Thallium

81 Hg ← Thallium → Pb In ↑ Tl ↓ Nh Periodensystem
Allgemeen
Naam, Teken, Atomtall	Thallium, Tl, 81
Cheemsch Serie	Metall
Klöör	sülvern witt
Atommass	204,38 u
Elektronenkonfiguratschoon	[Xe] 4f145d106s26p1
Elektronen je Schaal	2, 8, 18, 32, 18, 3
Physikaalsche Egenschoppen
Phaas	Faststoff
Dicht	11,85 g·cm−3 (bi RT)
Smöltpunkt	577 K (304 °C)
Kaakpunkt	1733 K (1.460°C)
Atomare Egenschoppen
Kristallstruktur	hexagonal
Ionisatschoonsenergien	1.: 589,4 kJ/mol
	2.: 1971 kJ/mol
	3.: 2878 kJ/mol
Atomradius	190 pm
Annere Egenschoppen
Isotopen (Utwahl)
Hööftartikel: Isotopen vun Thallium Iso VN t½ VO VE (MeV) VP 199Tl nee 7,42 h ε 1,440 199Hg 200Tl nee 26,1 h ε 2,456 200Hg 201Tl nee 72,912 h ε 0,493 201Hg 202Tl nee 12,23 d ε 1,364 202Hg 203Tl 29,524 % Tl is mit 122 Neutronen bestännig. 204Tl nee 3,78 a β- 0,764 204Pb ε 0,347 204Hg 205Tl 70,476 % Tl is mit 124 Neutronen bestännig. 206Tl Sporenisotop 4,199 min β- 1,533 206Pb 207Tl Sporenisotop 4,77 min β- 1,423 207Pb 208Tl Sporenisotop 3,053 min β- 5,001 208Pb

Thallium is en cheemsch Element ut dat Periodensystem, woneem dat in de 3. Hööftgrupp oder in de 13. IUPAC-Grupp steiht, de ok as Borgrupp betekent warrt. Thallium hett dat Atomteken Tl un de Atomtall 81. Dat weeke, graue Metall is utermaten giftig un is liek dat Blie.

Historie

De Naam Thallium kummt vun dat Ooltgreeksche θαλλός (thallós; „gröön Twieg“^[1] vun wegen sien gröne Spektrallien bi 535 nm. Dat Element is 1861 in England vun Sir William Crookes spektroskoopsch in’n Bliekamermudd vun en Swevelsüürfabrik wegen sien tyypsche gröne Spektrallien opdeckt worrn. To de glieken Tiet hett de Franzoos Auguste Lamy dat Metall op elektrolytschen Weg dorstellt.

Vörkamen un Grenzweerten

Thallium is keen roor Element, liekers gifft dat blots wenige Mineralen mit en hogen Thalliumandeel. Ünner annerm sünd bekannt: de Crookesit (Sweden un Russland), de Lorandit (Allchar, Mazedonien; USA) un de Hutchinsonit. De gröttste Andeel finnt sik as Bielement in Toonmineralen, de Kalium bargt, Boddens un Graniten. De natürliche Andeel liggt twüschen 0,4 un 6,5 mg/kg.^[2]. De Mengde, de bi't Verhütten vun Kopper, Blie, Zink un annere sulfidische Ierzen anfallt, reckt ut, üm den Bruuk an Thallium to decken.

Dat Isotop ²⁰⁵Tl is dat Endnuklid vun den radioaktiven verfall vun ²⁰⁹Bi mit en Halfweertstiet vun 1,9 · 10¹⁹ Johren ut de Neptunium-Reeg.

För Drinkwater warrt vun dat Bundsinstitut för Risikobewerten vun en Tolerenz bit to 5 µg/L utgahn^[2].

Winnen un Dorstellen

Wunnen warrt dat metallsche Thallium tomeist dör Utfälln mit Zink. De Produkschoon vun Thallium op de helen Welt bedriggt in’t Johr ruchweg 5 Tunnen.

Egenschoppen

Dat Metall is week un kann sneden warrn. Frisch ansneden Flachen sünd bannig blank, man na krote Tiet överteeht se sik mit en blaugrau Oxidfilm. In fuchtige Luft un Water billt sik Thallium(I)-hydroxid, wat en düchtig starke Base is. In Alkalilaugen lööst sik Thallium nich.

