Nobelova nagrada za kemiju
Nobelova nagrada za kemiju (švedski: Nobelpriset i kemi) je godišnja nagrada Švedske akademije znanosti znanstvenicima kemičarima. To je jedna od pet Nobelovih nagrada ustanovljenih oporukom Alfreda Nobela iz 1895. godine, a koje se dodjeljuju za izuzetne doprinose u kemiji, fizici, književnosti, fiziologiji ili medicini te za doprinos svjetskom miru.
Prvu je Nobelovu nagradu za kemiju 1901. dobio nizozemski kemičar Jacobus Henricus van 't Hoff, "za otkriće zakona kemijske dinamike i osmotskog tlaka u otopinama". Nagrada se tradicionalno dodjeljuje u Stockholmu na godišnjicu Nobelove smrti, 10. prosinca.
Popis dobitnika Nobelove nagrade za kemiju od 1901. do danas
Godina | Slika | Dobitnik | Država | Razlog |
---|---|---|---|---|
1901. | Jacobus Henricus van 't Hoff | Nizozemska | "za otkriće zakona kemijske dinamike i osmotskog tlaka u otopinama" | |
1902. | Hermann Emil Fischer | Njemačka | "za rad na sintezama šećera i purina" | |
1903. | Svante August Arrhenius | Švedska | "za elektrolitnu teoriju disocijacije (vidjeti ion)" | |
1904. | Sir William Ramsay | Ujedinjeno Kraljevstvo | "za otkriće inertnih plinova u zraku" | |
1905. | Johann Friedrich Wilhelm Adolf von Baeyer | Njemačka | "za rad na organskim bojama i hidroaromatskim spojevima" | |
1906. | Henri Moissan | Francuska | "za istraživanje i izoliranje elementa fluora i za električnu peć nazvanu po njemu (Moissanova električna peć) | |
1907. | Eduard Buchner | Njemačka | "za biokemijsko istraživanje i otkriće stanične slobodne fermantacije" | |
1908. | Sir Ernest Rutherford | Ujedinjeno Kraljevstvo Novi Zeland |
"za njegovo istraživanje na polju dezintegracije kemijskih elemenata i kemiju radioaktivnih supstanci" | |
1909. | Wilhelm Ostwald | Njemačka | "za njegov rad na katalizi i istraživanje kemijske ravnoteže i brzine kemijskih reakcija" | |
1910. | Otto Wallach | Njemačka | "za rad na polju alicikličkih spojeva" | |
1911. | Marie Sklodowska-Curie | Poljska Francuska |
"zbog otkrića kemijskih elemenata radija i polonija te njezinog proučavanja radija" | |
1912. | François Auguste Victor Grignard | Francuska | "za otkriće Grignardovog reagenta" | |
Paul Sabatier | Francuska | "za njegovu metodu hidrogenacije organskih spojeva" | ||
1913. | Alfred Werner | Švicarska | "za rad na polju povezivanja atoma u molekule" | |
1914. | Theodore William Richards | SAD | "za njegovo određivanje atomske mase velikog broja elemenata" | |
1915. | Richard Martin Willstätter | Njemačka | "za istraživanje biljnih pigmenata" | |
1916. | Nije dodijeljena | |||
1917. | Nije dodijeljena | |||
1918. | Fritz Haber | Njemačka | "za sintezu amonijaka" | |
1919. | Nije dodijeljena | |||
1920. | Walther Hermann Nernst | Njemačka | "za rad na području termodinamike" | |
1921. | Frederick Soddy | Ujedinjeno Kraljevstvo | "za rad ne području kemije radioaktivnih supstanci i istraživanju izotopa" | |
1922. | Francis William Aston | Ujedinjeno Kraljevstvo | "za otkriće izotopa kod velikog broja ne-radioaktivnih elemenata i za njegovo cjelobrojno pravilo | |
1923. | Fritz Pregl | Austrija | "za izum metode mikoranalize organskih spojeva" | |
1924. | Nije dodijeljena | |||
1925. | Richard Adolf Zsigmondy | Austrija Mađarska |
"za njegovu demonstraciju heterogene prirode koloidnih otopina i korištenih metoda" | |
1926. | Theodor H. E. Svedberg | Švedska | "za rad disperznim sustavima" | |
