อักษรออร์ค็อง

อักษรเตอร์กิกเก่า
อักษรออร์ค็อง
ข้อความในจารึกโองินที่อุทิศแด่ Bumin Qaghan
ชนิด
อักษร
ช่วงยุค
คริสต์ศตวรรษที่ 6 ถึง 10
ทิศทางขวาไปซ้าย Edit this on Wikidata
ภาษาพูดภาษาเตอร์กิกเก่า
อักษรที่เกี่ยวข้อง
ระบบแม่
ไซนายดั้งเดิม(?)
ระบบลูก
ฮังการีเก่า
ISO 15924
ISO 15924Orkh (175), ​Old Turkic, Orkhon Runic
ยูนิโคด
ยูนิโคดแฝง
Old Turkic
ช่วงยูนิโคด
U+10C00–U+10C4F
 บทความนี้ประกอบด้วยสัญกรณ์การออกเสียงในสัทอักษรสากล (IPA) สำหรับคำแนะนำเบื้องต้นเกี่ยวกับสัญลักษณ์ IPA โปรดดู วิธีใช้:สัทอักษรสากล สำหรับความแตกต่างระหว่าง [ ], / / และ ⟨ ⟩ ดูที่ สัทอักษรสากล § วงเล็บเหลี่ยมและทับ
Kultigin Monument of Orkhon Inscriptions - Orkhun Museum, Kharkhorin, Mongolia
จารึกออร์ค็อนบนอนุสาวรีย์ Kul tigin - พิพิธภัณฑ์ออร์ค็อน คาร์โคริน ประเทศมองโกเลีย
ข้อความส่วนหนึ่งในจารึก Bilge Kağan (แถวที่ 36–40)
ที่ตั้งของหุบเขาออร์ค็อง

อักษรเตอร์กิกเก่า (มีอีกหลายชื่อ เช่น อักษรเกิกทืร์ก (Göktürk script), อักษรออร์ค็อน, อักษรออร์ค็อน-เยนิเซย์, อักษรรูนเตอร์กิก) เป็นอักษรที่ใช้โดยเกิกทืร์ก (Göktürks) และรัฐข่านเตอร์กิกตอนต้นในคริสต์ศตวรรษที่ 8 ถึง 10 เพื่อบันทึกภาษาเตอร์กิกเก่า[1]

อักษรนี้ตั้งชื่อตามหุบเขาออร์ค็อนในประเทศมองโกเลีย ซึ่งเป็นสถานที่ที่นิโคไล ยาดรินต์เซฟพบจารึกในต้นคริสต์ศตวรรษที่ 8 ใน ค.ศ. 1889[2] จารึกออร์ค็อนได้รับการตีพิมพ์โดยวาซีลีย์ รัดลอฟ และถอดข้อความโดย Vilhelm Thomsen นักภาษาศาสตร์ชาวเดนมาร์กใน ค.ศ. 1893[3]

ต้นกำเนิด

นักวิชาการสมัยใหม่รายงานว่า อักษรออร์ค็องพัฒนาจากชุดตัวอักษรแอราเมอิก[4][5][6] ก่อนผ่านทางอักษรปะห์ลาวีและชุดตัวอักษรซอกเดียของเปอร์เซีย[7][8]

ข้อมูลจีนสมัยใหม่มีหลักฐานขัดแย้งว่าชาวเติร์กในคริสต์ศตวรรษที่ 6 มีอักษรเขียนเป็นของตนเองหรือไม่ โดยหนังสือโจวในคริสต์ศตวรรษที่ 7 ระบุว่าชาวเติร์กมีอักษรเขียนที่คล้ายกับของซอกเดีย ในขณะที่หนังสือสุยและประวัติศาสตร์ของราชวงศ์ตอนเหนืออ้างว่าชาวเติร์กไม่มีอักษรเขียนเป็นของตนเอง[9] István Vásáry รายงานว่า อักษรเตอร์กิกเก่าถูกคิดค้นในสมัยข่านองค์แรกและได้รับการปรับปรุงตามแบบซอกเดีย[10] อักษรออร์ค็องรูปแบบอื่นเริ่มปรากฏเร็วสุดในช่วงครึ่งแรกของคริสต์ศตวรรษที่ 6[11]

ตารางอักษร

ตารางอักษรที่ตีพิมพ์โดย Thomsen (1893)

