Linia kolejowa nr 93
Trzebinia – Zebrzydowice | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Dane podstawowe | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Zarządca | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Numer linii |
93 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Tabela SRJP |
150 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Długość |
81,408[1] km | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Rozstaw szyn |
1435 mm | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Sieć trakcyjna |
3000 V DC | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Prędkość maksymalna |
120 km/h | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
Linia kolejowa nr 93 Trzebinia – Zebrzydowice – magistralna linia kolejowa znaczenia państwowego przebiegająca przez województwo małopolskie i śląskie. Linia w całości zelektryfikowana.
Historia
Linia kolejowa nr 93 powstała w 2. połowie XIX wieku z przeznaczeniem do transportu towarów za południową granicę. 17 grudnia 1855 roku otwarto odcinek z Dziedzic w kierunku granicy państwa, natomiast 1 marca 1856 odcinek z Trzebini do Dziedzic. W 1964 roku zelektryfikowany został odcinek z Dziedzic do granicy państwa, natomiast w 1971 roku odcinek z Trzebini do Dziedzic. Linia kolejowa nr 93 jest linią o znaczeniu państwowym[2].
Konstrukcja linii pozwala na uzyskanie przez pociągi prędkości do 120 km/h na odcinku do Czechowic-Dziedzic i do 160 km/h na dalszym odcinku do Zebrzydowic[1], jednakże wieloletnie zaniedbania i brak regularnych remontów doprowadziły do postępującej degradacji linii. Aktualnie jest ona w bardzo złym stanie i w wielu miejscach liczne ograniczenia nie pozwalają pociągom rozwinąć prędkości większej niż 20 km/h[3].
Po linii kolejowej nr 93 kursują regularne połączenia pasażerskie relacji Czechowice-Dziedzice/Oświęcim – Kraków Główny przez Trzebinię wykonywane przez Polregio.
Czas przejazdu pociągów regio na 25-kilometrowym odcinku Oświęcim – Trzebinia w rozkładzie jazdy 2015/16 sięga 45–47 minut, natomiast w przeciwnym kierunku 40–43 minut[4].
Do 12 grudnia 2015 Koleje Śląskie wykonywały również regularne połączenia na odcinku Oświęcim – Brzeszcze – Czechowice-Dziedzice w relacjach Czechowice-Dziedzice – Oświęcim – Katowice oraz Katowice – Oświęcim – Czechowice-Dziedzice[5], jednakże ze względu na zły stan torów i długi czas przejazdu (pod koniec kursowania, 21-kilometrowy odcinek Oświęcim – Czechowice-Dziedzice pociągi pokonywały w czasie 44–45 minut[6], gdzie jeszcze w roku 2010 ten sam odcinek pokonywały w czasie 35–37 minut[7]), a co się z tym wiąże niską rentownością i stale rosnącym deficytem, jednostronnie podjętą decyzją Zarządu Województwa Małopolskiego (pomimo wyraźnego sprzeciwu Zarządu Województwa Śląskiego i mieszkańców gmin leżących na trasie przejazdu pociągów) najpierw ograniczono połączenia do jednego dziennie w każdym kierunku (rano w stronę Katowic i wieczorem w stronę Czechowic), a od 1 stycznia 2016 całkowicie zawieszono pasażerskie połączenia kolejowe na tym odcinku[8]. Od rozkładu jazdy 2016/2017 rozkładowe postoje na linii kolejowej nr 93 na odcinku Oświęcim – Czechowice Dziedzice mają pociągi spółki PKP Intercity[9][10]. 1 października 2017 roku przywrócono również połączenie Kraków Główny – Czechowice Dziedzice w postaci 1 pary pociągów regio, kursującej w piątki i niedziele[11]. Od rozkładu jazdy 2018/2019 zlikwidowano postoje pociągów dalekobieżnych na stacji Brzeszcze Jawiszowice.
25 grudnia 2015 roku, w związku ze złym stanem technicznym stacji Libiąż (ograniczenia prędkości do 30 km/h), ogłoszono przetarg na jej modernizację[12]. Przetarg wygrała firma Skanska[13]. W wyniku tych prac wymieniono 9 km torów, przebudowano sieć trakcyjną i perony stacji, co pozwoliło na podniesienie prędkości do 100 km/h dla pociągów pasażerskich i 70 km/h dla pociągów towarowych oraz umożliwiło likwidację wąskiego gardła, stanowiącego przeszkodę w wywozie węgla kamiennego z KWK Janina[14]. 2 października 2017 PKP Polskie Linie Kolejowe podpisały z firmą ZUE umowę na remont linii na odcinku Trzebinia – Oświęcim[15]. 27 lutego 2018 roku wyłoniono zwycięzcę przetargu na remont 9,23 km torów na odcinku Oświęcim – Jawiszowice Jaźnik, który wygrało PNiUIK Kraków[16][17].
