බුර්කිනා ෆාසෝ
බුර්කිනා ෆාසෝ
| |
|---|---|
 කොඩිය
 Coat of arms
| |
ජාතික ගීය: Une Seule Nuit / Ditanyè (ප්රංශ) එක් තනි රැයක් / ජයග්‍රහණයේ ගීතිකාව | |
![බුර්කිනා ෆාසෝ (තද නිල්) හි පිහිටුම – අප්‍රිකාව තුල (ලා නිල් හා තද අළු) – අප්‍රිකානු සංගමය තුල (ලා නිල්) — [ආඛ්‍යායිකාව]](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/35/Location_Burkina_Faso_AU_Africa.svg/250px-Location_Burkina_Faso_AU_Africa.svg.png) බුර්කිනා ෆාසෝ (තද නිල්) හි පිහිටුම – අප්‍රිකාව තුල (ලා නිල් හා තද අළු) | |
| අගනුවර | ඔවාගාඩුගූ |
| විශාලතම නගරය | අගනුවර |
| නිල භාෂා(ව) | ප්රංශ |
| පිළිගත් ප්‍රාදේශීය භාෂාවන් |
|
| ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් (1995) |
|
| ජාති නාම(ය) |
|
| රජය | අර්ධ-ජනාධිපතිමය ජනරජය |
| ජනාධිපති | |
| අග්‍රාමාත්‍ය | |
| ව්‍යවස්ථාදායකය | ජාතික මන්ත්‍රණ සභාව |
| නිදහස | |
• ප්‍රංශය වෙතින් | 5 අගෝස්තු 1960 |
| වර්ග ප්‍රමාණය | |
• සම්පූර්ණ | 274,200 km2 (105,900 sq mi) (74වන) |
• ජලය (%) | 0.146% |
| ජනගහණය | |
• 2010 ඇස්තමේන්තුව | 15,730,977[1] (64වන) |
• 2006 ජන සංගණනය | 14,017,262 |
• ඝණත්වය | 57.4/km2 (148.7/sq mi) (145වන) |
| දදේනි (ක්‍රශසා) | 2012 ඇස්තමේන්තුව |
• සම්පූර්ණ | $24.293 බිලියන[2] |
• ඒක පුද්ගල | $1,399[2] |
| දදේනි (නාමික) | 2012 ඇස්තමේන්තුව |
• සම්පූර්ණ | $10.464 බිලියන[2] |
• ඒක පුද්ගල | $602[2] |
| ගිනි (2007) | 39.5[3] මධ්‍යම |
| මාසද (2007) | 0.389 පහළ · 177වන |
| ව්‍යවහාර මුදල | බටහිර අප්‍රිකානු ෆ්‍රෑන්ක්[4] (XOF) |
| වේලා කලාපය | UTC+0 |
• ගිම්හාන (DST) | නැත |
| රිය ධාවන මං තීරුව | දකුණු |
| ඇමතුම් කේතය | +226 |
| අන්තර්ජාල TLD | .bf |
මෙහි එන දත්ත වසර 2005 සඳහා ඇස්තමේන්තුවක් වන අතර 2005 අප්‍රේල් හිදී ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදල විසින් සිදු කෙරිණි. | |
බුර්කිනා ෆාසෝ යනු බටහිර අප්‍රිකාවේ ගොඩබිම් වලින් වටවූ වර්ග කිලෝ මීටර 274,200 ක (වර්ග සැතපුම් 105,900) රටකි. වයඹ දෙසින් මාලි, ඊසාන දෙසින් නයිජර්, ගිනිකොන දෙසින් බෙනින්, දකුණින් ටෝගෝ සහ ඝානාව සහ නිරිත දෙසින් අයිවරි කෝස්ට් මායිම් වේ. 2021 වන විට, රටේ ඇස්තමේන්තුගත ජනගහනය 20,321,378 විය.[5] මීට පෙර ඉහළ වෝල්ටා ජනරජය (1958-1984) ලෙස හැඳින්වූ එය ජනාධිපති තෝමස් සංකාරා විසින් බුර්කිනා ෆාසෝ ලෙස නම් කරන ලදී. එහි පුරවැසියන් බර්කිනාබේස් (/bɜːrˈkiːnəbeɪ/ bur-KEE-nə-beh) ලෙස හඳුන්වනු ලබන අතර, එහි අගනුවර සහ විශාලතම නගරය ඔවාගඩෝගු වේ.
බුර්කිනා ෆාසෝ හි විශාලතම ජනවාර්ගික කණ්ඩායම වන්නේ 11 වන සහ 13 වන සියවස්වල ප්‍රදේශය පදිංචි කළ මොසි ජනතාවයි. ඔවුන්ඔවාගඩෝගු, ටෙන්කොඩෝගෝ සහ යටෙන්ගා වැනි බලවත් රාජධානි පිහිටුවන ලදී. 1896 දී එය ප්රංශ බටහිර අප්‍රිකාවේ කොටසක් ලෙස ප්‍රංශය විසින් යටත් විජිතයක් බවට පත් කරන ලදී. 1958 දී ඉහළ වෝල්ටා ප්රංශ ප්‍රජාව තුළ ස්වයං පාලන යටත් විජිතයක් බවට පත් විය. 1960 දී මොරිස් යමියෝගෝ ජනාධිපති ලෙස එය සම්පූර්ණ නිදහස ලබා ගත්තේය. නිදහසින් පසු දශක ගණනාවක් පුරා රට අස්ථාවරත්වයට, නියඟයට, සාගතයට හා දූෂණයට ලක් විය. 1966, 1980, 1982, 1983, 1987, සහ 2022 දී දෙවතාවක්, (ජනවාරි සහ සැප්තැම්බර් මාසවලදී) මෙන්ම 1989 දී සහ 2015 දී තවත් උත්සාහයක් ලෙසද රට තුළ විවිධ කුමන්ත්‍රණ සිදුවී ඇත.
තෝමස් සංකාරා 1982 සිට 1987 බ්ලේස් කොම්පාරේගේ නායකත්වයෙන් යුත් කුමන්ත්‍රණයෙන් මිය යන තෙක්ම රටේ ජනාධිපතිවරයා ලෙස සේවය කළේය, ඔහු ජනාධිපති වී 2014 ඔක්තෝබර් 31 වන දින ඔහු ඉවත් කරන තෙක් රට පාලනය කළේය. සංකාර රට පුරා සාක්ෂරතා ව්‍යාපාරයක් ඇතුළත් අභිලාෂකාමී සමාජ ආර්ථික වැඩසටහනක් පවත්වා ඇත. ගොවීන්ට ඉඩම් යලි බෙදා හැරීම, දුම්රිය මාර්ග සහ මාර්ග ඉදිකිරීම, සහ කාන්තා ලිංගික ඡේදනය, බලහත්කාර විවාහ සහ බහු විවාහය නීති විරෝධී කිරීම සිදු කලේය.
2010 ගණන්වල මැද භාගයේ සිට සහේල්හි ඉස්ලාමීය ත්‍රස්තවාදයේ නැගීම නිසා බුර්කිනා ෆාසෝ දැඩි ලෙස බලපා ඇත. ඉස්ලාමීය රාජ්‍යය (අයිඑස්) හෝ අල්-කයිඩාව සමඟ අර්ධ වශයෙන් මිත්‍රශීලී සටන්කාමීන් කිහිපයක් බුර්කිනා ෆාසෝ සහ මාලි සහ නයිජර් දේශසීමා හරහා ක්‍රියාත්මක වේ. රටේ මිලියන 21 ක ජනගහනයෙන් මිලියනයකට වැඩි පිරිසක් අභ්‍යන්තරව අවතැන් වූවන් ය. බුර්කිනා ෆාසෝගේ හමුදාව 2022 ජනවාරි 23-24 දිනවල කුමන්ත්‍රණයකින් බලය අල්ලා ගත්තේ ජනාධිපති රොච් මාක් කබෝරේ බලයෙන් පහ කරමිනි. ජනවාරි 31 දින, මිලිටරි ජුන්ටාව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව ප්‍රතිෂ්ඨාපනය කළ අතර, සැප්තැම්බර් 30 වැනි දින දෙවන කුමන්ත්‍රණයකින් ඔහුම බලයෙන් පහ කර, හමුදා කපිතාන් ඊබ්‍රාහිම් ට්‍රෝරේ විසින් ප්‍රතිස්ථාපනය කරන ලද අතර, පෝල්-හෙන්රි සඳඕගෝ දමිබා අන්තර්වාර ජනාධිපති ලෙස පත් කරන ලදී.[6]
බුර්කිනා ෆාසෝ යනු ඩොලර් බිලියන 16.226 ක දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයක් සහිත අවම සංවර්ධිත රටවලින් එකකි. එහි ජනගහනයෙන් ආසන්න වශයෙන් සියයට 63.8ක් ඉස්ලාම් ආගම අදහන අතර සියයට 26.3ක් ක්‍රිස්තියානි ආගම අදහති.[7] රටේ රාජ්‍ය භාෂාව සහ ව්‍යාපාරික භාෂාව ප්රංශ වේ. බුර්කිනාබේ රජය විසින් නිල වශයෙන් පිළිගත් දේශීය භාෂා 60 ක් ඇත, වඩාත් පොදු භාෂාව වන මුවර්, ජනගහනයෙන් අඩකට වඩා කතා කරයි.[8][9] විධායක, ව්‍යවස්ථාදායක සහ අධිකරණ බලතල සහිත අර්ධ ජනාධිපති ජනරජයක් ලෙස රට පාලනය වේ. බුර්කිනා ෆාසෝ යනු එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානය, ලා ෆ්‍රැන්කොෆෝනි සහ ඉස්ලාමීය සහයෝගිතා සංවිධානයේ සාමාජිකයෙකි. එය දැනට ECOWAS සහ අප්‍රිකානු සංගමයෙන් අත්හිටුවා ඇත.
