BM-21 Grad

BM-21 Grad
	; Wyrzutnia BM-21 na podwoziu samochodu Urał-375D
	Dane podstawowe
Państwo	ZSRR
Producent	Przedsiębiorstwo Badawczo-Produkcyjne „SPŁAW”
Typ pojazdu	samobieżna wieloprowadnicowa wyrzutnia rakietowa
Trakcja	Kołowa
Załoga	3
	Historia
Produkcja	od 1963
	Dane techniczne
Długość	7,35 m
Szerokość	2,40 m
Wysokość	3,09 m
Masa	13,71 ton
	Osiągi
Prędkość	75 km/h
Zasięg pojazdu	405 km
	Dane operacyjne
	Multimedia w Wikimedia Commons

BM-21 Grad (ros. БМ-21 „Град”) – radziecka polowa samobieżna wieloprowadnicowa wyrzutnia rakietowa skonstruowana w latach 60 XX wieku. Przeznaczona dla artylerii dywizyjnej. Jeden z najszerzej używanych systemów tego rodzaju na świecie, także w Polsce.

Historia

Decyzję o zaprojektowaniu BM-21 Grad podjęła Rada Ministrów ZSRR decyzją z 30 maja 1960. Zadanie to otrzymało biuro konstrukcyjne NII-147 z Tuły. Pierwsze wyrzutnie trafiły do jednostek w 1963, publiczna prezentacja nowego systemu odbyła się w 1964 na defiladzie w Moskwie podczas obchodów rocznicy rewolucji październikowej. W następnych latach była szeroko eksportowana, wśród jej użytkowników znajduje się także Wojsko Polskie. Pierwsze użycie bojowe nastąpiło podczas konfliktu nadgranicznego z Chinami nad rzeką Ussuri w 1969 roku^[1].

Podobnie jak inne typy wyrzutni artyleryjskich BM-21 jest przeznaczona do rażenia celów powierzchniowych – środków ogniowych piechoty, stanowisk ogniowych artylerii, sprzętu bojowego w rejonach ześrodkowania oraz umocnień polowych.

BM-21 posiada 40 prowadnic rurowych (po 10 w 4 rzędach) zainstalowanych na zmodyfikowanym podwoziu samochodu Ural-375D (6x6). Pakiet prowadnic wraz z kołyską jest osadzony na obrotowym łożu przymocowanym do ramy samochodu. Kąty ostrzału poziomego są dla małych kątów podniesienia ograniczone ze względów bezpieczeństwa (wyloty prowadnic znajdują się na wysokości kabiny). Prowadnice mogą być naprowadzane elektrycznie lub ręcznie. Pociski są odpalane elektrycznie. Celownik mechaniczny, kątomierz działowy oraz mechanizm sterowania napędami kierowania jest umieszczony na wysięgniku z lewej strony wyrzutni.

Standardowym typem pocisku wystrzeliwanego z BM-21 jest M-21OF z głowicą odłamkowo-burzącą. Ma on masę 66 kg i długość 2870 mm. Jego donośność wynosi 20 400 m. Pociski na torze lotu są stabilizowane zarówno brzechwowo, jak i obrotowo (niewielką prędkość kątową nadaje im występ prowadzący współpracujący z bruzdą rury wyrzutni). Pociski są dostarczane na stanowisko ogniowe przy wykorzystaniu samochodów amunicyjnych ZiŁ-152 lub Star. Pociski tego samego typu mogą być odpalane z radzieckich wyrzutni BM-21 Grad-1 (36-rurowa), Grad-W (12-rurowa), 9K53 Prima (50-rurowa) i czechosłowackich RM-70 (40-rurowa). Polską zmodernizowaną wyrzutnią BM-21 jest WR-40 Langusta.

W Polsce powstała we współpracy z przedsiębiorstwem francuskim rodzina pocisków Feniks-Z, które dzięki zastosowaniu nowoczesnego paliwa rakietowego mają zasięg ponad 40 km^[2].