27 sierpnia 2018 PKP PLK podpisały z przedsiębiorstwem Porr umowę na modernizację linii nr 93 na odcinku Oświęcim – Czechowice-Dziedzice w trybie zaprojektuj i wybuduj. Kontrakt obejmuje m.in. renowację 63 km toru pojedynczego, 106 rozjazdów, 13 przejazdów kolejowo-drogowych i 45 obiektów inżynierskich. Prace mają się zakończyć w roku 2021[18][19].
23 stycznia 2019 roku Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego poinformował o planach reaktywacji codziennych połączeń kolejowych w relacji Kraków Główny – Czechowice-Dziedzice i ogłosił konsultacje społeczne projektu rozkładu jazdy[20]. Połączenia te będą wykonywane przez Polregio jako wydłużenie kursów pociągów dotychczasowej relacji Kraków Główny – Oświęcim w liczbie 9 par dziennie. Powrót pociągów zapowiedziano na 18 marca 2019 r. w liczbie 8 par dziennie, zaznaczając, że zapowiadana 9 para pociągów powróci od najbliższej korekty rozkładu jazdy pociągów[21].
Trasa Czechowice – Zebrzydowice jest obsługiwana przez samorządową spółkę Koleje Śląskie[22].
Stacje i przystanki
Nazwa | Zdjęcie | Liczba krawędzi peronowych |
Infrastruktura | Źródło |
---|---|---|---|---|
Trzebinia | 7 | [23] | ||
Chrzanów Śródmieście | 2 | [24] | ||
Chrzanów | 3 | [25] | ||
Libiąż | 2 | [26] | ||
Chełmek Fabryka | 2 | [27] | ||
Gorzów Chrzanowski | 2 | Przejście podziemne | [28] | |
Oświęcim | 7 | Kasy biletowe | [29] | |
Brzeszcze | [30] | |||
Brzeszcze Kopalnia | stacja nieczynna | [31] | ||
Brzeszcze Jawiszowice | 3 | [32] | ||
Jawiszowice Jaźnik | [33] | |||
Dankowice | 2 | [34] | ||
Kaniów | 2 | [35] | ||
Czechowice-Dziedzice | 5 | Kasy biletowe | [36] | |
Zabrzeg | 2 | Przejście podziemne | [37] | |
Zabrzeg Czarnolesie | 2 | [38] | ||
Chybie | 4 | [39] | ||
Drogomyśl | 2 | [40] | ||
Pruchna | 2 | [41] | ||
Zebrzydowice | 5 | Kasy biletowe, przejście podziemne, granica państwa | [41] |
Prędkości maksymalne
Prędkości maksymalne
dla pociągów osobowych[42] | |||
---|---|---|---|
Od | Do | tor 1 | tor 2 |
Km | Prędkość | ||
-0,702 | -0,020 | ||
-0,020 | 4,000 | ||
4,000 | 6,000 | ||
6,000 | 8,677 | ||
8,677 | 9,083 | ||
9,083 | 12,371 | ||
12,371 | 13,600 | ||
13,600 | 15,800 | ||
15,800 | 17,700 | ||
17,700 | 18,448 | ||
18,448 | 22,000 | ||
22,000 | 24,009 | ||
24,009 | 26,100 | ||
26,100 | 31,700 | ||
31,700 | 36,450 | ||
36,450 | 38,650 | ||
38,650 | 44,950 | ||
44,950 | 45,800 | ||
45,800 | 46,800 | ||
46,800 | 47,200 | ||
47,200 | 49,650 | ||
49,650 | 73,300 | ||
73,300 | 77,780 | ||
77,800 | 80,662 |
Przypisy
- ↑ a b Id-12 (D29) Wykaz linii. plk-sa.pl, 2020-07-27. [dostęp 2020-09-14]. (pol.).
- ↑ © Atlas Kolejowy • Linia kolejowa nr 93 (PL) Trzebinia - Zebrzydowice, atlaskolejowy.net [dostęp 2021-11-04] .
- ↑ Wykaz Ostrzeżeń Stałych 2015/2016, Głogowska Szopa, 26 maja 2016 [dostęp 2016-05-22] [zarchiwizowane z adresu 2016-06-04] .
- ↑ Wyszukiwarka połączeń kolejowych, rozklad-pkp.pl [dostęp 2016-05-22] .
- ↑ Pociągi z Oświęcimia do Czechowic-Dziedzic znikną z rozkładu jazdy, Gazetakrakowska.pl [dostęp 2016-05-22] .
- ↑ Wyszukiwarka połączeń kolejowych, rozklad-pkp.pl [dostęp 2016-05-22] .
- ↑ The file does not exist, kolej.wdfiles.com [dostęp 2016-05-22] .
- ↑ l, Apel o przywrócenie połączenia, wiadomosci.czecho.pl, 6 lutego 2016 [dostęp 2016-05-22] (pol.).
- ↑ Aleksander Fedoruk , Międzynarodowy pociąg zatrzymuje się w Brzeszczach. Adamczyk: to jest zbieg okoliczności, Onet.pl, 2 lutego 2017 [dostęp 2017-11-25] [zarchiwizowane z adresu 2017-02-02] .