නිරුක්තිය
කලින් ඉහළ වෝල්ටා ජනරජය වූ අතර, 1984 අගෝස්තු 4 වන දින එවකට ජනාධිපති තෝමස් සංකාරා විසින් රට "බුර්කිනා ෆාසෝ" ලෙස නම් කරන ලදී. "බුර්කිනා" සහ "ෆාසෝ" යන වචන රට තුළ කතා කරන විවිධ භාෂාවලින් පැන නගී: "බුර්කිනා" යනු මොසී වෙතින් වන අතර එහි තේරුම "කෙළින්" යන්නයි, මිනිසුන් ඔවුන්ගේ අඛණ්ඩතාව ගැන ආඩම්බර වන ආකාරය පෙන්වන අතර "ෆාසෝ" පැමිණෙන්නේ ඩියුලා භාෂාවෙන් ( N'Ko හි ලියා ඇති පරිදි: "බුර්කිනාබේ" යන යක්ෂ නාමය සෑදීමට "-බී" උපසර්ගය "බුර්කිනා" වෙත එකතු කරන ලද්දේ ෆුලා භාෂාවෙන් වන අතර එහි තේරුම "කාන්තාවන් හෝ පිරිමින්" යන්නයි.[10] සීඅයිඒ නිරුක්තිය සාරාංශ කරන්නේ "අවංක (නොදිරන) මිනිසුන්ගේ දේශය" ලෙසයි.[11]
ඉහළ වෝල්ටා හි ප්රංශ යටත් විජිතය වෝල්ටා ගංගාවේ (කළු, රතු සහ සුදු වෝල්ටා) ඉහළ මායිම්වල පිහිටීම සඳහා නම් කරන ලදී.[12]
ඉතිහාසය
මුල් ඉතිහාසය
වර්තමාන බුර්කිනා ෆාසෝ හි වයඹ දිග ප්‍රදේශය ක්‍රි.පූ. 1973 දී පුරාවිද්‍යාත්මක කැණීම් මගින් සීරීම්, උදලු සහ ඊතල ඇතුළු ඔවුන්ගේ මෙවලම් සොයා ගන්නා ලදී.[13] ක්‍රි.පූ. 3600 සහ 2600 අතර කෘෂිකාර්මික ජනාවාස පිහිටුවන ලදී.[14] බුරා සංස්කෘතිය යනු නූතන නයිජර් හි නිරිතදිග කොටසේ සහ සමකාලීන බුර්කිනා ෆාසෝ හි ගිනිකොන දෙසින් කේන්ද්‍රගත වූ යකඩ යුගයේ ශිෂ්ටාචාරයකි.[15] යකඩ කර්මාන්තය, උණු කිරීම සහ මෙවලම් සහ ආයුධ සඳහා ව්‍යාජ ලෙස සකස් කිරීම, ක්‍රි.පූ. 1200 වන විට උප සහරා අප්‍රිකාවේ දියුණු වී ඇත.[16][17] අද වන විට, බුර්කිනා ෆාසෝහි යකඩ උණු කිරීම පිළිබඳ පැරණිතම සාක්ෂිය ක්‍රි.පූ. 800 සිට 700 දක්වා දිවෙන අතර එය පුරාණ ෆෙරස් ලෝහ විද්‍යාව ලෝක උරුම අඩවියේ කොටසකි.[18] ක්‍රි.ව. 3 සිට 13 වැනි සියවස දක්වා, වර්තමාන ගිනිකොනදිග බුර්කිනා ෆාසෝ සහ නිරිතදිග නයිජර් ප්‍රදේශයේ යකඩ යුගයේ බුරා සංස්කෘතිය පැවතුනි. වර්තමාන බුර්කිනා ෆාසෝහි විවිධ ජනවාර්ගික කණ්ඩායම්, එනම් මොසි, ෆුලා සහ ඩියෝලා වැනි, 8 වන සහ 15 වන සියවස් අතර අනුප්‍රාප්තික රැල්ලට පැමිණියහ. 11 වන ශතවර්ෂයේ සිට මොසි ජනයා වෙනම රාජධානි කිහිපයක් පිහිටුවා ගත්හ.
8 වන සියවසේ සිට 18 වන සියවස දක්වා
බුර්කිනා ෆාසෝහි බොහෝ වාර්ගික කණ්ඩායම් එම ප්‍රදේශයට පැමිණි නිශ්චිත දිනයන් පිළිබඳව විවාදයක් පවතී. ප්රෝටෝ-මොසි අද බුර්කිනා ෆාසෝ හි ඈත පෙරදිග කොටසට පැමිණියේ 8 වන සහ 11 වන සියවස් අතර කාලය තුළය,[19] සැමෝ 15 වන සියවසේදී පමණ පැමිණියේය,[20] ඩොගොන් බුර්කිනා ෆාසෝ හි උතුරු සහ වයඹ දිග ප්‍රදේශවල ජීවත් විය. 15 වැනි හෝ 16 වැනි සියවස් වලදී[21] සහ රටේ ජනගහනයෙන් සැදුම් ලත් අනෙකුත් බොහෝ ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් මෙම කාලය තුළ කලාපයට පැමිණියහ.
මෝසි රාජධානිවල අශ්වාරෝහක බලගතු මාලි අධිරාජ්‍යයට එරෙහිව පවා සතුරු ප්‍රදේශයට ගැඹුරින් වැටලීමේ ප්‍රවීණයන් විය. 1892 අප්‍රේල් මාසයේදී ප්රංශ ගවේෂක ලුවී-ගුස්ටාව් බිංගර් සියාට (බොබෝ-ඩියුලස්සෝ) ඇතුළු වීම සන්නද්ධ මිනිසුන් වළක්වයි.
මධ්‍යතන යුගයේදී, මොසී විසින් ටෙන්කොඩෝගෝ, යාටෙන්ගා, සැන්ඩෝමා සහ ඔවාගඩෝගු ඇතුළු වෙනම රාජධානි කිහිපයක් ස්ථාපිත කරන ලදී.[22] 1328 සහ 1338 අතර කාලය තුළ මොස්සි රණශූරයන් ටිම්බක්ටු වෙත කඩා වැදුණු නමුත් 1483 දී මාලි හි කෝබි සටනේදී සොන්හායි හි සෝනි අලි විසින් මෝසි පරාජය කරන ලදී.[23]
16 වැනි සියවසේ මුල් භාගයේදී සොන්හායි අද බුර්කිනා ෆාසෝ ප්‍රදේශයට වහල් වැටලීම් රාශියක් සිදු කළේය.[24] 18 වන ශතවර්ෂයේදී ග්විරිකෝ අධිරාජ්‍යය බොබෝ ඩියුලස්සෝ හි ස්ථාපිත කරන ලද අතර ඩියන්, ලෝබි සහ බිරිෆෝර් වැනි ජනවර්ග කළු වෝල්ටාව ඔස්සේ පදිංචි විය.[25]
යටත් විජිතයේ සිට නිදහස දක්වා (1890-1958)
1890 ගණන්වල මුල් භාගයේ අප්‍රිකාව සඳහා යුරෝපීය පොරබැදීමේදී යුරෝපීය හමුදා නිලධාරීන් මාලාවක් අද බුර්කිනා ෆාසෝහි කොටස් වලට හිමිකම් කීමට උත්සාහ කළහ. සමහර අවස්ථාවලදී මෙම යටත්විජිතවාදීන් සහ ඔවුන්ගේ හමුදාවන් දේශීය ජනතාව සමඟ සටන් කළහ. සමහර අවස්ථාවලදී ඔවුන් සමඟ සන්ධානගත වී ගිවිසුම් ඇති කර ගත්හ. යටත්විජිතවාදී නිලධාරීන් සහ ඔවුන්ගේ ගෘහ ආන්ඩු ද ඔවුන් අතර ගිවිසුම් ඇති කර ගත්හ. බුර්කිනා ෆාසෝ ප්‍රදේශය ප්‍රංශය විසින් ආක්‍රමණය කරන ලද අතර 1896 දී ප්රංශ ආරක්ෂක ප්‍රදේශයක් බවට පත් විය.[26]
ප්‍රබල පාලක සමෝරි ටූරේගේ හමුදාවන්ට එරෙහිව ගැටුමක් ඇති වූ නැගෙනහිර සහ බටහිර ප්‍රදේශ 1897 දී ප්රංශ ආක්‍රමණයට යටත් විය. 1898 වන විට බුර්කිනා ෆාසෝට අනුරූප වූ භූමි ප්‍රදේශයෙන් බහුතරය නාමිකව යටත් කර ගන්නා ලදී. කෙසේ වෙතත්, බොහෝ කොටස්වල ප්රංශ පාලනය අවිනිශ්චිතව පැවතුනි.[27]
1898 ජුනි 14 ප්රංශ-බ්‍රිතාන්‍ය සම්මුතිය රටේ නූතන දේශසීමා නිර්මාණය කළේය. ප්රංශ භූමිය තුළ, ප්‍රාදේශීය ප්‍රජාවන්ට සහ දේශපාලන බලවතුන්ට එරෙහිව ජයග්‍රහණය කිරීමේ යුද්ධය වසර පහක් පමණ අඛණ්ඩව පැවතුනි. 1904 දී, ප්රංශ බටහිර අප්‍රිකානු යටත් විජිත අධිරාජ්‍යයේ ප්‍රතිසංවිධානයේ කොටසක් ලෙස වෝල්ටා ද්‍රෝණියේ බොහෝ දුරට සාමකාමී වූ ප්‍රදේශ ප්රංශ බටහිර අප්‍රිකාවේ ඉහළ සෙනගල් සහ නයිජර් ජනපදයට ඒකාබද්ධ කරන ලදී. යටත් විජිතයේ අගනුවර වූයේ බමාකෝ හි ය.