1927. | Heinrich Otto Wieland | Njemačka | "za njegovo istraživanje žučnih kiselina i s njima povezanih tvari" | |
1928. | Adolf Otto Reinhold Windaus | Njemačka | "za proučavanje sterola i njihove veze s vitaminima" | |
1929. | Arthur Harden | Ujedinjeno Kraljevstvo | "za istraživanje fermetacije šećera i enzima fermentacije" | |
Hans Karl August Simon von Euler-Chelpin | Njemačka Švedska | |||
1930. | Hans Fischer | Njemačka | "za njegovo istraživanje hemina i klorofila" | |
1931. | Carl Bosch | Njemačka | "za njihov doprinos kemijskim visokotlačnim metodama" | |
Friedrich Bergius | Njemačka | |||
1932. | Irving Langmuir | SAD | "za rad u površinskoj kemiji" | |
1933. | Nije dodijeljena | |||
1934. | Harold Clayton Urey | SAD | "za otkriće teškog vodika" | |
1935. | Frédéric Joliot | Francuska | "za sintezu novih radioaktivnih elemenata" | |
Irène Joliot-Curie | Francuska | |||
1936. | Petrus (Peter) Josephus Wilhelmus Debye | Nizozemska SAD |
"za rad na molekularnoj strukturi kroz istraživanje dipolnih momenata i difrakciju X-zraka i elektrona u plinovima" | |
1937. | Walter Norman Haworth | Ujedinjeno Kraljevstvo | "za rad na ugljikovodicima i vitaminu C" | |
Paul Karrer | Švicarska | "za rad na karotenoidima, flavinima i vitaminima A i B2" | ||
1938. | Richard Kuhn | Austrija Njemačka |
"za rad na karotenoidima i vitaminima" | |
1939. | Adolf Friedrich Johann Butenandt | Njemačka | "za rad sa seksualnim hormonima" | |
Lavoslav (Leopold) Ružička | Švicarska | "za rad na polimetilenima i višim tarpenima" | ||
1940. | Nije dodijeljena | |||
1941. | Nije dodijeljena | |||
1942. | Nije dodijeljena | |||
1943. | George de Hevesy | Mađarska | "za rad na upotrebi izotopa kao radioaktivnih pratitelja da bi se proučile kemijske reakcije" | |
1944. | Otto Hahn | Njemačka | "za otkriće nuklearne fisije teške atomske jezgre" | |
1945. | Artturi Ilmari Virtanen | Finska | "za studiju u agrikulturi i prehrambenoj kemiji" | |
1946. | James Batcheller Sumner | SAD | "za otkriće da enzimi mogu biti kristalizirani" | |
John Howard Northrop | SAD | "za pripravu enzima i virusnih proteina u čistoj formi" | ||
Wendell Meredith Stanley | SAD | |||
1947. | Sir Robert Robinson | Ujedinjeno Kraljevstvo | "za istraživanje biljnih produkata, posebice alkaloida" | |
1948. | Arne Wilhelm Kaurin Tiselius | Švedska | "za istraživanje elektroforeze i adsorpcijske analize" | |
1949. | William Francis Giauque | Kanada SAD |
"za doprinose u području kemijske termodinamike" | |
1950. | Otto Paul Hermann Diels | Zapadna Njemačka | "za njihovo otkriće i razvoj sinteze diena - Diels - Alderova reakcija" | |
Kurt Alder | Zapadna Njemačka | |||
1951. | Edwin Mattison McMillan | SAD | "za otkrića u kemiji transuranijskih elemenata" | |
Glenn Theodore Seaborg | SAD | |||
1952. | Archer John Porter Martin | Ujedinjeno Kraljevstvo | "za njihovu intervenciju raspodjele kromatografije" | |
Richard Laurence Millington Synge | Ujedinjeno Kraljevstvo | |||
1953. | Hermann Staudinger | Zapadna Njemačka | "za otkriće u području makromolekularne kemije" | |
1954. | Linus Carl Pauling | SAD | "za proučavanje prirode kemijske veze" | |
1955. | Vincent du Vigneaud | SAD | "za rad na sumpornim spojevima, naročito prve sinteze polipeptida" | |
1956. | Sir Cyril Norman Hinshelwood | Ujedinjeno Kraljevstvo | "za istraživanje mehanizma kemijskih reakcija" | |
Nikolaj Nikolajevič Semjonov | Sovjetski Savez | |||