- ↑ IC Silesia w Brzeszczach. MIB: Mieszkańcy tego chcieli - Wszystko na temat branży kolejowej: PKP, Intercity, przewozy regionalne, koleje mazowieckie, rozkłady jazdy PKP, Kolej, rynek-kolejowy.pl [dostęp 2017-11-25] .
- ↑ Nowe połączenia Kraków Główny - Czechowice Dziedzice, polregio.pl [dostęp 2017-11-25] (pol.).
- ↑ Jest przetarg na remont stacji kolejowej w Libiążu - Aktualności - Czytaj - zamowienia-publiczne.lex.pl, zamowienia-publiczne.lex.pl [dostęp 2017-11-25] .
- ↑ Zakończyła się modernizacja stacji w Libiążu | Kurier Kolejowy, kurier-kolejowy.pl [dostęp 2017-11-25] .
- ↑ Stacja Libiąż – wygodniej dla podróżnych, sprawniej dla przewozu towarów, PKP Polskie Linie Kolejowe, 12 lipca 2016 [dostęp 2017-11-25] [zarchiwizowane z adresu 2017-11-07] .
- ↑ Małopolskie: Umowy na ponad miliard złotych na modernizacje podpisane. rynek-kolejowy.pl, 2017-10-02. [dostęp 2017-10-23].
- ↑ https://zamowienia.plk-sa.pl/servlet/HomeServlet?MP_module=main&MP_action=bestOfferDetails&demandIdentity=235070
- ↑ https://zamowienia.plk-sa.pl/servlet/HomeServlet?MP_module=main&MP_action=noNoticeDownloadFile&iRepository=5122772¬iceIdentity=&demandIdentity=235070
- ↑ Umowa na inwestycje w Oświęcimiu podpisana, inforail.pl [dostęp 2018-10-11] (pol.).
- ↑ Porr zmodernizuje linie kolejową z Oświęcimia do Czechowic-Dziedzic [dostęp 2018-10-11] (pol.).
- ↑ Wracają codzienne pociągi z Oświęcimia do Czechowic, Polregio, 8 marca 2019 [dostęp 2019-03-08] (pol.).
- ↑ 18 marca wrócą pociągi na trasę Oświęcim - Czechowice-Dziedzice, Polregio, 8 marca 2019 [dostęp 2019-03-08] (pol.).
- ↑ Koleje Śląskie: Schemat linii komunikacyjnych. kolejeslaskie.com. [dostęp 2017-06-28].
- ↑ Trzebinia. bazakolejowa.pl. [dostęp 2012-03-15]. (pol.).
- ↑ Chrzanów Śródmieście. bazakolejowa.pl. [dostęp 2012-03-15]. (pol.).
- ↑ Chrzanów. bazakolejowa.pl. [dostęp 2012-03-15]. (pol.).
- ↑ Libiąż. bazakolejowa.pl. [dostęp 2012-03-15]. (pol.).
- ↑ Chełmek Fabryka. bazakolejowa.pl. [dostęp 2012-03-15]. (pol.).
- ↑ Gorzów Chrzanowski. bazakolejowa.pl. [dostęp 2012-03-15]. (pol.).
- ↑ Oświęcim. bazakolejowa.pl. [dostęp 2012-03-15]. (pol.).
- ↑ Brzeszcze. bazakolejowa.pl. [dostęp 2012-03-15]. (pol.).
- ↑ Brzeszcze Kopalnia. bazakolejowa.pl. [dostęp 2012-03-15]. (pol.).
- ↑ Brzeszcze Jawiszowice. bazakolejowa.pl. [dostęp 2012-03-15]. (pol.).
- ↑ Jawiszowice Jaźnik. bazakolejowa.pl. [dostęp 2012-03-15]. (pol.).
- ↑ Dankowice. bazakolejowa.pl. [dostęp 2012-03-15]. (pol.).
- ↑ Kaniów. bazakolejowa.pl. [dostęp 2012-03-15]. (pol.).
- ↑ Czechowice-Dziedzice. bazakolejowa.pl. [dostęp 2012-03-15]. (pol.).
- ↑ Zabrzeg. bazakolejowa.pl. [dostęp 2012-03-15]. (pol.).
- ↑ Zabrzeg Czarnolesie. bazakolejowa.pl. [dostęp 2012-03-15]. (pol.).
- ↑ Chybie. bazakolejowa.pl. [dostęp 2012-03-15]. (pol.).
- ↑ Drogomyśl. bazakolejowa.pl. [dostęp 2012-03-15]. (pol.).
- ↑ a b Pruchna. bazakolejowa.pl. [dostęp 2012-03-15]. (pol.).
- ↑ Regulamin przydzielania tras pociągów i korzystania z przydzielonych tras pociągów przez licencjonowanych przewoźników kolejowych w ramach rozkładu jazdy pociągów 2021/2022, PKP Polskie Linie Kolejowe [dostęp 2012-09-25] .