Annes as de lichteren Maten vun de Borgrupp kummt Thallium vör allen in de Oxidatschoonsstoop +I vör, man ok +II un +III sünd möglich. Dorüm kann Thallium in Sellschopp vun vele verschedene Mineralen vörkamen. In vele Egenschoppen is Thallium in de Oxidatschoonsstoop +I bannig liek as dat Kalium, wat nich toletzt vun den teemlich lieken Ionenradius kummt. To’n Bispeel is Thalliumkarbonat dat eenzige Swormetallkarbonat, dat licht in Water to lösen is. Man dat gifft ok Parallelen to Sülver in de glieken Oxidatschoonsstoop. So sünd Thalliumhalogeniden swoor to lösen un fienföhlig gegen Licht.

Thalliumverbinnen wiest en intensive gröne Flammenklöör. In’t Spektroskop is en scharpe Emisschoonslien bi 535 nm tyypsch, wat in de Forensik in wichtige Rull speelt.

Mit Halogenen reageert Thallium al bi Ruumtemperatur. De Thalliumhalogeniden (mit Utnahm vun de Fluoriden) künnt dör Opnahm vun lütte Sporen vun Water bi –180 °C fluoreszeren^[3].

Bruuk

• Glääs mit sieten Smöltpunkt twüschen 125 un 150 °C
• Glääs mit hogen Breekindex för de Optik vun Fotokoperers un Faxapparaten
• Glääs, de Infrarootlicht dörlaat
• Hoochgradig IR-breken Medien för de ATR-Spektroskopie (ut KRS-5, Thalliumbromoiodid)
• Röttengift (Zeliokoorns, Thallium(I)-sulfat), dat wegen sien Giftigkeit intwüschen aver in vele Länner verboden is.
• Thalliumsulfid in de Produkschoon vun Fotozellen
• Blie-Thallium-Legeren för Stroomrullen för’t elektrolyytsche Verzinken vun Stahlblick ahn Ünnerbreken
• Detekters för Gammastrahlen
• Thalliumnitrat as grönen Lüüchtstoff un Seenootraketen (problemaatsch wegen de Giftigkeit)
• Quecksülverlegeren (Amalgam) in Thermometers för siete Temperaturen bit –58 °C
• as Hoochtemperatursupraleiter in Hg_0,8Tl_0,2Ba₂Ca₂Cu₂O₈
• Tosatz in Blietelluriden för betere Leistung vun thermoelektrische Materialen^[4]

Physiologie

Thallium warrt vun’n Lief goot opnahmen, sünners över’n Magen-Darm-Trakt un över de Lung. Dreeweertig Thallium (Tl³⁺) warrt in’n Lief gau in eenweertig Thallium (Tl⁺) reduzeert und elementar Thallium to Tl⁺ oxideert. Dat verbreedt sik denn düchtig gau un warrt över de Na+/K+-Pump ut den Bloodkreisloop in’t Zellgeweev un in de Organen transporteert. Vun’n Lief warrt Tl⁺ wegen den glieken Ionenradius jüst so as Kaliumionen K⁺ transporteert un behannelt. Hoge Kunzentratschonen vun Thallium finnt sik vör allen in de Neren un de Lebber, man ok in’t Geweev vun’n Dickdarm oder in sünnere Knaken.

Hett een ’n Vergiften överstahn, is Tl⁺ noch lang in Nagels un Hoor to finnen. Bito is Tl⁺ en Problem bi’t Utscheden ut’n Lief. Jüst so as de Amatoxinen bi en Vergiften mit Knollenswämm maakt ok Tl⁺ den so nöömten enterohepatschen Kreisloop. Dat versöchte Entgiften över de Lebber un opletzt mit dat Gallensekret warrt dör de Trüchopnahm vun de Tl⁺-Ionen in’n Darm hinnert. Disse Weg vun’t Utscheden is vun de Mengde her lütter as de över de Neren, man de is sünners stark bedrapen vun’n Schaden dör Tl⁺. Dorüm sett bi’t Utscheden över de Gall un den Darm (biliär System) dat medizinisch induzeerte Entgiften mit Iesen(III)hexacyanoferrat(II) (gemeen bekannt as Berliner Blau) an. De över de Gallensekreten utscheedten Tl⁺-Ionen warrt vun’t Berliner Blau cheemsch bunnen un denn över den Stohl utscheedt.