สระ

ออร์ค็อน แบบ
เยนิเซย์		 ทับศัพท์ สัทอักษรสากล
ภาพ อักษร
𐰀 𐰁 𐰂 a, ä /ɑ/, /æ/
𐰃 𐰄 ı, i /ɯ/, /i/
𐰅 𐰅 e /e/
𐰆 𐰆 o, u /o/, /u/
𐰇 𐰈 ö, ü /ø/, /y/

พยัญชนะ

สระหลัง สระหน้า
ออร์ค็อน แบบ
เยนิเซย์		 ทับศัพท์ สัทอักษรสากล ออร์ค็อน แบบ
เยนิเซย์		 ทับศัพท์ สัทอักษรสากล
ภาพ อักษร ภาพ อักษร
𐰉 𐰊 b¹ /b/ 𐰋 𐰌 b² /b/
𐰑 𐰒 d¹ /d/ 𐰓 d² /d/
𐰍 𐰎 g¹ /ɣ/ 𐰏 𐰐 g² /ɡ/
𐰞 𐰟 l¹ /l/ 𐰠 l² /l/
𐰣 n¹ /n/ 𐰤 𐰥 n² /n/
𐰺 𐰻 r¹ /r/ 𐰼 r² /r/
𐰽 s¹ /s/ 𐰾 s² /s/
𐱃 𐱄 t¹ /t/ 𐱅 𐱆 t² /t/
𐰖 𐰗 j¹ /j/ 𐰘 𐰙 j² /j/
𐰴 𐰵 q /q/ 𐰚 𐰛 k /k/
𐰸 𐰹 oq, uq, qo, qu, q /oq/, /uq/, /qo/, /qu/, /q/ 𐰜 𐰝 ök, ük, kö, kü, k /øk/, /yk/, /kø/, /ky/, /k/
สัญลักษณ์พยัญชนะอื่น ๆ
ออร์ค็อน แบบ
เยนิเซย์		 ทับศัพท์ สัทอักษรสากล
ภาพ อักษร
𐰲 𐰳 č /tʃ/
𐰢 m /m/
𐰯 p /p/
𐱁 𐱀 𐱂[12] š /ʃ/
𐰔 𐰕 z /z/
𐰭 𐰮 𐰬 ñ /ŋ/
𐰱 ič, či, č /itʃ/, /tʃi/, /tʃ/
𐰶 𐰷 ıq, qı, q /ɯq/, /qɯ/, /q/
𐰨 𐰩 -nč /ntʃ/
𐰪 𐰫 -nj /ɲ/
𐰡 -lt /lt/, /ld/
𐰦 𐰧 -nt /nt/, /nd/
𐰿 aš /aʃ/
𐱇 ot, ut[13] /ot/, /ut/
𐱈 baš[14] /baʃ/

บางครั้งสัญลักษณ์คล้ายทวิภาค (⁚) ถูกใช้เป็นตัวแยกคำ[15] ในบางกรณีจะใช้รูปวง (⸰) แทน[15]

ตัวอย่างการอ่านคำ (ขวาไปซ้าย): 𐱅𐰭𐰼𐰃 ( ) ทับศัพท์เป็น t²ñr²i แปลว่า Täñri (/tæŋri/) พระนามเทพแห่งท้องฟ้าของชนเตอร์กิก