ආදිවාසී ජනගහනය බෙහෙවින් වෙනස් කොට සැලකීමට ලක් විය. නිදසුනක් වශයෙන්, අප්‍රිකානු ළමයින්ට බයිසිකල් පැදීමට හෝ ගස් වලින් පලතුරු නෙලීමට ඉඩ නොදී, යටත් විජිතවාදීන්ගේ දරුවන් සඳහා වෙන් කර ඇති "වරප්‍රසාද". මෙම රෙගුලාසි උල්ලංඝනය කිරීම දෙමාපියන් සිරගත කළ හැකිය.[28]
පළමු ලෝක සංග්‍රාමයේ යුරෝපීය පෙරමුණු සඳහා සෙනගාලියානු රයිෆල් බලඇණිවල භූමියේ කෙටුම්පත්කරුවන් සහභාගී විය. 1915 සහ 1916 අතර, වර්තමාන බුර්කිනා ෆාසෝ හි බටහිර කොටසේ දිස්ත්‍රික්ක සහ මාලි මාලියේ නැගෙනහිර මායිම යටත් විජිත ආන්ඩුවට වඩාත්ම වැදගත් සන්නද්ධ විරුද්ධත්වයේ වේදිකාව බවට පත්විය: වෝල්ටා-බානි යුද්ධය.[29]
ප්රංශ රජය අවසානයේ ව්‍යාපාරය මර්දනය කළ නමුත් පරාජයන් විඳීමෙන් පසුවය. කැරැල්ල මැඩපැවැත්වීම සඳහා රට තුළට යැවීම සඳහා එහි යටත් විජිත ඉතිහාසයේ විශාලතම ගවේෂණ බලකාය සංවිධානය කිරීමට ද එයට සිදු විය. ඩෝරි කලාපයේ ටුවාරෙග් සහ මිත්‍ර කණ්ඩායම් ආන්ඩුව සමඟ සටන් විරාමය අවසන් කළ විට සන්නද්ධ විපක්ෂය සහේලියන් උතුර විනාශ කළේය.
ප්රංශ ඉහළ වෝල්ටා 1919 මාර්තු 1 දින පිහිටුවන ලදී. ප්රංශ සන්නද්ධ නැගිටීමක් නැවත ඇති වේ යැයි බිය වූ අතර ඊට අදාළ ආර්ථික සලකා බැලීම් ද විය. එහි පරිපාලනය ශක්තිමත් කිරීම සඳහා, යටත් විජිත ආන්ඩුව ඉහළ සෙනගල් සහ නයිජර් වලින් වත්මන් බුර්කිනා ෆාසෝ ප්‍රදේශය වෙන් කළේය.
නව ජනපදය හොට් වෝල්ටා ලෙස නම් කරන ලද අතර, වෝල්ටා ගඟේ (කළු, රතු සහ සුදු වෝල්ටා) ඉහළ මායිම්වල පිහිටීම සඳහා නම් කරන ලද අතර, ප්‍රංශුවායි චාල්ස් ඇලෙක්සිස් එඩ්වඩ් හෙස්ලිං එහි පළමු ආණ්ඩුකාරයා බවට පත් විය. හෙස්ලිං යටිතල පහසුකම් වැඩිදියුණු කිරීම සඳහා අභිලාෂකාමී මාර්ග සෑදීමේ වැඩසටහනක් ආරම්භ කළ අතර අපනයනය සඳහා කපු වර්ධනය ප්‍රවර්ධනය කළේය. බලහත්කාරය මත පදනම් වූ කපු ප්‍රතිපත්තිය අසාර්ථක වූ අතර, යටත් විජිතය විසින් ජනනය කරන ලද ආදායම එකතැන පල් විය. අයිවරි කෝස්ට්, ප්රංශ සුඩානය සහ නයිජර් යන ප්රංශ යටත් විජිත අතර බෙදී ගිය මෙම ජනපදය 1932 සැප්තැම්බර් 5 වන දින විසුරුවා හරින ලදී. අයිවරි කෝස්ට් විශාලතම කොටස ලබා ගත් අතර, එහි ජනගහනයෙන් වැඩි කොටසක් මෙන්ම ඔවාගඩෝගු සහ බොබෝ-ඩියුලස්සෝ නගරද අඩංගු විය.
දෙවන ලෝක සංග්‍රාමයේ අවසානයෙන් පසුව ඇති වූ දැඩි යටත් විජිත විරෝධී උද්ඝෝෂණ සමයේදී ප්‍රංශය මෙම වෙනස ආපසු හැරවිය. 1947 සැප්තැම්බර් 4 වන දින, එය ප්රංශ සංගමයේ කොටසක් ලෙස එහි පෙර මායිම් සමඟ ඉහළ වෝල්ටා ජනපදය නැවත පණ ගැන්වීය. ප්රංශ ජාතිකයන් සිය ජනපද යුරෝපීය මහාද්වීපයේ ප්‍රංශයේ අගනගරයේ දෙපාර්තමේන්තු ලෙස නම් කරන ලදී.
1958 දෙසැම්බර් 11 වන දින යටත් විජිතය ඉහළ වෝල්ටා ජනරජයක් ලෙස ස්වයං පාලනයක් ලබා ගත්තේය. එය ප්රංශ-අප්‍රිකානු ප්‍රජාවට සම්බන්ධ විය. 1956 ජූලි 23 වැනි දින මූලික නීතිය (ලෝයි කේඩරය) සම්මත වීමත් සමඟ ප්රංශ එතෙර ප්‍රදේශ සංවිධානය කිරීමේ සංශෝධනයක් ආරම්භ විය. මෙම පනතෙන් පසු විශාල ස්වයං-සාධකයක් සහතික කිරීම සඳහා 1957 මුල් භාගයේ ප්රංශ පාර්ලිමේන්තුව විසින් අනුමත කරන ලද ප්‍රතිසංවිධාන ක්‍රියාමාර්ග අනුගමනය කරන ලදී. තනි ප්‍රදේශ සඳහා රජය. 1958 දෙසැම්බර් 11 වන දින ඉහළ වෝල්ටා ප්රංශ ප්‍රජාව තුළ ස්වාධීන ජනරජයක් බවට පත් විය. ප්‍රංශයෙන් පූර්ණ නිදහස 1960 දී ලැබුණි.[30]
ඉහළ වෝල්ටා (1958-1984)
ඉහළ වෝල්ටා ජනරජය (ප්රංශ: République de Haute-Volta) ප්රංශ ප්‍රජාව තුළ ස්වයං පාලන යටත් විජිතයක් ලෙස 1958 දෙසැම්බර් 11 දින පිහිටුවන ලදී. ඉහළ වෝල්ටා යන නම වෝල්ටා ගඟේ ඉහළ ප්‍රදේශය දිගේ ජාතියේ පිහිටීම හා සම්බන්ධ වේ. ගඟේ අතු ගංගා තුන කළු, සුදු සහ රතු වෝල්ටා ලෙස හැඳින්වේ. මේවා කලින් ජාතික කොඩියේ වර්ණ තුනෙන් ප්‍රකාශ විය.
ස්වාධීනත්වය ලබා ගැනීමට පෙර, එය ප්රංශ ඉහළ වෝල්ටා සහ ප්රංශ සංගමයේ කොටසක් විය. 1960 අගෝස්තු 5 වන දින එය ප්‍රංශයෙන් පූර්ණ නිදහස ලබා ගත්තේය. පළමු ජනාධිපති මොරිස් යමියෝගෝ වෝල්ටයික් ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී සංගමයේ (යූඩීවී) නායකයා විය. 1960 ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මඟින් ජනාධිපතිවරයෙකුගේ සර්වජන ඡන්ද බලයෙන් සහ වසර පහක ධුර කාලයක් සඳහා ජාතික සභාවකින් තේරී පත් විය. බලයට පත් වූ විගසම Yaméogo UDV හැර අනෙකුත් සියලුම දේශපාලන පක්ෂ තහනම් කළේය. ආන්ඩුව 1966 දක්වා පැවතුනි. ශිෂ්‍යයන්, කම්කරු සංගම් සහ සිවිල් සේවකයන්ගේ මහජන පෙලපාලි සහ වැඩ වර්ජන ඇතුලු බොහෝ නොසන්සුන්තාවයෙන් පසුව, මිලිටරිය මැදිහත් විය.
ලමිසානාගේ පාලනය සහ බහු කුමන්ත්‍රණ
1966 හමුදා කුමන්ත්‍රණය මගින් යමියෝගෝ බලයෙන් පහ කර, ව්‍යවස්ථාව අත්හිටුවා, ජාතික සභාව විසුරුවා හැර, ලුතිනන් කර්නල් සංගුලේ ලමිසානා ජ්‍යෙෂ්ඨ හමුදා නිලධාරීන්ගේ ආණ්ඩුවක ප්‍රධානියා ලෙස පත් කළේය. හමුදාව වසර හතරක් බලයේ සිටියේය. 1976 ජූනි 14 දින, වෝල්ටන්වරු නව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවක් අනුමත කරන ලද අතර එය සම්පූර්ණ සිවිල් පාලනයක් කරා වසර හතරක සංක්‍රාන්ති කාලයක් ස්ථාපිත කරන ලදී. 1970 ගනන් පුරා ලැමිසානා මිලිටරි හෝ මිශ්ර සිවිල්-මිලිටරි ආන්ඩුවල සභාපති ලෙස බලයේ සිටියේය. ඉහළ වෝල්ටා සහ අසල්වැසි රටවලට විනාශකාරී බලපෑමක් ඇති කළ සහෙල් නියඟයේ සහ සාගතයේ ආරම්භය සමඟ ලමිසානාගේ පාලනය සමපාත විය. 1976 ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව සම්බන්ධයෙන් ඇති වූ ගැටුමෙන් පසුව, 1977 දී නව ව්‍යවස්ථාවක් ලියා අනුමත කරන ලදී. 1978 දී විවෘත මැතිවරණයකින් ලමිසානා නැවත තේරී පත් විය.