1957. | Alexander Robertus Todd, barun Todd od Trumpingtona | Ujedinjeno Kraljevstvo | "za rad na nukleotidima i koenzimima nukleotida" | |
1958. | Frederick Sanger | Ujedinjeno Kraljevstvo | "za rad na strukturi proteina, posebice inzulina" | |
1959. | Jaroslav Heyrovský | Čehoslovačka | "za otkriće i razvoj polarografičke metode analize" | |
1960. | Willard Frank Libby | SAD | "za metodu korištenja ugljika-14 za određivanje starosti" | |
1961. | Melvin Calvin | SAD | "za proučavanje asimilacije ugljik-dioksida u biljkama" | |
1962. | Max Ferdinand Perutz | Austrija Ujedinjeno Kraljevstvo |
"za njihove studije struktura globularnih proteina" | |
John Cowdery Kendrew | Ujedinjeno Kraljevstvo | |||
1963. | Karl Ziegler | Zapadna Njemačka | "za otkrića koja se odnose na visoke polimere" | |
Giulio Natta | Italija | |||
1964. | Dorothy Crowfoot Hodgkin | Ujedinjeno Kraljevstvo | "za njezine odrednice tehnika gama-zraka struktura važnih biokemijskih substanca" | |
1965. | Robert Burns Woodward | SAD | "za postignuće u organskoj sintezi" | |
1966. | Robert Sanderson Mulliken | SAD | "za rad u svezi kemijskih veza i elektronske strukture molekula" | |
1967. | Manfred Eigen | Zapadna Njemačka | "za studije o izrazito brzim kemijskim reakcijama" | |
Ronald George Wreyford Norrish | Ujedinjeno Kraljevstvo | |||
George Porter | Ujedinjeno Kraljevstvo | |||
1968. | Lars Onsager | Norveška SAD |
"za otkriće obostranih relacija" | |
1969. | Derek Harold Richard Barton | Ujedinjeno Kraljevstvo | "za njihove doprinose razvoju koncepata uobličenja" | |
Odd Hassel | Norveška | |||
1970. | Luis Federico Leloir | Argentina | "za otkriće nukleotida šećera i njihovu ulogu u biosintezi ugljikovodika" | |
1971. | Gerhard Herzberg | Zapadna Njemačka Kanada |
"za doprinose o elektronskoj strukturi i geometriji molekula, naročito slobodnih radikala" | |
1972. | Christian Boehmer Anfinsen, Jr. | SAD | "za rad na ribonukleazi" | |
Stanford Moore | SAD | "za doprinos razumijevanju veze između kemijske strukture i katalitičke aktivnosti molekule ribonukleaze" | ||
William Howard Stein | SAD | |||
1973. | Ernst Otto Fischer | Zapadna Njemačka | "za rad na kemiji organometaličkih spojeva" | |
Geoffrey Wilkinson | Ujedinjeno Kraljevstvo | |||
1974. | Paul John Flory | SAD | "za temeljni rad, teoretski i eeksperimentalni, u fizikalnoj kemiji makromolekula" | |
1975. | John Warcup Cornforth | Australija Ujedinjeno Kraljevstvo |
"za rad na stereokemiji enzimsko-kataliziranih reakcija" | |
Vladimir Prelog | Jugoslavija Švicarska |
"za proučavanje stereokemije organskih molekula i reakcija" | ||
1976. | William Nunn Lipscomb, Jr. | SAD | "za proučavanje strukture borovodika" | |
1977. | Ilya Prigogine | Belgija | "za doprinos neuravnoteženoj termodinamici" | |
1978. | Peter Dennis Mitchell | Ujedinjeno Kraljevstvo | "za formulaciju kemiosmotske teorije" | |
1979. | Herbert Charles Brown | SAD | "za razvitak korištenja spojeva bora i fosfora kao reagensa u organskoj sintezi" | |
Georg Wittig | Zapadna Njemačka | |||
1980. | Paul Berg | SAD | "za temeljne studije u biokemiji nukleinskih kiselina, naročito promatrajući rekombinaciju DNK" | |
Walter Gilbert | SAD | "za doprinose u svezi određivanja DNK sekvenci u nukleinskim kiselinama" | ||
Frederick Sanger | Ujedinjeno Kraljevstvo | |||
1981. | Kenichi Fukui | Japan | "za teorije u svezi tijeka kemijskih reakcija" | |
Roald Hoffmann | SAD | |||