Wersje pochodne

W ZSRR i państwach byłego Układu Warszawskiego opracowano szereg wyrzutni samobieżnych na innych podwoziach, strzelających takimi samymi pociskami lub też mających analogiczną do BM-21 część artyleryjską z 40 prowadnicami, jak również następnie modernizowano oryginalne wyrzutnie:

ZSRR/Rosja:
- BM-21 Grad-1 – wyrzutna 36-rurowa na podwoziu ZiŁ-131,
- BM-21W (Grad-W) – wyrzutnia 12-rurowa na podwoziu GAZ-66 (4×4),
- 9K53 Prima – wyrzutnia 50-rurowa na podwoziu Ural-4320 (6×6),
Ukraina:
- Bastion-01/02 – modernizacja wyrzutni 40-rurowej na podwoziu KrAZ-6322 (6×6); Bastion-02 z długim podwoziem i systemem przeładowania 40 pocisków zapasowych (2008 rok)^[3]
- BM-21K/BM-21U Werba – prototypy wyrzutni 40-rurowej na podwoziach KrAZ-260/KrAZ-6322 (6×6) z długą kabiną (2009/2015 rok)^[3]
- BM-21UM Berest – prototypowa wyrzutnia 50-rurowa na podwoziu KrAZ-5401NE (4×4) z długą kabiną (2018 rok)^[3]

Czechosłowacja/Czechy:
- RM-70 – wyrzutnia 40-rurowa na podwoziu Tatra (8×8) z systemem przeładowania 40 pocisków zapasowych,
- BM-21MT – modernizacja wyrzutni 40-rurowej na podwoziu Tatra T-815-7T3R2T (4×4)^[3]

Polska:
- WR-40 Langusta – modernizacja wyrzutni 40-rurowej na podwoziu Jelcz (4×4)

Rumunia:
- APR-40 – wyrzutnia 40-rurowa

Dane taktyczno-techniczne

Rakiety M-21OF
- Kaliber: 122,4 mm
- Długość: 2870 mm
- Masa: 66 kg
- Prędkość początkowa: 690 m/s
- Donośność: 20 400 m
Wyrzutnia:
- Masa
  - własna: 10 870 kg
  - z rakietami: 13 710 kg
- Długość: 7350 mm
- Szerokość:
  - W położeniu marszowym: 2400 mm
  - W położeniu bojowym: 3010 mm
- Wysokość:
  - W położeniu marszowym: 3090 mm
  - W położeniu bojowym: 4350 mm (maksymalna)
- Prędkość max: 75 km/h
- Zasięg: 20 km
- Kaliber: 122,4 mm
- Długość prowadnicy: 3000 mm
- Temperatura gazów wylotowych: 1500 stopni Celsjusza (do 2000 stopni dla rakiet Feniks-Z)
- Kąt ostrzału:
  - w płaszczyźnie pionowej:0° do +55°
  - w płaszczyźnie poziomej: 70° w prawo (ograniczony przez celownik zamocowany do bloku wyrzutni), 102° w lewo od osi pojazdu.
  - sektor ograniczonego ostrzału w płaszczyźnie poziomej: 34° w obie strony od osi pojazdu
  - najmniejszy kąt podniesienia w sektorze ograniczonego ostrzału: 11°
- Czas wystrzelenia salwy 40 pocisków: 20 s
- Obsługa: 6 osób