ලමිසානා ගේ රජය රටේ සම්ප්‍රදායිකව බලවත් වෘත්තීය සමිති සමඟ ගැටලුවලට මුහුණ දුන් අතර, 1980 නොවැම්බර් 25 වන දින කර්නල් සයේ සර්බෝ විසින් ලේ රහිත කුමන්ත්‍රණයකින් ජනාධිපති ලමිසානා බලයෙන් පහ කළේය. කර්නල් සර්බෝ විසින් 1977 ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව මුලිනුපුටා දමමින් උත්තරීතර රාජ්‍ය අධිකාරිය ලෙස ජාතික ප්‍රගතිය සඳහා ප්‍රතිසාධන හමුදා කමිටුව පිහිටුවන ලදී.
කර්නල් සර්බෝ ද වෘත්තීය සමිතිවල ප්‍රතිරෝධයට මුහුණ දුන් අතර වසර දෙකකට පසුව මේජර් ආචාර්ය ජීන්-බැප්ටිස්ට් ඔඩ්‍රෝගෝ සහ ජනප්‍රිය ගැලවීමේ කවුන්සිලය (CSP) විසින් 1982 ඉහළ වෝල්ටන් කුමන්ත්‍රණයේදී බලයෙන් පහ කරන ලදී. CSP විසින් දේශපාලන පක්ෂ සහ සංවිධාන තහනම් කිරීමට දිගටම කටයුතු කළ නමුත් සිවිල් පාලනයට සංක්‍රමණයක් සහ නව ව්‍යවස්ථාවක් සඳහා පොරොන්දු විය.[31][32]
1983 කුමන්ත්‍රණය
CSP හි දකුණු සහ වම් කන්ඩායම් අතර ගැටුම් වර්ධනය විය. වාමාංශික නායක කපිතාන් තෝමස් සංකාරා 1983 ජනවාරි මාසයේදී අගමැති ලෙස පත් කරන ලද නමුත් පසුව අත්අඩංගුවට ගන්නා ලදී. කපිතාන් බ්ලේස් කොම්පෝරේ විසින් මෙහෙයවන ලද ඔහුව නිදහස් කර ගැනීමට දරන උත්සාහය 1983 අගෝස්තු 4 වන දින හමුදා කුමන්ත්‍රණයක් ඇති කළේය.
කුමන්ත්‍රණය සංකාරා බලයට ගෙන ආ අතර ඔහුගේ රජය විශාල එන්නත්, යටිතල පහසුකම් වැඩිදියුණු කිරීම්, කාන්තා අයිතීන් පුළුල් කිරීම, ගෘහස්ථ කෘෂිකාර්මික පරිභෝජනය දිරිගැන්වීම සහ කාන්තාරකරණ විරෝධී ව්‍යාපෘති ඇතුළත් විප්ලවීය වැඩසටහන් මාලාවක් ක්‍රියාත්මක කිරීමට පටන් ගත්තේය.[33]
බුර්කිනා ෆාසෝ (1984 සිට)
ඉහළ වෝල්ටා ජනරජය (1983–1984) République de Haute-Volta බුර්කිනා ෆාසෝ (1984–1987) | |
|---|---|
| 1983–1987 | |
 කොඩිය
 Coat of arms
| |
ජාතික ගීය: Une Seule Nuit / Ditanyè (ප්රංශ) එක තනි රැයක් / ජයග්‍රහණයේ ගීතිකාවක් | |
| අගනුවර | ඔවාගඩෝගු |
| නිල භාෂා(ව) | ප්රංශ |
| පිළිගත් ජාතික භාෂාවන් | මෝරේ ෆුලා |
| ජාති නාම(ය) |
|
| රජය | හමුදා ජුන්ටාවක් යටතේ වූ ඒකීය, මාක්ස්වාදී-ලෙනින්වාදී, එක් පක්ෂ, සමාජවාදී රාජ්‍යය |
| ජනාධිපති | |
• 1983–1987 | තෝමස් සංකර |
| පිහිටුවීම | 1983 අගෝස්තු 4 |
| ඉතිහාසය | |
• 1983 බුර්කිනාබේ කුමන්ත්‍රණය | 1983 |
• අගචර් ස්ට්‍රිප් යුද්ධය | 1985 දෙසැම්බර් 25 |
• 1987 බුර්කිනාබේ කුමන්ත්‍රණය | 1987 ඔක්තෝබර් 15 |
• අහෝසි කළේ | 1987 |
| වර්ග ප්‍රමාණය | |
• සම්පූර්ණ | 274,200 km2 (105,900 sq mi) |
| දදේනි (ක්‍රශසා) | 1986 ඇස්තමේන්තුව |
• සම්පූර්ණ | ඇ.ඩො. බිලියන 2.036 |
| ව්‍යවහාර මුදල | බටහිර අප්‍රිකානු CFA ෆ්‍රෑන්ක්[35] (XOF) |
1984 අගෝස්තු 2 වන දින, ජනාධිපති සංකාරාගේ මූලිකත්වයෙන්, රටේ නම "ඉහළ වෝල්ටා" සිට "බුර්කිනා ෆාසෝ" හෝ අවංක මිනිසුන්ගේ දේශය ලෙස වෙනස් විය. (වචන පරිවර්තනය අවංක මිනිසුන්ගේ දේශයයි.)[36][37][තහවුරු කර ගැනීමට උද්ධෘත අවශ්‍යයි][38][39] ජනාධිපති නියෝගය අගෝස්තු 4 වන දින ජාතික සභාව විසින් තහවුරු කරන ලදී. බුර්කිනා ෆාසෝහි මිනිසුන් සඳහා වන යක්ෂ නාමය, "බුර්කිනාබේ", විදේශිකයන් හෝ බුර්කිනාබේ සම්භවයක් ඇති මිනිසුන්ගෙන් පැවත එන්නන් ඇතුළත් වේ.
සංකාරාගේ රජය විප්ලවය සඳහා වූ ජාතික කවුන්සිලයෙන් (CNR – ප්රංශ: Conseil national revolutionnaire) සමන්විත වූ අතර, එහි සභාපති ලෙස සංකාරා, සහ විප්ලවයේ ආරක්ෂාව සඳහා ජනප්‍රිය කමිටු (CDRs) පිහිටුවන ලදී. විප්ලවයේ පුරෝගාමීන් තරුණ වැඩසටහන ද පිහිටුවන ලදී.
සංකාරා වෙනස් කිරීම සඳහා අභිලාෂකාමී සමාජ ආර්ථික වැඩසටහනක් දියත් කරන ලද අතර එය අප්‍රිකානු මහාද්වීපයේ මෙතෙක් සිදු කර ඇති විශාලතම වැඩසටහනකි.[40] ඔහුගේ විදේශ ප්‍රතිපත්ති අධිරාජ්‍ය විරෝධී මත කේන්ද්‍රගත වූ අතර, ඔහුගේ ආන්ඩුව සියලු විදේශ ආධාර ප්‍රතික්ෂේප කිරීම, පිළිකුල් සහගත ණය අඩු කිරීම් සඳහා තල්ලු කිරීම, සියලු ඉඩම් සහ ඛනිජ සම්පත් ජනසතු කිරීම සහ ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදලේ (IMF) සහ ලෝක බැංකුවේ බලය සහ බලපෑම වැලැක්වීම සමඟ ය. ඔහුගේ දේශීය ප්‍රතිපත්තිවලට රටපුරා සාක්ෂරතා ව්‍යාපාරයක්, ගොවීන්ට ඉඩම් යලි බෙදා හැරීම, දුම්රිය සහ මාර්ග ඉදිකිරීම සහ කාන්තා ලිංගික ඡේදනය, බලහත්කාර විවාහ සහ බහු විවාහය නීති විරෝධී කිරීම ඇතුළත් විය.[41][42]
සංකාර කෘෂිකාර්මික ස්වයංපෝෂිතභාවය සඳහා තල්ලු කළ අතර මෙනින්ජයිටිස්, කහ උණ සහ සරම්ප වලට එරෙහිව ළමුන් 2,500,000 එන්නත් කිරීමෙන් මහජන සෞඛ්‍යය ප්‍රවර්ධනය කළේය.[43] ඔහුගේ ජාතික න්‍යාය පත්‍රයට සහේල් කාන්තාරකරණය නැවැත්වීම සඳහා ගස් 10,000,000කට වඩා සිටුවීම ද ඇතුළත් විය. සංකාර සෑම ගමකටම වෛද්‍ය බෙහෙත් ශාලාවක් ඉදිකරන ලෙස ඉල්ලා සිටි අතර ප්‍රජාවන් 350කට අධික සංඛ්‍යාවක් ඔවුන්ගේම ශ්‍රමයෙන් පාසල් ඉදිකරන ලදී.[44][45]