En bioloogsche Funkschoon vun Thallium is bit hüüt nich nawiest worrn.

Sekerheit

Toxizität

Thallium und Verbinnen, de Thallium bargt, sünd bannig giftig, dorüm mutt dor mit grote Vörsicht mit ümgahn warrn. De letale Dosis för utwassene Minschen liggt bi ruchweg 800 mg. En akute Vergiften löpt in veer Phasen af. De eerste wiest teemlich allgemene Symptomen mit Dörfall un Verstoppen in’n Wessel. In disse Phaas sünd ok al Ännern an de Hoorwörteln to sehn, de denn tomeist mit den dörteihnsten Dag in Hoorutfall an sünnere Steden övergaht, wat vör en Thalliumvergiften tyypsch is. In de tweeten Phaas stellt sik neuroloogsche un psychsche Ännern in, de sik in övermatige Wehdaag an butere Delen vun’n Lief wiest. De drüdde Phaase fangt teihn Daag na’t Opnehmen vun dat Thallium an. Nu kummt dat to starke Sehstören, de vun dat Lahmen vun de tostännigen Nerven in’n Bregen kamt. De Puls warrt gauer (Tachykardie), wat vun’t Wirken op dat Anregen vun’n Sinusknutt un dat Wieterleiden kummt. Dat föhrt to Hartrhythmusstören, wat opletzt to’n Dood föhren kann.

Mit de drüdden Week geiht de Wohrschienlichkeit doodtoblieven wedder torüch und de late Phaas stellt sik in. Hier wiest sik Besehren an Nervenwieterleiden vun de ünneren Liefdelen, de tomeist nich wedder torüch gaht, minnerte Reflexen un Muskelswund. Ok dat geistige Leistungsvermögen kann duerhaft minnert blieven, wobi starke Vergiftungen to sworste Bregenschadens föhren künnt^[5][6]. Dat Liefhoor entwickelt sik na eenige Maanden wedder nee. Lüttere Mengden Thallium löst en chroonsch Vergiften ut, de möglicherwies över lange Tiet nicht opdeckt warrt. Villicht billt sik Mees-Nagelbannen. So en Fall wiest tomeist op en afsichtliche Vergiften hen, vun wegen dat en natürlich Opnahm vun giftige Mengden kuum möglich is.

Anriekern

Thallium kann sik in Form vun sien flüchtigen Halogeniden bi’t Herstellen vun Zement in’t Reinmaaksystem vun’t Afgas anriekern^[7].

Nehrmiddels ut Deerten un Planten bargt normalerwies nich mehr as 0,1 mg/kg Thallium. Liekers künnt to’n Bispeel Poggenstöhl un eenige Kohlorden bit to 1 mg/kg ansammeln.

Borns

1. ↑ Wilhelm Gemoll: Griechisch-Deutsches Schul- und Handwörterbuch, München/Wien, 1965
2. ↑ ^{a b} mm: Geologischer Einzelfall. In: badische-zeitung.de Lokales, Kandern. vun’n 20. Dezember 2011; afropen an’n 4. Dezember 2011
3. ↑ H. Gobrecht, F. Becker: Über die Lumineszenz der Thallium (I)- und Blei(II)halogenide bei tiefen Temperaturen. In: Zeitschrift für Physik. 135, 1953, S. 553–557, doi:10.1007/BF01338819
4. ↑ TR: Strom aus Abgas-Abwärme. 30. Juli 2008.
5. ↑ The heartbreaking saga of Zhu Ling.
6. ↑ C. Thompson, J. Dent, P. Saxby: Effects of thallium poisoning on intellectual function. In: The British journal of psychiatry. Band 153, 1988, S. 396–399. PMID 3250680.
7. ↑ W. Weisweiler, E. Mallonn: Thalliumiodid – Bildung, Verflüchtigung, Anreicherung

Weblenken

 Wiktionary: Thallium – Bedüdensverklaren, Woortherkamen, Synonymen, Översetten

Thallium. Mehr Biller, Videos oder Audiodateien to’t Thema gifft dat bi Wikimedia Commons.

• EnvironmentalChemistry.com – Thallium
• Bild vun en oxidfre’e Thalliumproov