Użytkownicy

Aktualni użytkownicy

Afganistan
Algieria: 48
Angola: 75
Armenia: 47
Azerbejdżan: 63
Bangladesz: KRL 122, Typ 90B
Białoruś: BM-21 i BM-21A „BelGrad”
Bośnia i Hercegowina: 6
Bułgaria: 192 w aktywnej służbie i 200 w zapasie.
Burkina Faso: 10
Burundi: 12
Czad: 4
Chorwacja: 64
Cypr: 4
Demokratyczna Republika Konga: 6
Dżibuti: 12
Ekwador: 10
Egipt: 85
Erytrea: 25
Etiopia: 10
Gruzja
Grecja: 116 RM-70
Górski Karabach: 44
Indie: 150+
Indonezja: Nieznana ilość RM-70 (używane przez marines).
Iran: 100+
Irak: 55
Jemen: 280
Kambodża: 100
Kamerun: 50
Katar: 3^[4]
Kazachstan: 100^[5]
Kirgistan: 21^[6]
Kongo: 6
Korea Północna
Kuba: 240
Liban: 30 w tym niektóre BM-11.
Liberia: Ilość nieznana
Libia: Około 200
Macedonia: 12
Mali: 2
Mołdawia: 14
Mongolia: 130^[7]^[8]
Maroko: 36
Mozambik: 5
Mjanma: 70
Naddniestrze^[9]
Namibia: 4
Nikaragua: 30
Nigeria: 10 BM-21 Grad, 25 APR-21 i APR-40.
Osetia Południowa
Pakistan: 25
Palestyna: Hamas i inni bojownicy (w tym irański wyznaczyli zakres 20 i nbsp; km 40 i nbsp km w skali Chin)^[10]^[11]
Peru: 14^[12]
Polska: 2008 – 219^[13], 2019 – 93^[14]
Rumunia: 352 APR-40 (124 ma zostać zmodernizowanych do wersji LAROM)
Rosja: 982^[15]; i 2500 (1700 w zapasie) w 2012 Bilans wojskowy Międzynarodowy Instytut Studiów Strategicznych 2012. 70 zmodernizowanych jednostek Grad-M zostało oddanych w 2016 r.^[16]^[17]
Sahara Zachodnia: 10^[18]-15
Senegal: 8 Grad-U^[19]
Serbia: 348
Somalia: 19
Somaliland: 169
Sri Lanka: 5
Syria: 270
Tadżykistan: 10^[20]
Tanzania: 1?
Tajlandia: 6 Type 81 SPRL
Turkmenistan: 56^[21]
Ukraina: 400
Uzbekistan: 36^[22]
Wenezuela: 52
Węgry: 65 w rezerwie
Wietnam: 350
Wybrzeże Kości Słoniowej: 20
Zambia: 50
Zimbabwe: 25

byli użytkownicy

Finlandia: 24 egzemplarze znane pod oznaczeniem 122 RAKH 76. Obecnie wycofane z uzbrojenia^[23].
Izrael: 50 zdobytych, obecnie nie są już użytkowane.
Jugosławia
ZSRR

Oceniający

Francja: 3 egzemplarze znalezione przez francuskich żołnierzy podczas Operacji Serwal, prawdopodobnie libijskie.
Stany Zjednoczone: 75^[24]

Galeria

Przypisy

↑ PawełP. Behrendt PawełP., Ussuri 1969. Radziecko-chiński konflikt graniczny [online], Konflikty.pl, 30 stycznia 2020 [dostęp 2020-01-30] (pol.).
↑ Andrzej Kiński. FPS Bolechowo. Jak Feniks z popiołów. „Nowa Technika Wojskowa”. 4/2008, s. 42–43, kwiecień 2008. Warszawa: Magnum-X.
↑ ^a ^b ^c ^d Andrij Charuk. Bastion i inne ukraińskie Grady. „Nowa Technika Wojskowa”. Nr 2/2024, s. 38-42, luty 2024. Warszawa: Magnum X.
↑ World Military and Police Forces: Qatar. Worldmilitaryintel.blogspot.com.tr (26 May 2013). Retrieved on 2017-06-01.
↑ JohnJ. Pike JohnJ., Kazakhstan Land Forces Equipment, globalsecurity.org [dostęp 2014-12-23] .
↑ JohnJ. Pike JohnJ., Kyrgyzstan – Army Equipment, globalsecurity.org [dostęp 2014-12-23] .
↑ The Military Balance 2010. – P. 419.
↑ ВООРУЖЕННЫЕ СИЛЫ МОНГОЛИИ, legendtour.ru [dostęp 2014-12-23] [zarchiwizowane z adresu 2017-10-11] .
↑ TiraspolT. Hostel TiraspolT., Transnistria Army Tanks in center of Tiraspol!, Tiraspol Hostel, 13 kwietnia 2014 [dostęp 2017-08-07] .
↑ Latest rockets manufactured in China [online], The Jerusalem Post – JPost.com [dostęp 2014-12-23] .
↑ BBC News – Israeli air strikes hit two Gaza towns [online] [dostęp 2014-12-23] .
↑ Army Recognition AlainA.R.A. Servaes Army Recognition AlainA.R.A., Index army military equipment Peruvian Army Peru Index des quipements militaires arme pruvienne du Prou [online] [dostęp 2014-12-23] .
↑ „Uzbrojenie Wojska Polskiego w 2008 r.”. militarium.net. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-05-10)].. militarium.net (18 August 2008).
↑ UNROCA (United Nations Register of Conventional Arms) [online], www.unroca.org [dostęp 2020-06-03] .
↑ Eugene Yanko: 9m22u Grad MLRS | Russian Arms, Military Technology, Analysis of Russia’s Military Forces. Warfare.ru. [dostęp 2012-07-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-06)].
↑ ЦАМТО / Новости / Главком Сухопутных войск сообщил о поступлении новых вооружений. Armstrade.org. Retrieved on 1 June 2017.
↑ Over 60 Tornado-G MLRS and 20 Msta-SM howitzers delivered to Russian Army in 2016. Army Recognition, 2016-12-29. [dostęp 2019-03-02]. (ang.).
↑ Frente Polisario. personal5.iddeo.es. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-06-15)].. iddeo.es.
↑ Erwan de Cherisey: Senegal parades new BM-21s and armoured vehicles. Janes.com, 2017-04-11. [dostęp 2017-06-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-10-11)].
↑ JohnJ. Pike JohnJ., Tajikistan – Army Equipment [online] [dostęp 2014-12-23] .
↑ JohnJ. Pike JohnJ., Turkmensitan Army Equipment [online] [dostęp 2014-12-23] .
↑ JohnJ. Pike JohnJ., Uzbekistan Army Equipment [online] [dostęp 2014-12-23] .
↑ French soldier killed in Mali, 20 rebels dead, Reuters, 19 lutego 2013 [dostęp 2013-02-20] .
↑ Grad [online], Deagel .