1980 ගණන් වලදී, පාරිසරික දැනුවත්භාවය තවමත් ඉතා අඩු මට්ටමක පවතින විට, පරිසර සංරක්ෂණය ප්‍රමුඛතාවයක් ලෙස සැලකූ අප්‍රිකානු නායකයින් කිහිප දෙනාගෙන් තෝමස් සංකාර ද කෙනෙකි. ඔහු ප්‍රධාන සටන් තුනක නිරත විය: බුෂ් ලැව් ගිනිවලට එරෙහිව "අපරාධ ලෙස සලකනු ලබන අතර දඬුවම් ලැබෙනු ඇත"; "නොසැලකිලිමත් සතුන් ස්වභාවධර්මය විනාශ කරන නිසා මිනිසුන්ගේ අයිතීන් උල්ලංඝනය කරන" ගවයන් සැරිසැරීමට එරෙහිව; සහ අරාජික දර කැපීමට එරෙහිව "කාගේ වෘත්තිය සංවිධානය කර නියාමනය කිරීමට සිදුවනු ඇත". ජනගහනයෙන් විශාල කොටසක් සම්බන්ධ සංවර්ධන වැඩසටහනක කොටසක් ලෙස, විප්ලවය අතරතුර බුර්කිනා ෆාසෝහි මාස පහළොවක් තුළ ගස් මිලියන දහයක් රෝපණය කරන ලදී. ඉදිරියට යන කාන්තාරයට සහ නැවත ඇති වන නියඟයට මුහුණ දීම සඳහා, තෝමස් සංකාර ද නැගෙනහිර සිට බටහිරට රට හරහා කිලෝමීටර් පනහක පමණ වනාන්තර තීරු සිටුවීමට යෝජනා කළේය. පසුව ඔහු මෙම වෘක්ෂලතා තීරය වෙනත් රටවලට ව්‍යාප්ත කිරීමට කල්පනා කළේය. 1983 ට පෙර ටොන් බිලියන 1.1 කට ආසන්න වූ ධාන්‍ය නිෂ්පාදනය 1987 දී ටොන් බිලියන 1.6 දක්වා ඉහළ යනු ඇතැයි පුරෝකථනය කරන ලදී. ආහාර සඳහා ඇති අයිතිය පිළිබඳ එක්සත් ජාතීන්ගේ හිටපු විශේෂ වාර්තාකරු ජීන් සීග්ලර් පැවසුවේ රට "ආහාර ස්වයංපෝෂිත වී ඇති" බවයි.[46]
1987 කුමන්ත්‍රණය
1987 ඔක්තෝම්බර් 15 දින, සංකාරා සහ තවත් නිලධාරීන් දොළොස් දෙනෙකු සමග, සංකාරාගේ හිටපු සගයෙකු වූ බ්ලේස් කොම්පාරේ විසින් සංවිධානය කරන ලද කුමන්ත්‍රණයකදී ඝාතනය කරන ලදී, ඔහු 1987 ඔක්තෝම්බර් සිට 2014 ඔක්තෝබර් දක්වා බුර්කිනා ෆාසෝ හි ජනාධිපති ලෙස කටයුතු කරනු ඇත.[47] කුමන්ත්‍රණයෙන් පසුව සහ සංකාර මිය ගොස් ඇති බව දැන සිටියද, සමහර CDRs දින කිහිපයක් හමුදාවට සන්නද්ධ ප්‍රතිරෝධයක් එල්ල කළහ.[තහවුරු කර නොමැත] බුර්කිනාබේ පුරවැසියන්ගෙන් බහුතරයක් ප්‍රංශයේ විදේශ අමාත්‍යාංශය, ක්වායි ඩි ඕර්සේ, කුමන්ත්‍රණය සංවිධානය කිරීමේදී කොම්පාරේ පිටුපසින්[තහවුරු කර නොමැත] කුමන්ත්‍රණයට ප්‍රංශයේ සහාය දැක්වීමට යම් සාක්ෂි තිබේ.[48]
අසල්වැසි රටවල් සමඟ සබඳතා පිරිහීම කුමන්ත්‍රණයට එක් හේතුවක් ලෙස කොම්පාරේ ඉදිරිපත් කළේය.[49] කොම්පාරේ තර්ක කළේ සංකාරා හිටපු යටත් විජිත බලය (ප්‍රංශය) සහ අසල්වැසි අයිවරි කෝස්ට් සමඟ විදේශ සබඳතා අනතුරේ හෙළා ඇති බවයි.[50] කුමන්ත්‍රණයෙන් පසු කොම්පාරේ වහාම ජනසතු කිරීම් ආපසු හැරවීය, සංකාරාගේ ප්‍රතිපත්ති සියල්ලම පාහේ පෙරලා දමා, රට නැවත IMF ගොඩට ගෙන, අවසානයේ සංකාරාගේ බොහෝ උරුමයන් ප්‍රතික්ෂේප කළේය. 1989 දී සිදු වූ කුමන්ත්‍රණ ප්‍රයත්නයකින් පසුව, කොම්පාරේ විසින් 1990 දී සීමිත ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ප්‍රතිසංස්කරණ හඳුන්වා දෙන ලදී. නව (1991) ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව යටතේ, 1991 දෙසැම්බර් මාසයේදී කොම්පාරේ විපක්ෂයකින් තොරව නැවත තේරී පත් විය. 2004 දී, ජනාධිපති කොම්පාරේ ට එරෙහිව කුමන්ත්‍රණයක් සැලසුම් කිරීම සම්බන්ධයෙන් පුද්ගලයන් 13 දෙනෙකුට නඩු පවරා ඇති අතර කුමන්ත්‍රණයේ ප්‍රධාන මොළකරුට ජීවිතාන්තය දක්වා සිර දඬුවම් නියම විය.[51] 2014 වන විට, බුර්කිනා ෆාසෝ ලෝකයේ අඩුම සංවර්ධිත රටවලින් එකක් ලෙස පැවතුනි.[52]
2010-11 අයිවෝරියානු අර්බුදය, අන්තර්-ටෝගෝලීය සංවාදය (2007) සහ 2012 මාලියන් අර්බුදය ඇතුළු බටහිර අප්‍රිකානු ආරවුල් කිහිපයකදී කොම්පාරේ ගේ රජය සාකච්ඡා කරන්නාගේ භූමිකාව ඉටු කළේය.
2011 පෙබරවාරි සහ අප්‍රේල් අතර කාලයේ පාසල් සිසුවෙකුගේ මරණය හමුදා කැරැල්ලක් හා මහේස්ත්‍රාත් වැඩ වර්ජනයක් සමඟින් රට පුරා විරෝධතා ඇවිලවිය.
2014 ඔක්තෝබර් විරෝධතා
2014 ඔක්තෝබර් 28 දින සිට විරෝධතාකරුවන් ව්‍යවස්ථාව සංශෝධනය කිරීමට සහ ඔහුගේ 27 වසරක පාලනය දීර්ඝ කිරීමට සූදානමින් පෙනී සිටි[තහවුරු කර නොමැත] ජනාධිපති බ්ලේස් කොම්පාරේට එරෙහිව ඔවාගඩෝගු හි පෙළපාලි යාමට සහ පෙළපාලි යාමට පටන් ගත්හ. ඔක්තෝබර් 30 දින සමහර විරෝධතාකරුවන් පාර්ලිමේන්තු ගොඩනැගිල්ලට ගිනි තබා[53] ජාතික රූපවාහිනී මූලස්ථානය අත්පත් කර ගත්හ.[54] ඔවාගඩෝගු ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපළ වසා දැමූ අතර මන්ත්‍රීවරුන් ව්‍යවස්ථාව වෙනස් කිරීම පිළිබඳ ඡන්දය අත්හිටුවන ලදී (මෙම වෙනස කොම්පාරේ හට 2015 දී නැවත මැතිවරණයකට ඉදිරිපත් වීමට ඉඩ දෙනු ඇත). පසුව දවසේ හමුදාව විසින් සියලුම රාජ්‍ය ආයතන විසුරුවා හැර ඇඳිරි නීතිය පැනවීය.[55]
2014 ඔක්තෝම්බර් 31 දින, වැඩිවන පීඩනයට මුහුණ දුන් ජනාධිපති කොම්පාරේ , වසර 27ක ධුර කාලයෙන් පසු ඉල්ලා අස්විය.[56] ලුතිනන් කර්නල් අයිසැක් සිඩා පැවසුවේ සැලසුම් කර ඇති 2015 ජනාධිපතිවරණයට පෙර රටෙහි සංක්‍රාන්ති කාලපරිච්ඡේදය තුළ ඔහු නායකත්වය දෙනු ඇති බවයි, නමුත් හිටපු ජනාධිපතිවරයා සමඟ ඔහුගේ සමීප සබඳතා පිළිබඳව කනස්සල්ලක් ඇති විය.[57] 2014 නොවැම්බරයේදී විරුද්ධ පක්ෂ, සිවිල් සමාජ කණ්ඩායම් සහ ආගමික නායකයින් බුර්කිනා ෆාසෝ මැතිවරණයට මඟ පෙන්වීම සඳහා සංක්‍රාන්ති අධිකාරියක් සඳහා සැලැස්මක් සම්මත කර ගත්හ.[58] සැලැස්ම යටතේ මයිකල් කෆන්ඩෝ බුර්කිනා ෆාසෝ හි සංක්‍රාන්ති ජනාධිපති බවට පත් වූ අතර ලුතිනන් කර්නල් සිඩා වැඩ බලන අගමැති සහ ආරක්ෂක ඇමති බවට පත්විය.
