem
  3. ↑ Kollek, Teddy (1977). "Afterword". in John Phillips. A Will to Survive - Israel: the Faces of the Terror 1948-the Faces of Hope Today. Dial Press/James Wade. "about 225 acres (0.91 km2)"
  4. ↑ Jewish Virtual Library United Nations Security Council Resolution 252
  5. ↑ „Resolution 298 of 25 September 1971”. Arhivirano iz originala na datum 2009-03-30. Pristupljeno 2015-04-16. 
  6. ↑ „Segal, Jerome M. - Negotiating Jerusalem 1997”. Arhivirano iz originala na datum 2006-05-14. Pristupljeno 2015-04-16. 
  7. ↑ "Timeline for the History of Jerusalem". Jewish Virtual Library. American-Israeli Cooperative Enterprise. Retrieved on 2007-04-16
  8. ↑ Freedman, David Noel (2000-01-01). Eerdmans Dictionary of the Bible. Wm B. Eerdmans Publishing. pp. 694–695. ISBN 0-8028-2400-5.
  9. ↑ 9,0 9,1 Freedman, David Noel (2000-01-01). Eerdmans Dictionary of the Bible. Wm B. Eerdmans Publishing. pp. 694–695. ISBN 0-8028-2400-5
  10. ↑ Killebrew Ann E. "Biblical Jerusalem: An Archaeological Assessment" in Andrew G. Vaughn and Ann E. Killebrew, eds., "Jerusalem in Bible and Archaeology: The First Temple Period" (SBL Symposium Series 18; Atlanta: Society of Biblical Literature, 2003)
  11. ↑ Shalem, Yisrael (1997-03-03) "History of Jerusalem from Its Beginning to David". Jerusalem: Life Throughout the Ages in a Holy City. Bar-Ilan University Ingeborg Rennert Center for Jerusalem Studies. Retrieved on 2007-01-18
  12. ↑ the original name URU URU salem KI in Akkadian, found listed in the Amarna letters when it was still a fortified well of the Egyptians and ruled by Abi Heba meant city of peace
  13. ↑ Greenfeld, Howard (2005-03-29). A Promise Fulfilled: Theodor Herzl, Chaim Weizmann, David Ben-Gurion, and the Creation of the State of Israel. Greenwillow. p. 32. ISBN 0-06-051504-X.
  14. ↑ "Timeline" Arhivirano 2013-06-27 na Wayback Machine-u City of David. Ir David Foundation. Retrieved on 2007-01-18
  15. ↑ 15,0 15,1 Michael, E.; Sharon O. Rusten, Philip Comfort, and Walter A. Elwell (2005-02-28). The Complete Book of When and Where: In The Bible And Throughout History. Tyndale House Publishers, Inc.. pp. 20–1, 67. ISBN 0-8423-5508-1.
  16. ↑ Merling, David (1993-08-26). "Where is the Ark of the Covenant?" Andrew's University. Retrieved on 2007-01-22.
  17. ↑ Jerusalem: Illustrated History Atlas Martin Gilbert, Macmillan Publishing, New York, 1978, p. 11
  18. ↑ Zank, Michael. "Capital of Judah I (930–722)" Boston University. Retrieved on 2007-01-22.
  19. ↑ Sicker, Martin (2001-01-30). Between Rome and Jerusalem: 300 Years of Roman-Judaean Relations. Praeger Publishers. p. 2. ISBN 0-275-97140-6.
  20. ↑ Zank, Michael. "Center of the Persian Satrapy of Judah (539–323)" Boston University. Retrieved on 2007-01-22.
  21. ↑ Schiffman, Lawrence H. (1991). From Text to Tradition: A History of Second Temple and Rabbinic Judaism. Ktav Publishing House. pp. 60–79. ISBN 0-88125-371-5
  22. ↑ 22,0 22,1 Har-el, Menashe. This Is Jerusalem. Canaan Publishing House.
  23. ↑ Zank, Michael. "The Temple Mount" Boston University. Retrieved on 2007-01-22.
  24. ↑ Crossan, John Dominic (1993-02-26). The Historical Jesus: the life of a Mediterranean Jewish peasant (Reprinted ed.). San Francisco: HarperCollins. p. 92. ISBN 0-06-061629-6. "from 4 BCE until 6 CE, when Rome, after exiling [Herod Archelaus] to Gaul, assumed direct prefectural control of his territories"
  25. ↑ Lehmann, Clayton Miles. "Palestine: People and Places". The On-line Encyclopedia of the Roman Provinces. The University of South Dakota. http://www.usd.edu/erp/Palestine/people&p.htm Arhivirano 2008-03-10 na Wayback Machine-u. Retrieved on 2007-04-18.
  26. ↑ 26,0 26,1 Lehmann, Clayton Miles (2007-02-22). "Palestine: History". The On-line Encyclopedia of the Roman Provinces. The University of South Dakota. http://www.usd.edu/erp/Palestine/history.htm. Retrieved on 2007-04-18.
  27. ↑ Cohen, Shaye J. D. (1996). "Judaism to Mishnah: 135–220 C.E". in Hershel Shanks. Christianity and Rabbinic Judaism: A Parallel History of their Origins and Early Development. Washington DC: Biblical Archaeology Society. p. 196.
  28. ↑ Zank, Michael. "Byzantian Jerusalem". Boston University. http://www.bu.edu/mzank/Jerusalem/p/period3-2.htm. Retrieved on 2007-02-01.
  29. ↑ 29,0 29,1 Conybeare, Frederick C. (1910). The Capture of Jerusalem by the Persians in 614 AD. English Historical Review 25. pp. 502–517.
  30. ↑ Jerusalem: Illustrated History Atlas Martin Gilbert, Macmillan Publishing, New York, 1978, p. 7
  31. ↑ Gil, Moshe (February 1997). A History of Palestine, 634–1099. Cambridge University Press. pp. 70–71. ISBN 0-521-59984-9.
  32. ↑ Runciman, Steven (1951). A History of the Crusades:The First Crusade and the Foundation of the Kingdom of Jerusalem. Penguin Books. Vol.1 pp.3–4. ISBN 0-521-34770-X.
  33. ↑ 33,0 33,1 Shalem, Yisrael. "The Early Arab Period – 638–1099" Arhivirano 2015-12-16 na Wayback Machine-u. Ingeborg Rennert Center for Jerusalem Studies, Bar-Ilan University. Retrieved 2008-07-20.
  34. ↑ Hoppe, Leslie J. (August 2000). The Holy City: Jerusalem in the Theology of the Old Testament. Michael Glazier Books. p. 15. ISBN 0-8146-5081-3.
  35. ↑ Guinn 2006: str. 142
  36. ↑ The Weather Channel
  37. ↑ Dumper, Michael (1996-04-15). The Politics of Jerusalem Since 1967. Columbia University Press. pp. 207–10. ISBN 0-231-10640-8.
  38. ↑ Smith, Patrick (2006-06-09). "Ask the Pilot"
  39. ↑ Solomon, Shoshanna (2001-11-01). "Facets of the Israeli Economy – Transportation". Israel Ministry of Foreign Affairs
  40. ↑ Times Higher Education
  41. ↑ „"Urgent Appeal". al-Quds University”. Arhivirano iz originala na datum 2007-03-17. Pristupljeno 2015-04-16. 
  42. ↑ JCT stranica
  43. ↑ Summary. Second Class Discrimination Against Palestinian Arab Children in Israel's Schools. Human Rights Watch. September 2001
  44. ↑ Oficijelna stranica Jerusalemskog polumaratona
  45. ↑ „Events site Half Marathon and Fun Run summary”. Arhivirano iz originala na datum 2011-06-08. Pristupljeno 2015-04-16. 