Bibliografia

A. Ciepliński, R. Woźniak. BM-21. „Nowa Technika Wojskowa”. 1993. Nr. 5. s. 23–24. ISSN 1230-1655.
Tomasz Szulc. Następcy Katiuszy. „Nowa Technika Wojskowa”. 1999. nr 6. s. 15–20. ISSN 1230-1655.

Linki zewnętrzne

Реактивная система залпового огня «Град». Splav. [dostęp 2019-03-02]. (ros.).

[1] PawełP. Behrendt PawełP., Ussuri 1969. Radziecko-chiński konflikt graniczny [online], Konflikty.pl, 30 stycznia 2020 [dostęp 2020-01-30] (pol.).

[fps-2] Andrzej Kiński. FPS Bolechowo. Jak Feniks z popiołów. „Nowa Technika Wojskowa”. 4/2008, s. 42–43, kwiecień 2008. Warszawa: Magnum-X.

[ukr-3] Andrij Charuk. Bastion i inne ukraińskie Grady. „Nowa Technika Wojskowa”. Nr 2/2024, s. 38-42, luty 2024. Warszawa: Magnum X.

[4] World Military and Police Forces: Qatar. Worldmilitaryintel.blogspot.com.tr (26 May 2013). Retrieved on 2017-06-01.

[5] JohnJ. Pike JohnJ., Kazakhstan Land Forces Equipment, globalsecurity.org [dostęp 2014-12-23] .

[6] JohnJ. Pike JohnJ., Kyrgyzstan – Army Equipment, globalsecurity.org [dostęp 2014-12-23] .

[MilitaryBalance2010-7] The Military Balance 2010. – P. 419.

[8] ВООРУЖЕННЫЕ СИЛЫ МОНГОЛИИ, legendtour.ru [dostęp 2014-12-23] [zarchiwizowane z adresu 2017-10-11] .

[9] TiraspolT. Hostel TiraspolT., Transnistria Army Tanks in center of Tiraspol!, Tiraspol Hostel, 13 kwietnia 2014 [dostęp 2017-08-07] .

[Jpost-10] Latest rockets manufactured in China [online], The Jerusalem Post – JPost.com [dostęp 2014-12-23] .

[11] BBC News – Israeli air strikes hit two Gaza towns [online] [dostęp 2014-12-23] .

[12] Army Recognition AlainA.R.A. Servaes Army Recognition AlainA.R.A., Index army military equipment Peruvian Army Peru Index des quipements militaires arme pruvienne du Prou [online] [dostęp 2014-12-23] .

[Militarium-13] „Uzbrojenie Wojska Polskiego w 2008 r.”. militarium.net. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-05-10)].. militarium.net (18 August 2008).

[14] UNROCA (United Nations Register of Conventional Arms) [online], www.unroca.org [dostęp 2020-06-03] .

[15] Eugene Yanko: 9m22u Grad MLRS | Russian Arms, Military Technology, Analysis of Russia’s Military Forces. Warfare.ru. [dostęp 2012-07-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-06)].