2015 කුමන්ත්‍රණය
2015 සැප්තැම්බර් 16 දින, ජනාධිපති ආරක්ෂක රෙජිමේන්තුව (ආර්එස්පී) රටේ ජනාධිපතිවරයා සහ අගමැති අල්ලා ගත් අතර පසුව ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය සඳහා වූ ජාතික සභාව නව ජාතික රජය ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී.[59] කෙසේ වෙතත්, 2015 සැප්තැම්බර් 22 දින, කුමන්ත්‍රණ නායක ගිල්බට් ඩයින්ඩරේ සමාව අයැද සිවිල් රජය ප්‍රතිෂ්ඨාපනය කරන බවට පොරොන්දු විය.[60] 2015 සැප්තැම්බර් 23 දින අගමැති සහ අන්තර්වාර ජනාධිපතිවරයා බලයට පත් කරන ලදී.[61]
2015 නොවැම්බර් මැතිවරණය
2015 නොවැම්බර් 29 වැනි දින බුර්කිනා ෆාසෝ හි මහ මැතිවරණය පැවැත්විණි. රොච් මාක් ක්‍රිස්ටියන් කබෝරේ පළමු වටයේදී 53.5% ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් ලබා ගනිමින් 29.7% ලබා ගත් ව්‍යාපාරික සෙෆිරින් ඩයබ්රේ පරාජය කරමින් මැතිවරණය ජයග්‍රහණය කළේය.[62] කබෝරේ 2015 දෙසැම්බර් 29 දින ජනාධිපති ලෙස දිවුරුම් දුන්නේය.[63]
2020 නොවැම්බර් මැතිවරණය
2020 මහ මැතිවරණයේදී, ජනාධිපති රොච් මාක් ක්‍රිස්ටියන් කබෝරේ නැවත තේරී පත් විය. කෙසේ වෙතත්, ඔහුගේ පක්ෂය Mouvement du People MPP, නිරපේක්ෂ පාර්ලිමේන්තු බහුතරයක් ලබා ගැනීමට අසමත් විය. එය මුළු ආසන 127 න් 56 ක් ලබා ගත්තේය. හිටපු ජනාධිපති බ්ලේස් කොම්පෝරේ ගේ පක්ෂය වන ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය සහ ප්‍රගතිය සඳහා වූ කොංග්‍රසය (CDP) ආසන 20 ක් ලබා ගනිමින් දෙවැනි විය.[64]
ත්‍රස්තවාදී ප්‍රහාර
2016 පෙබරවාරි මාසයේදී ඔවාගඩෝගු මධ්‍යයේ පිහිටි ස්ප්ලෙන්ඩිඩ් හොටෙල් සහ කැපුචිනෝ කැෆේ-බාර් හි ත්‍රස්ත ප්‍රහාරයක් සිදු විය: පුද්ගලයින් 30 දෙනෙකු මිය ගියේය. එතෙක් බොහෝ දුරට අසල්වැසි මාලි හි ක්‍රියාත්මක වූ අල්-කයිඩා ඉන් ද ඉස්ලාමීය මාග්‍රෙබ් (AQIM) සහ අල්-මුරබිටවුන් යන කණ්ඩායම් දෙකක් ප්‍රහාරයේ වගකීම භාර ගත්හ. එතැන් සිට, සමාන කණ්ඩායම් රටේ උතුරු හා නැගෙනහිර ප්‍රදේශවල ප්‍රහාර ගණනාවක් සිදු කර ඇත. එක් ත්‍රස්ත ප්‍රහාරයක් 2019 ඔක්තෝම්බර් 11 සිකුරාදා සවස මාලි දේශ සීමාවට ආසන්න සල්මොසි ගම්මානයේ මුස්ලිම් පල්ලියකට සිදු වූ අතර, 16 දෙනෙකු මිය ගිය අතර දෙදෙනෙකු තුවාල ලබා ඇත.[65][66]
2020 ජුලි 8 වෙනිදා, හියුමන් රයිට්ස් වොච් වාර්තාවකින් අවම වශයෙන් සිරුරු 180ක් සහිත සමූහ මිනීවළවල් හෙළිදරව් වීමෙන් පසුව, උතුරු බුර්කිනා ෆාසෝහි සොල්දාදුවන් ජිහාඩ්වාදීන්ට එරෙහිව සටන් කරමින් සිටියදී සොයා ගන්නා ලදී.[67]
2021 ජුනි 4 වන දින, ඇසෝසියේටඩ් ප්‍රෙස් වාර්තා කළේ බුර්කිනා ෆාසෝ රජයට අනුව, නයිජර් දේශසීමාව අසල උතුරු බුර්කිනා ෆාසෝ හි සොල්හාන් ගම්මානයේ තුවක්කුකරුවන් අවම වශයෙන් පුද්ගලයින් 100 දෙනෙකුවත් මරා දැමූ බවයි. ප්‍රාදේශීය වෙළෙඳපොළක් සහ නිවාස කිහිපයක් ද ගිනිබත් වී ඇත. රජයේ ප්‍රකාශකයෙක් ජිහාඩ්වාදීන්ට චෝදනා කළේය. වසර පහකට පමණ පෙර බටහිර අප්‍රිකානු රට අල්-කයිඩා සහ ඉස්ලාමීය රාජ්‍යයට සම්බන්ධ ජිහාඩ්වාදීන් විසින් යටපත් කිරීමෙන් පසු බුර්කිනා ෆාසෝ හි වාර්තා වූ මාරාන්තික ප්‍රහාරය මෙය බව සන්නද්ධ ගැටුම් ස්ථානය සහ සිදුවීම් දත්ත ව්‍යාපෘතියේ ජ්‍යෙෂ්ඨ පර්යේෂක හේනි නසයිබියා පැවසීය.[68]
බුර්කිනා ෆාසෝ හි කිතුනුවන් අවස්ථා ගණනාවකදීම විශේෂයෙන් ඉලක්ක කර ඇත. කතෝලික පූජක ජොයෙල් යූග්බාරේ 2019 දී පැහැරගෙන ගොස් ඇති අතර 2022 නොවැම්බර් වන විට නැවත අසන්නට නොලැබුණු අතර ඇමරිකානු සහෝදරිය සුලීන් ටෙනිසන් 2022 අප්‍රේල් මාසයේදී පැහැරගෙන ගොස් අගෝස්තු මාසයේදී නිදහස් කරන ලදී. ක්‍රිස්තියානි ඉලක්ක වෙත එල්ල වූ වෙනත් ප්‍රහාර මාලාවකින් පසුව, බර්කිනාබේ පූජකයෙක් Aid to the Church in Need වෙත පැවසුවේ කිතුනුවන්ට සෘජු හිංසා පීඩා රට තුළ වැඩි වෙමින් පවතින බවයි.[69]
2022 කුමන්ත්‍රණය
2022 ජනවාරි 24 දින සාර්ථක කුමන්ත්‍රණයකින් කැරලිකාර සොල්දාදුවන් වෙඩි තැබීමෙන් පසු ජනාධිපති රොච් මාර්ක් ක්‍රිස්ටියන් කබෝරේ අත්අඩංගුවට ගෙන බලයෙන් පහ කරන ලදී.[70] ලුතිනන් කර්නල් පෝල්-හෙන්රි සැන්ඩගෝ ඩැමීබා විසින් නායකත්වය දෙන ලද,[71][72] හමුදාව විසින් සහාය දක්වන ලද ආරක්ෂාව සහ ප්‍රතිසංස්කරණය සඳහා වූ දේශප්‍රේමී ව්‍යාපාරය (MPSR) බලයේ සිටින බව ප්‍රකාශ කරන ලදී.[73] ජනවාරි 31 වන දින, මිලිටරි ජුන්ටාව ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව ප්‍රතිෂ්ඨාපනය කර දමිබා අන්තර්වාර ජනාධිපති ලෙස පත් කරන ලදී. කුමන්ත්‍රණයෙන් පසුව, ECOWAS සහ අප්‍රිකානු සංගමය බුර්කිනා ෆාසෝගේ සාමාජිකත්වය අත්හිටුවන ලදී.[74][75] පෙබරවාරි 10 දින, ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථා සභාව විසින් දමිබා බුර්කිනා ෆාසෝ හි සභාපති ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී.[76] ඔහු පෙබරවාරි 16 වැනි දින ජනාධිපති ලෙස දිවුරුම් දුන්නේය.[77] 2022 මාර්තු 1 වන දින, ජුන්ටාව වසර 3ක මිලිටරි නායකත්වයෙන් යුත් සංක්‍රාන්තියකට ඉඩ සලසන ප්‍රඥප්තිය අනුමත කරන ලදී.[78] මැතිවරණ පැවැත්වීම මගින් අනුගමනය කළ යුතු සංක්‍රාන්ති ක්‍රියාවලිය සඳහා ප්‍රඥප්තිය සපයයි.[79] හමුදා ජුන්ටාව බලයට පත් වූ දා සිට රඳවාගෙන සිටි ජනාධිපති කබෝරේ 2022 අප්‍රේල් 6 වන දින නිදහස් කරන ලදී.[80]
සැප්තැම්බර් 30 දින, කපිතාන් ඊබ්‍රාහිම් ට්‍රෝරේගේ නායකත්වයෙන් යුත් හමුදා කුමන්ත්‍රණයකින් දමිබා බලයෙන් පහ කරන ලදී.[81][82] මෙය සිදු වූයේ දමිබා බලය අල්ලා මාස අටකට පසුවය. කුමන්ත්‍රණය සඳහා ට්‍රෝරේ විසින් ඉදිරිපත් කරන ලද තර්කය වූයේ ඉස්ලාමීය කැරැල්ලක් සමඟ කටයුතු කිරීමට පෝල්-හෙන්රි සැන්ඩගෝ ඩැමීබා හට ඇති නොහැකියාවයි.[83] දමිබා ඉල්ලා අස්වී රට හැර ගියේය.[84] 2022 ඔක්තෝබර් 6 වන දින කපිතාන් ඊබ්‍රාහිම් ට්‍රෝරේ බුර්කිනා ෆාසෝ හි ජනාධිපති ලෙස නිල වශයෙන් පත් කරන ලදී.[85] ඇපලිනෙයාර් ජෝකිම් කයිලෙම් ද ටැඹේලා 2022 ඔක්තෝබර් 21 දින අන්තර්වාර අගමැති ලෙස පත් කරන ලදී.[86]
ආණ්ඩුව
ප්රංශ සහාය ඇතිව, බ්ලේස් කොම්පෝරේ 1987 දී කුමන්ත්‍රණයකින් බලය අල්ලා ගත්තේය. ඔහු කුමන්ත්‍රණයෙන් මිය ගිය ඔහුගේ දිගුකාලීන මිතුරා සහ සගයා වූ තෝමස් සංකාරා බලයෙන් පහ කළේය.[87]
1991 ජූනි 2 ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව අර්ධ-ජනාධිපති රජයක් ස්ථාපිත කළේය: එහි පාර්ලිමේන්තුව වසර හතක ධුර කාලයක් සඳහා තේරී පත් වීමට නියමිත ජනරජයේ ජනාධිපතිවරයා විසින් විසුරුවා හැරිය හැකිය. 2000 දී ව්‍යවස්ථාව සංශෝධනය කර ජනාධිපති ධූර කාලය වසර පහක් දක්වා අඩු කිරීමටත් ධුර කාලය දෙකට සීමා කිරීමටත්, එක දිගට නැවත තේරී පත්වීම වළක්වන ලදී. 2005 මැතිවරණ සමයේදී මෙම සංශෝධනය බලාත්මක විය. කලින් සම්මත වූයේ නම්, එය කොම්පෝරේ නැවත තේරී පත්වීම වළක්වනු ඇත.
