Астурски јазик

Астурски јазик
Астуролеонски јазик
asturianu, bable
Застапен во Шпанија
ПодрачјеАстурија[1]
  Кастиља и Леон
  Кантабрија
Говорници110.000  e17
450,000 како втор јазик (1994)
Јазично семејство
индоевропско
Дијалекти
Писмолатиница
Статус
Регулативен органАкадемија на астурскиот јазик
Јазични кодови
ISO 639-2ast
ISO 639-3ast
Linguasphere51-AAA-ca
{mapalt}
Јазична карта на астурскиот јазик.

Астурскиот (asturianu или bable) е романски јазик, дел од големата група на западноромански јазици. Астурскиот и леонскиот јазик ја сочинуваат групата на астурско-леонски јазици. Денес се проценува дека астурскиот јазик го зборуваат околу 100,000 луѓе како мајчин јазик, и околу 450,000 луѓе како втор јазик.[2] Стандардниот астурски јазик се заснова на централноастурските дијалекти. Регулативното тело на јазикот е Академијата на астурскиот јазик.[3] Астурскиот не е службен јазик, туку е заштитен со закон и неговото изучување во училиштата е опционално.[4]

Статус

Од 1974 година голем број напори биле преземени да се заштити и промовира јазикот.[5] Во 1994, било забележано дека јазикот го зборуваат околу 100.000 луѓе, а како втор јазик го зборувале 450,000[6][7] Сепак, ситуацијата на јазикот е критична и бројката на луѓе кои го зборуваат е во опаѓање. Во Астурија службен јазик е шпанскиот, но не и астурскиот.

Географска распространетост

Астурскиот јазик се зборува и надвор од рамките на администативната единица Астурија. Јазикот кој се нарекува „леонски“ во Кастиља и Леон е ист со астурскиот во Астурија. Така, поради географската поделба на регионот каде се зборува јазикот има потешкотии при афирмацијата на јазикот во пошироки рамки. Додека во Астурија јазикот се промовира, има заштитен статус и се прават обиди за негова поширока употреба, во Кастиља и Леон јазикот е сосема заборавен од институциите, не е во образовниот систем и нема мерки за негова афирмација. Леонскиот и астурскиот се зборуваат во поголемиот дел на Астурија, северните и западните делови на Леон, западна Кантабрија и во регионот на Миранда до Доро во Португалија.

Правипис

Уште од најраните обиди за запишување на јазикот се користела латиницата. Во 1981 година Академијата за астурскиот јазик објавила правопис.[8]

Азбука

букви
големи букви A B C D E F G H I L M N Ñ O P R S T U V X Y Z
мали букви a b c d e f g h i l m n ñ o p r s t u v x y z
имиња a be ce de e efe gue hache i ele eme ene eñe o pe erre ese te u uve xe ye zeta(*)
гласови (МФА) /a/ /b/ /θ/, /k/ /d/ /e/ /f/ /g/ – /i/ /l/ /m/ /n/ /ɲ/ /o/ /p/ /r/, /ɾ/ /s/ /t/ /u/ /b/ /ʃ/, /ks/ /ʝ/ /θ/
македонски а б θ[9], к д е ф г – и л м н њ о п р с т у б ш, кс ј[10] θ
(*) исто така zeda, ceda

Диграфи

Во астурскиот има и неколку диграфа:

диграф име МФА македонски
ch che /t͡ʃ/ ч
gu (+ e, i) (gue u) /ɡ/ г
ll elle /ʎ/ лј
qu (+ e, i) (cu u) /k/ к
rr erre doble /r/ р
ts (te ese) /t͡s/ (дијалектно) ц
yy (ye doble) /kʲ/ (дијалектно) кј

Лексичка споредба

Оче наш

астурски

Pá nuesu que tas nel cielu,
santificáu seya'l to nome.
Amiye'l to reinu,
fágase la to voluntá,
lo mesmo na tierra que'n cielu.
El nuesu pan de tolos díes dánoslu güei
ya perdónanos les nueses ofenses,
lo mesmo que nós facemos colos que nos faltaron.
Nun nos dexes cayer na tentación,
ya llíbranos del mal.
Amén.

галисиски

Noso Pai que estás no ceo:
santificado sexa o teu nome,
veña a nós o teu reino
e fágase a túa vontade
aquí na terra coma no ceo.
O noso pan de cada día dánolo hoxe;
e perdóanos as nosas ofensas
como tamén perdoamos nós a quen nos ten ofendido;
e non nos deixes caer na tentación,
mais líbranos do mal.
Amén.

латински

Pater noster, qui es in caelis,
Sanctificetur nomen tuum.
Adveniat regnum tuum.
Fiat voluntas tua,
Sicut in caelo et in terra.
Panem nostrum quotidianum da nobis hodie.
Et dimitte nobis debita nostra,
Sicut et nos dimittimus debitoribus nostris.
Et ne nos inducas in tentationem:
Sed libera nos a malo.
Amen

Поврзано

Наводи

  1. ↑ Art. 1 de la Ley 1/1998, de 23 de март, de uso y promoción del bable/asturiano/Law 1/93, of March 23, on the Use and Promotion of the Asturian Language.
  2. ↑ Ethnologue report for Asturian
  3. ↑ http://www.elcomerciodigital.com/gijon/20090112/local/asturias/miembro-andecha-astur-enfrenta-200901121726.html
  4. ↑ Euromosaic report
  5. ↑ Bauske 1995
  6. ↑ PROEL Report
  7. ↑ Llera Ramo 1994
  8. ↑ „Normes ortográfiques de la Llingua Asturiana“ (PDF). Архивирано од изворникот (PDF) на 2013-03-23. Посетено на 2013-05-20.
  9. ↑ англиско th
  10. ↑ потврда е во астурскиот одошто во македонскиот

Литература

  • (шпански) Llera Ramo, F. (1994) Los Asturianos y la Lengua Asturiana: Estudio Sociolingüístico para Asturias-1991. Oviedo: Consejería de Educación y Cultura del Principado de Asturias ISBN 84-7847-297-5.
  • Wurm, Stephen A. (ed) (2001) Atlas of the World's Languages in Danger of Disappearing. Unesco ISBN 92-3-103798-6.
  • (англиски) M.Teresa Turell (2001). Multilingualism in Spain: Sociolinguistic and Psycholinguistic Aspects of Linguistic Minority Groups. ISBN 1-85359-491-1
  • (англиски) Mercator-Education (2002): European Network for Regional or Minority Languages and Education. "The Asturian language in education in Spain" ISSN 1570-1239

Надворешни врски

  • Закосено — мртов јазик
  • Задебелено — над 5 милиони говорници.
Нормативна контрола