[16] ЦАМТО / Новости / Главком Сухопутных войск сообщил о поступлении новых вооружений. Armstrade.org. Retrieved on 1 June 2017.

[17] Over 60 Tornado-G MLRS and 20 Msta-SM howitzers delivered to Russian Army in 2016. Army Recognition, 2016-12-29. [dostęp 2019-03-02]. (ang.).

[18] Frente Polisario. personal5.iddeo.es. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-06-15)].. iddeo.es.

[19] Erwan de Cherisey: Senegal parades new BM-21s and armoured vehicles. Janes.com, 2017-04-11. [dostęp 2017-06-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-10-11)].

[20] JohnJ. Pike JohnJ., Tajikistan – Army Equipment [online] [dostęp 2014-12-23] .

[21] JohnJ. Pike JohnJ., Turkmensitan Army Equipment [online] [dostęp 2014-12-23] .

[22] JohnJ. Pike JohnJ., Uzbekistan Army Equipment [online] [dostęp 2014-12-23] .

[23] French soldier killed in Mali, 20 rebels dead, Reuters, 19 lutego 2013 [dostęp 2013-02-20] .

[24] Grad [online], Deagel .

[pl-25] Produkcji polskiej.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[A]

Czołgi	PT-76 IS-3 IS-4 IT-1 T-10 T-34-85 T-44 T-54 T-55 T-62 T-64 T-72 T-80 T-90 T-14
Działa samobieżne i moździerze	SU-122-54 ASU-57 ASU-85 2S1 2S3 2S4 2S5 2S7 2S9 2S19 2S23 2S25 2S31 2S34 2S35 2S39 2S40 2S41 2S42 2S43
Pojazdy przeciwlotnicze	ZSU-23-4 Szyłka ZSU-57-2 2K11 Krug 2K12 Kub 2K22 Tunguska 9K31 Strieła-1 9K33 Osa 9K35 Strieła-10 9K37 Buk 9K330 Tor Pancyr 2S38
Samobieżne wyrzutnie rakietowe	2K5 Korszun BM-14 BM-21 Grad BM-24 BM-27 Uragan BM-30 Smiercz BMD-20 9A52-4 Tornado TOS-1 TOS-2
Transportery opancerzone	BTR-152 BTR-40 BTR-50 BTR-60 BTR-70 BTR-80 BTR-82 BTR-90 Bumierang BTR-D Witiaź BPM-97 BTR-22
Bojowe wozy piechoty	BMP-1 BMP-2 BMP-3 BMD-1 BMD-2 BMD-3 BMD-4 BMPT Kurganiec-25 T-15
Pojazdy rozpoznawcze	BRDM-1 BRDM-2 BRM-1 BRM-3K PRP-3 PRP-4 PRP-5
Samochody ciężarowe	GAZ-51 GAZ-63 GAZ-66 ZiS-5 ZiS-151 ZiŁ-157 ZiŁ-131 Ural-375 Ural-4320 KrAZ-214 KrAZ-255 KrAZ-260 ZiŁ-135
Inne pojazdy	ATS-59 BAW MT-LB PTS UR-77 Meteorit GAZ-46 MAW GAZ-67 GAZ-69 UAZ 469 UAZ Hunter GAZ Tigr GAZ 3927 GAZ-3937 MAZ-535 MAZ-537 GMZ-3 MTU-12 MTU-20 PMR-3
Pociągi pancerne	BP-1
Konstrukcje doświadczalne i prototypowe	1K17 IS-7 BTR-T Czarny Orzeł Obiekt 477
Pojazdy bezzałogowe	Uran-6 Uran-9

Artyleria ciągniona	85 mm armata przeciwpancerna D-44 100 mm armata polowa wz. 1944 (BS-3) wz. 1938/1985 152 mm haubicoarmata wz. 1937 (MŁ-20)
Artyleria samobieżna	2S1 Goździk wz. 1977 Dana Krab^[A] 2S7 Pion ASU-85 Rak
Artyleria rakietowa	WP-8z BM-8 BM-13 BM-14 BM-21 Grad BM-24 RM-70 WR-40 Langusta^[A] 3M6 Trzmiel 9M14 Malutka 9K111 Fagot 2P16 (2K6 Luna) OTR-21 Toczka (9K79) 9P113 (9K52 Łuna-M)