අනෙකුත් ජනාධිපති අපේක්ෂකයෝ මැතිවරණ ප්‍රතිඵලවලට අභියෝග කළහ. නමුත් 2005 ඔක්තෝම්බර් මාසයේදී, ව්‍යවස්ථා සභාව විසින් තීන්දු කළේ, 2000 දී කොම්පෝරේ වාඩිවී සිටින ජනාධිපතිවරයා වූ නිසා, ඔහුගේ දෙවන ධූර කාලය අවසන් වන තුරු එම සංශෝධනය ඔහුට අදාළ නොවන බවයි. මෙය 2005 මැතිවරණයේදී ඔහුගේ අපේක්ෂකත්වයට මග පෑදීය. 2005 නොවැම්බර් 13 දින, බෙදී ගිය දේශපාලන විරුද්ධත්වයක් නිසා, කොම්පාරේ නායයාමකින් නැවත තේරී පත් විය.
2010 ජනාධිපතිවරණයේ දී ජනාධිපති කොම්පෝරේ නැවත තේරී පත් විය. 10 ගුණයක විශාලත්වයකින් යුත් මුළු ජනගහනයෙන් බුර්කිනාබේ ඡන්දය ප්‍රකාශ කළේ මිලියන 1.6 ක් පමණි.
2011 බුර්කිනාබේ විරෝධතා යනු කොම්පෝරේ ඉල්ලා අස්වීම, ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී ප්‍රතිසංස්කරණ, හමුදා සහ රාජ්‍ය සේවකයින් සඳහා ඉහළ වැටුප් සහ ආර්ථික නිදහස ඉල්ලා සිටි ජනප්‍රිය විරෝධතා මාලාවකි.[88][89][90] එහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස ආණ්ඩුකාරවරුන් වෙනුවට රාජ්‍ය සේවකයන්ගේ වැටුප් වැඩි කරන ලදී.[91][92]
පාර්ලිමේන්තුව ජාතික සභාව ලෙස හැඳින්වෙන එක් සභා ගර්භයකින් සමන්විත වූ අතර, එහි ආසන 111 ක් තිබූ අතර, පස් අවුරුදු ධුර කාලයක් සඳහා තේරී පත් වූ මන්ත්‍රීවරුන්ගෙන් සමන්විත විය. සාමාජිකයන් දස දෙනෙකුගෙන් සමන්විත වූ ව්‍යවස්ථාමය කුටියක් ද, එහි කාර්යභාරය තනිකරම උපදේශනාත්මක වූ ආර්ථික හා සමාජ සභාවක් ද විය. 1991 ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාව ද්වි-මණ්ඩල පාර්ලිමේන්තුවක් නිර්මාණය කළ නමුත් ඉහළ මන්ත්‍රී මණ්ඩලය (නියෝජිත මණ්ඩලය) 2002 දී අහෝසි කරන ලදී.
කොම්පෝරේ පරිපාලනය එහි බලතල සමහරක් කලාප සහ නාගරික අධිකාරීන් වෙත බෙදා හැරීමෙන් බලය විමධ්‍යගත කිරීමට කටයුතු කර ඇත. එහෙත් දේශපාලඥයින් කෙරෙහි පුලුල්ව පැතිරුනු අවිශ්වාසය සහ බොහෝ නිවැසියන්ගේ දේශපාලන මැදිහත් වීමක් නොමැතිකම මෙම ක්‍රියාවලිය සංකීර්ණ කළේය. මෙය දෙමුහුන් විමධ්‍යගත කිරීමක් ලෙස විචාරකයෝ විස්තර කළහ.[93]
බුර්කිනා ෆාසෝ හි දේශපාලන නිදහස දැඩි ලෙස සීමා කර ඇත. මාධ්‍යවේදීන්ට සහ සමාජයේ අනෙකුත් දේශපාලනිකව ක්‍රියාකාරී සාමාජිකයින්ට එරෙහිව රාජ්‍ය අනුග්‍රහය දක්වන ප්‍රචණ්ඩ ක්‍රියා රාශියක් සම්බන්ධයෙන් මානව හිමිකම් සංවිධාන කොම්පෝරේ පරිපාලනය විවේචනය කර තිබුණි.[94][95]
2015 සැප්තැම්බර් මැද භාගයේදී ජනාධිපති ආරක්ෂක රෙජිමේන්තුව (ආර්එස්පී) විසින් කරන ලද කුමන්ත්‍රණ ප්‍රයත්නයකින් කෆන්ඩෝ ආන්ඩුව, 2014 ඔක්තෝම්බර් වෙන් පසු ඉතිරි දේශපාලන පර්යාය ද සමගින් තාවකාලිකව පෙරලා දමන ලදී.[96] ඔවුන් ගිල්බට් ඩියන්ඩෙරේව ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදය සඳහා වූ නව ජාතික කවුන්සිලයේ සභාපති ලෙස පත් කළේය. 2015 සැප්තැම්බර් 23 දින, අගමැති සහ අන්තර්වාර ජනාධිපතිවරයා නැවත බලයට පත් කරන ලදී.[97][98] ජාතික මැතිවරණය පසුව නොවැම්බර් 29 දිනට කල් තැබිණි.
පළමු වටයේ ඡන්ද විමසීමේදී කබෝරේ ජයග්‍රහණය කළ අතර, දෙවන ස්ථානයට පත් අපේක්ෂකයා වූ සෙෆිරින් ඩයබ්රේ සඳහා 29.7% ට එරෙහිව 53.5% ක ඡන්ද ප්‍රතිශතයක් ලබා ගත්තේය.[99] ඔහු 2015 දෙසැම්බර් 29 දින ජනාධිපති ලෙස දිවුරුම් දුන්නේය.[100] බීබීසීය ජනාධිපතිවරයා විස්තර කළේ "ප්රංශ උගත් බැංකුකරුවෙකු ලෙස... [ඔහු] තමා සමාජ ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදියෙකු ලෙස සලකන අතර තරුණ විරැකියාව අවම කිරීමට, අධ්‍යාපනය සහ සෞඛ්‍ය සේවා වැඩි දියුණු කිරීමට සහ හයට අඩු ළමුන් සඳහා නොමිලේ සෞඛ්‍ය ප්‍රතිපාදන ලබා දීමට ප්‍රතිඥා දී ඇත".[101]
අගමැතිවරයා රජයේ ප්‍රධානියා වන අතර ජාතික සභාවේ අනුමැතිය ඇතිව ජනාධිපතිවරයා විසින් පත් කරනු ලැබේ. ජනාධිපතිවරයා විසින් පත් කිරීම සඳහා කැබිනට් මණ්ඩලයක් නිර්දේශ කිරීමේ වගකීම ඔහු සතුය. පෝල් කබා තිබා 2016 මුලදී අගමැති ලෙස පත් කරන ලදී.[102]
2018 අග භාගයේ ලෝක බැංකු වාර්තාවකට අනුව දේශපාලන වාතාවරණය ස්ථාවර විය; වැටුප් වැඩිකිරීම් සහ සමාජ ප්‍රතිලාභ ඉල්ලා ආර්ථික අංශ කිහිපයක වෘත්තීය සමිති විසින් සංවිධානය කරන ලද ප්‍රධාන වැඩ වර්ජන සහ විරෝධතා මගින් සලකුණු කරන ලද සමාජ අතෘප්තියට ආන්ඩුව මුහුන දී සිටියේය. 2020 බුර්කිනාබේ මහ මැතිවරණයේදී කබෝරේ සහ MPP 57.7% ඡන්ද ලබා ගනිමින් නැවත තේරී පත් විය.