Literatura

  • Cheshin, Amir S.; Bill Hutman and Avi Melamed (1999). Separate and Unequal: the Inside Story of Israeli Rule in East Jerusalem Harvard University Press ISBN 978-0-674-80136-3
  • Cline, Eric (2004) Jerusalem Besieged: From Ancient Canaan to Modern Israel. Ann Arbor: University of Michigan Press ISBN 0-472-11313-5.
  • Collins, Larry, and La Pierre, Dominique (1988). O Jerusalem!. New York: Simon and Schuster ISBN 0-671-66241-4
  • Gold, Dore (2007) The Fight for Jerusalem: Radical Islam, The West, and the Future of the Holy City. International Publishing Company J-M, Ltd. ISBN 978-1-59698-029-7
  • Köchler, Hans (1981) The Legal Aspects of the Palestine Problem with Special Regard to the Question of Jerusalem Vienna: Braumüller ISBN 3-7003-0278-9
  • The Holy Cities: Jerusalem produced by Danae Film Production, distributed by HDH Communications; 2006
  • Wasserstein, Bernard (2002) Divided Jerusalem: The Struggle for the Holy City New Haven and London: Yale University Press. ISBN 0-300-09730-1
  • "Keys to Jerusalem: A Brief Overview", The Royal Islamic Strategic Studies Center, Amman, Jordan, 2010. http://www.rissc.jo/docs/J101-10-10-10.pdf
  • Simon Sebag Montefiore (2011) Jerusalem: The Biography, London: Weidenfeld and Nicolson, ISBN 978-0-297-85265-0
  • Young, Robb A (2012) Hezekiah in History and Tradition Brill Global Oriental Hotei Publishing, Netherlands

Vanjske veze