1982. | Aaron Klug | Južnoafrička Republika Ujedinjeno Kraljevstvo |
"za njegov razvoj kristalografije elektronske mikroskopije" | |
1983. | Henry Taube | Kanada SAD |
"za rad na mehanizmima reakcija elektronskog transfera" | |
1984. | Robert Bruce Merrifield | SAD | "za njegov razvoj metodologije za kemijsku sintezu na čvrstom kalupu" | |
1985. | Herbert Aaron Hauptman | SAD | "za njihove postignuća u razvijanju kristalografije za određivanje kristalnih struktura" | |
Jerome Karle | SAD | |||
1986. | Dudley Robert Herschbach | SAD | "za doprinose u svezi dinamika elementarih kemijskih procesa" | |
Yuan Tseh Lee | Tajvan SAD | |||
John Charles Polanyi | Kanada | |||
1987. | Donald James Cram | SAD | "za njhov razvoj i korištenje molekula sa strukturno-specifičnim interakcijama visoke selektivnosti" | |
Jean-Marie Lehn | Francuska | |||
Charles John Pedersen | SAD | |||
1988. | Johann Deisenhofer | Zapadna Njemačka SAD |
"za njihovu determinaciju tro-dimenzionalne strukture centra fotosinteske reakcije" | |
Robert Huber | Zapadna Njemačka | |||
Hartmut Michel | Zapadna Njemačka | |||
1989. | Sidney Altman | Kanada SAD |
"za otkriće katalitičkih značajki RNK" | |
Thomas Robert Cech | SAD | |||
1990. | Elias James Corey | SAD | "za njegov razvoj teorije i metodologije organske sinteze" | |
1991. | Richard Robert Ernst | Švicarska | "za njegove doprinose razvoju visoke rezolucije nuklearno-magnetske rezonance (NMR) spektroskopije" | |
1992. | Rudolph Arthur Marcus | Kanada SAD |
"za njegove doprinose teoriji reakcija elektronskog transfera u kemijskim sistemima" | |
1993. | Kary Banks Mullis | SAD | "za doprinose razvoju metoda kemije bazirane na DNK" | |
Michael Smith | Ujedinjeno Kraljevstvo Kanada | |||
1994. | George Andrew Olah | Mađarska SAD |
"za njegov doprinos karbokatonskoj kemiji" | |
1995. | Paul Jozef Crutzen | Nizozemska | "za njihov rad u atmosferskoj kemiji, u konkretnoj ozonskoj depleciji" | |
José Mario Molina-Pasquel Henríquez | Meksiko SAD | |||
Frank Sherwood Rowland | SAD | |||
1996. | Robert Floyd Curl, Jr. | SAD | "za njihovo istraživanje o fulerenima" | |
Sir Harold Walter Kroto | Ujedinjeno Kraljevstvo | |||
Richard Errett Smalley | SAD | |||
1997. | Paul Delos Boyer | SAD | "za njihovu elucidaciju enzimskog mehanizma temeljne sinteze adenozin trifosfata (ATP-a)" | |
John Ernest Walker | Ujedinjeno Kraljevstvo | |||
Jens Christian Skou | Danska | "za otkriće ionsko-transportnog enzima, Na+K+-ATPase" | ||
1998. | Walter Kohn | SAD | "za negov razvoj teorije funkcionalne zbijenosti" | |
John Anthony Pople | Ujedinjeno Kraljevstvo | "za njegovo istraživanje i razvoj računske metode u kvantnoj kemiji" | ||
1999. | Ahmed Hassan Zewail | Egipat SAD |
"za njegove studije tranzacije stanja kemijskih reakcija koristeći femtosekundarnu spektroskopiju" | |
2000. | Alan Jay Heeger | SAD | "za otkriće i razvoj vodljivih polimera" | |
Alan Graham MacDiarmid | Novi Zeland SAD | |||
Hideki Shirakawa | Japan | |||
2001. | William Standish Knowles | SAD | "za njegov rad na kiralno kataliziranim hidriranim reakcijama" | |
Ryoji Noyori | Japan | |||
Karl Barry Sharpless | SAD | "za rad na kiralno kataliziranim oksidacijskim reakcijama" | ||
2002. | John Bennett Fenn | SAD | "za razvoj metoda za identifikaciju i strukturnu analizu bioloških makromolekula" | |
Koichi Tanaka | Japan | |||
Kurt Wüthrich | Švicarska | |||