อ้างอิง

  1. ↑ Scharlipp, Wolfgang (2000). An Introduction to the Old Turkish Runic Inscriptions. Verlag auf dem Ruffel, Engelschoff. ISBN 978-3-933847-00-3.
  2. ↑ Sinor, Denis (2002). "Old Turkic". History of Civilizations of Central Asia. Vol. 4. Paris: UNESCO. pp. 331–333.
  3. ↑ Vilhelm Thomsen, [Turkic] Orkhon Inscriptions Deciphered (Helsinki : Society of Finnish Literature Press, 1893). Translated in French and later English (Ann Arbor MI: University Microfilms Intl., 1971). OCLC 7413840
  4. ↑ Cooper, J.S. (2004). "Babylonian beginnings: The origin of the cuneiform writing system in comparative perspective". ใน Houston, Stephen (บ.ก.). The First Writing: Script Invention as History and Process. Cambridge University Press. pp. 58–59.
  5. ↑ Mabry, Tristan James (2015). Nationalism, Language, and Muslim Exceptionalism. University of Pennsylvania Press. p. 109. ISBN 978-0-8122-4691-9.
  6. ↑ Kara, György (1996). "Aramaic scripts for Altaic languages". ใน Daniels, Peter; Bright, William (บ.ก.). The World's Writing Systems. New York: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-507993-7.
  7. ↑ Turks, A. Samoylovitch, First Encyclopaedia of Islam: 1913-1936, Vol. VI, (Brill, 1993), 911.
  8. ↑ Campbell, George; Moseley, Christopher (2013). The Routledge Handbook of Scripts and Alphabets. Routledge. p. 40. ISBN 978-1-135-22296-3.
  9. ↑ Lung 龍, Rachel 惠珠 (2011). Interpreters in Early Imperial China. John Benjamins Publishing. pp. 54–55. ISBN 978-90-272-2444-6.
  10. ↑ Mouton, 2002, Archivum Ottomanicum, p. 49
  11. ↑ Sigfried J. de Laet, Joachim Herrmann, (1996), History of Humanity: From the seventh century B.C. to the seventh century A.D., p. 478
  12. ↑ According to Gabain (1941)
  13. ↑ According to Gabain (1941), not listed in Thomsen (1893)
  14. ↑ According to Tekin (1968); not listed in Thomsen (1893) or Gabain (1941) [โปรดขยายความ]; Malov (1951) lists the sign but gives no sound value.
  15. ↑ 15.0 15.1 "The Unicode Standard, Chapter 14.8: Old Turkic" (PDF). Unicode Consortium. March 2020.

ข้อมูล

  • Diringer, David. The Alphabet: a Key to the History of Mankind, New York, NY: Philosophical Library, 1948, pp. 313–315.
  • Erdal, Marcel. 2004. A grammar of Old Turkic. Leiden & Boston: Brill.
  • LFaulmann, Carl. 1990 (1880). Das Buch der Schrift. Frankfurt am Main: Eichborn. ISBN 3-8218-1720-8 (ในภาษาเยอรมัน)
  • Février, James G. Histoire de l'écriture, Paris: Payot, 1948, pp. 311–317 (ในภาษาฝรั่งเศส)
  • Ishjatms, N. "Nomads in Eastern Central Asia", in the "History of civilizations of Central Asia", Volume 2, UNESCO Publishing, 1996, ISBN 92-3-102846-4
  • Jensen, Hans (1970). Sign Symbol and Script. London: George Allen and Unwin Ltd. ISBN 0-04-400021-9.
  • Kyzlasov, I.L. "Runic Scripts of Eurasian Steppes", Moscow, Eastern Literature, 1994, ISBN 5-02-017741-5
  • Malov, S.E. 1951, Pamjatniki Drevnitjurkskoj Pisʹmennosti (Памятники Древнитюркской Письменности), Moskva & Leningrad. (ในภาษารัสเซีย)
  • Muxamadiev, Azgar. (1995). Turanian Writing (Туранская Письменность). In Zakiev, M. Z.(Ed.), Problemy lingvoėtnoistorii tatarskogo naroda (Проблемы лингвоэтноистории татарского народа). Kazan: Akademija Nauk Tatarstana. (ในภาษารัสเซีย)
  • Róna-Tas, A. 1991. An introduction to Turkology. Szeged.
  • Tekin, Talat. A Grammar of Orkhon Turkic. Indiana University Uralic and Altaic Series, vol. 69 (Bloomington/The Hague: Mouton, 1968)
  • Thomsen, Vilhelm. Inscriptions de l'Orkhon déchiffrées, Suomalais-ugrilainen seura, Helsinki Toimituksia, no. 5 Helsingfors: La société de littérature Finnoise [1] (ในภาษาฝรั่งเศส)
  • Vasilʹiev, D.D. Korpus tjurkskix runičeskix pamjatnikov Bassina Eniseja [Corpus of the Turkic Runic Monuments of the Yenisei Basin], Leningrad: USSR Academy of Science, 1983 (ในภาษารัสเซีย)
  • von Gabain, A. 1941. Alttürkische Grammatik mit Bibliographie, Lesestücken und Wörterverzeichnis, auch Neutürkisch. Mit vier Schrifttafeln und sieben Schriftproben. (Porta Linguarum Orientalium; 23) Leipzig: Otto Harrassowitz. (ในภาษาเยอรมัน)

แหล่งข้อมูลอื่น

วิกิมีเดียคอมมอนส์มีสื่อที่เกี่ยวข้องกับ อักษรออร์ค็อง