2003. | Peter Agre | SAD | "za otkrića u svezi ionskih kanala u staničnim membranama" | |
Roderick MacKinnon | SAD | |||
2004. | Aaron Ciechanover | Izrael | "za otkriće of ubikvitinske proteinske degradacije" | |
Avram Hershko | Izrael | |||
Irwin Rose | SAD | |||
2005. | Yves Chauvin | Francuska | "za razvitak metode olefinske metateze u organskoj sintezi" | |
Robert Howard Grubbs | SAD | |||
Richard Royce Schrock | SAD | |||
2006. | Roger David Kornberg | SAD | "za proučavanje molekularne baze eukariotske transkripcije" | |
2007. | Gerhard Ertl | Njemačka | "za proučavanje kemijskih procesa na čvrstim površinama" | |
2008. | Osamu Shimomura | Japan | "za otkriće i razvoj zelenog fluorescentnog proteina (GFP)" | |
Martin Chalfie | SAD | |||
Roger Yonchien Tsien | SAD | |||
2009. | Venkatraman Ramakrishnan | Ujedinjeno Kraljevstvo | "za proučavanje strukture i funkcije ribosoma" | |
Thomas Arthur Steitz | SAD | |||
Ada E. Yonath | Izrael | |||
2010. | Richard F. Heck | SAD | "„za međuspojne reakcije katalizirane paladijumom pri organskim sintezama“ | |
Ei-ichi Negishi | Japan | |||
Akira Suzuki | Japan | |||
2011. | Dan Shechtman | Izrael | "za otkriće kvazi-kristala" | |
2012. | Brian Kobilka | SAD | " za otkriće funkcioniranja receptora vezanih na G-protein (GPCR)" | |
Robert Lefkowitz | SAD | |||
2013. | Martin Karplus | Austrija/ SAD | "za razvoj računalnih modela složenih kemijskih procesa" | |
Michael Levitt | Izrael/ UK/ SAD | |||
Arieh Warshel | Izrael/ SAD | |||
2014. | Eric Betzig | SAD | "zbog poboljšanja rezolucije mikroskopa" | |
Stefan Hell | Njemačka | |||
William E. Moerner | SAD | |||
2015. | Tomas Lindahl | Švedska Ujedinjeno Kraljevstvo |
»za mehaničke studije popravka DNA«[1] | |
Paul L. Modrich | SAD | |||
Aziz Sancar | Turska SAD | |||
2016. | Jean-Pierre Sauvage | Francuska | »za dizajniranje i sintezu molekularnih strojeva«[2] | |
J. Fraser Stoddart | Ujedinjeno Kraljevstvo SAD | |||
Ben Feringa | Nizozemska | |||
2017. | Jacques Dubochet | Švicarska | »za razvitak krioelektronske mikroskopije za određivanje strukture biomolekula u soluciji u visokoj rezoluciji«[3] | |
Joachim Frank | Njemačka SAD | |||
Richard Henderson | Ujedinjeno Kraljevstvo | |||
2018. | Frances Arnold | SAD | »za vođenu evoluciju enzima«[4] | |
George P. Smith | SAD | »za displej faga peptida i antitijela«[4] | ||
Greg Winter | Ujedinjeno Kraljevstvo | |||
2019 | John B. Goodenough | SAD | »za razvoj litijum-ionskih baterija«[5] | |
M. Stanley Whittingham | SAD | |||
Akira Yoshino | Japan | |||
2020 | Emmanuelle Charpentier[6] | Francuska | »za razvile „molekularne makaze“ koje mogu da modifikuju ljudske gene« | |
Jennifer Doudna | SAD | |||
2021 | Benjamin List | Njemačka | »za razvoj preciznog novog alata za molekularnu konstrukciju: organokatalize«[6] | |
David MacMillan | Ujedinjeno Kraljevstvo SAD |
Reference
- ↑ „The Nobel Prize in Chemistry 2015”. Nobel Foundation. Pristupljeno 11. oktobra 2015.
- ↑ „The Nobel Prize in Chemistry 2015”. Nobel Foundation. Pristupljeno 7. oktobra 2016.
- ↑ „The Nobel Prize in Chemistry 2017”. Nobelprize.org. Pristupljeno 2017-10-04.
- ↑ 4,0 4,1 Press Release: The Nobel Prize in Chemistry 2018 Arhivirano 2018-10-03 na Wayback Machine-u
- ↑ Nobelova nagrada za hemiju 2019. dodijeljena je za razvoj “litijum-jonskih baterija“. – svafizika.org
- ↑ 6,0 6,1 Bendžamin List i Dejvid Mekmilan ovogodišnji dobitnici Nobelove nagrade za hemiju. - Dnevni list Danas