ව්‍යවස්ථාව
2015 දී කබෝරේ 1991 ව්‍යවස්ථාව සංශෝධනය කිරීමට පොරොන්දු විය. සංශෝධනය 2018 දී අවසන් කරන ලදී. එක් කොන්දේසියක් මඟින් ඕනෑම පුද්ගලයෙකුට වසර දහයකට වැඩි කාලයක් අඛණ්ඩව හෝ වරින් වර ජනාධිපති ලෙස කටයුතු කිරීම වළක්වන අතර ජනාධිපතිවරයෙකුට දෝෂාභියෝගයක් සඳහා ක්‍රමවේදයක් සපයයි. පස්වන ජනරජය සඳහා වන ව්‍යවස්ථාව පිළිබඳ ජනමත විචාරණයක් 2019 මාර්තු 24 දිනට නියමිත විය.[103]
සංශෝධිත වචනවල ඇතැම් අයිතිවාසිකම් ද අන්තර්ගත කර ඇත: පානීය ජලය සඳහා ප්රවේශය, යහපත් නිවාස සඳහා ප්රවේශය සහ සිවිල් අකීකරුකම සඳහා ඇති අයිතිය පිළිගැනීම. යෝජිත පාඨය අනුමත කිරීම පාර්ලිමේන්තුවේ විරුද්ධ පක්ෂ ප්‍රතික්ෂේප කළ නිසා ජනමත විචාරණය අවශ්‍ය විය.[104]
විදේශ සබඳතා
බුර්කිනා ෆාසෝ G5 සහෙල්, සහෙල්-සහරාන් ජනපද ප්‍රජාව, ලා ෆ්‍රැන්කොෆෝනි, ඉස්ලාමීය සහයෝගිතා සංවිධානය සහ එක්සත් ජාතීන්ගේ සාමාජිකයෙකි. එය දැනට ECOWAS සහ අප්‍රිකානු සංගමයෙන් අත්හිටුවා ඇත.
හමුදාමය
හමුදාව ස්වේච්ඡා සේවයේ යෙදී සිටින මිනිසුන් 6,000කින් පමණ සමන්විත වන අතර, හමුදා සහ සිවිල් රාජකාරි යන දෙඅංශයෙන්ම පුහුණු වූ වයස අවුරුදු 25ත් 35ත් අතර සිවිල් වැසියන්ගෙන් සමන්විත අර්ධකාලීන ජාතික මහජන හමුදාවක් විසින් වැඩි දියුණු කරන ලදී. Jane's Sentinel Country Risk Assessment අනුව, බුර්කිනා ෆාසෝගේ හමුදාව එහි බල ව්‍යුහය සහ දුර්වල ලෙස සන්නද්ධ වීම නිසා අඩුවෙන් සන්නද්ධව ඇත, නමුත් සැහැල්ලු සන්නාහ වාහන රෝද ධාවනය කර ඇත, ලයිබීරියාවේ සහ අප්‍රිකාවේ වෙනත් තැන්වල මැදිහත්වීම් හරහා ප්‍රයෝජනවත් සටන් විශේෂඥතාවක් වර්ධනය කර ගෙන ඇත.[105]
පුහුණුව සහ උපකරණ සම්බන්ධයෙන් ගත් කල, ජනාධිපති ආරක්ෂක රෙජිමේන්තුව (ප්රංශ: Regiment de la Sécurité Présidentielle – RSP) සම්බන්ධයෙන් නිත්‍ය හමුදාව නොසලකා හරිනු ඇතැයි විශ්වාස කෙරේ. වැටුප් සහ කොන්දේසි සම්බන්ධයෙන් මෑත වසරවල ආරවුල් වාර්තා වී ඇත.[106] මෙහෙයුම් ගුවන් යානා 19 ක් පමණ ගුවන් හමුදාවක් ඇත, නමුත් රට ගොඩබිම් සහිත බැවින් නාවික හමුදාවක් නොමැත. හමුදා වියදම් ජාතියේ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 1.2% ක් පමණ වේ.
2011 අප්‍රේල් මාසයේදී හමුදා කැරැල්ලක් ඇති විය. ජනාධිපතිවරයා විසින් නව කාර්ය මණ්ඩල ප්‍රධානීන් නම් කරන ලද අතර, ඔවාගඩෝගු හි ඇඳිරි නීතිය පනවන ලදී.[107]
නීතිය ක්‍රියාත්මක කිරීම
බුර්කිනා ෆාසෝ බොහෝ පොලිස් සහ ආරක්ෂක හමුදා සේවයේ යොදවයි, සාමාන්‍යයෙන් ප්රංශ පොලිසිය විසින් භාවිතා කරන සංවිධාන අනුව හැඩගැසී ඇත. ප්‍රංශය පොලිස් හමුදාවන්ට සැලකිය යුතු සහයෝගයක් සහ පුහුණුවක් ලබා දෙයි. ජෙන්ඩර්මරි නැෂනල් සංවිධානය කර ඇත්තේ හමුදා මාර්ග ඔස්සේ වන අතර, බොහෝ පොලිස් සේවාවන් බළසේනා මට්ටමින් සපයනු ලැබේ. ජෙන්ඩර්මරි ආරක්ෂක අමාත්‍යවරයාගේ අධිකාරිය යටතේ ක්‍රියාත්මක වන අතර, එහි සාමාජිකයින් ප්‍රධාන වශයෙන් ග්‍රාමීය ප්‍රදේශවල සහ දේශසීමා ආශ්‍රිතව සේවයේ යොදවා ඇත.[108]
භෞමික පරිපාලන අමාත්‍යාංශය මගින් පාලනය වන නාගරික පොලිස් බලකායක් ඇත; ආරක්ෂක අමාත්‍යාංශය මගින් පාලනය වන ජාතික පොලිස් බලකායක්; සහ ජනරජයේ ජනාධිපතිවරයාගේ ආරක්ෂාව සඳහා කැප වූ 'මාලිගා ආරක්ෂකයෙකු' (Régiment de la Sécurité Présidentielle, හෝ RSP) ස්වාධීන ජනාධිපති ආරක්ෂක රෙජිමේන්තුවක්. ජෙන්ඩර්මරි සහ ජාතික පොලිසිය යන දෙකම පරිපාලන සහ අධිකරණ පොලිස් කාර්යයන් දෙකටම බෙදා ඇත; පළමුවැන්න මහජන සාමය ආරක්ෂා කිරීම සහ ආරක්ෂාව සැපයීම සඳහා සවිස්තරාත්මක වන අතර, දෙවැන්න අපරාධ පරීක්ෂණ සම්බන්ධයෙන් චෝදනා කරනු ලැබේ.[109]
සියලුම විදේශිකයන් සහ පුරවැසියන් ඡායාරූප හැඳුනුම්පත්, හෝ වෙනත් ආකාරයේ හඳුනාගැනීම් හෝ දඩයකට මුහුණ දීමට අවශ්‍ය වන අතර, ඔටෝ, බුෂ්-ටැක්සි හෝ බස්රථවල ගමන් කරන පුද්ගලයන් සඳහා පොලිස් ස්ථාන හඳුනාගැනීමේ පරීක්ෂණ සාමාන්‍ය දෙයක් වේ.[110][111]
පරිපාලන අංශ
රට පරිපාලන කලාප 13 කට බෙදා ඇත. මෙම කලාප පළාත් 45 ක් සහ දෙපාර්තමේන්තු 301 කින් සමන්විත වේ. සෑම කලාපයක්ම ආණ්ඩුකාරවරයෙකු විසින් පාලනය කරනු ලැබේ.
භූගෝලීය
බුර්කිනා ෆාසෝ බොහෝ දුරට පිහිටා ඇත්තේ අක්ෂාංශ 9° සහ 15° N (කුඩා ප්‍රදේශයක් 15°ට උතුරින්) සහ දේශාංශ 6° W සහ 3° E අතර ය.
එය ගම්බද ප්‍රධාන වර්ග දෙකකින් සමන්විත වේ. රටේ විශාල ප්‍රදේශය අර්ධද්වීපයකින් ආවරණය වී ඇති අතර, සමහර ප්‍රදේශවල හුදකලා කඳු කිහිපයක්, ප්‍රාකේම්බ්‍රියානු ස්කන්ධයක අවසාන ශේෂයන් සහිත මෘදු රැළි සහිත භූ දර්ශනයක් සාදයි. අනෙක් අතට, රටේ නිරිත දෙසින් වැලිගල් ස්කන්ධයක් සාදයි, එහිදී උසම කඳු මුදුන වන ටෙනකූරෝ මීටර් 749 (අඩි 2,457) ක උන්නතාංශයක දක්නට ලැබේ. මෙම ස්කන්ධය මීටර් 150 (අඩි 492) දක්වා උසකින් යුත් පාෂාණවලින් මායිම් වී ඇත. බුර්කිනා ෆාසෝ හි සාමාන්‍ය උන්නතාංශය මීටර් 400 (අඩි 1,312) වන අතර ඉහළම සහ පහළම භූමි අතර වෙනස මීටර් 600 (අඩි 1,969) ට වඩා වැඩි නොවේ. එබැවින් බුර්කිනා ෆාසෝ යනු සාපේක්ෂව පැතලි රටකි.
ඉහළ වෝල්ටා යන පැරණි නාමය රට හරස් කරන ගංගා තුනකට ණයගැතියි: කළු වෝල්ටා (හෝ මවුහූන්), සුදු වෝල්ටා (නාකම්බේ) සහ රතු වෝල්ටා (නාසිනොන්). කළු වෝල්ටා යනු වසර පුරා ගලා යන රටේ එකම ගංගා දෙකෙන් එකක් වන අතර අනෙක නිරිත දෙසින් ගලා යන කොමෝයි. නයිජර් ගංගා ද්‍රෝණිය ද රටේ මතුපිටින් 27%ක් ජලය බැස යයි.
නයිජර්හි අතු ගංගා - බෙලි, ගොරෝවුල්, ගුඩෙබෝ සහ ඩාර්ගෝල් - සෘතුමය දිය පහරවල් වන අතර ඒවා ගලා බසින්නේ වසරකට මාස හතරක් හෝ හයක් පමණි. කෙසේ වෙතත්, ඔවුන් තවමත් ගංවතුර හා පිටාර ගැලීම කළ හැකිය. රටෙහි විල් රාශියක් ද ඇත - ප්‍රධාන ඒවා වන්නේ ටින්ග්‍රේලා, බාම් සහ ඩෙම් ය. රටෙහි විශාල පොකුණු ද, අපේ, බෙලි, යොම්බෝලි සහ මාර්කෝයි වැනි ද ඇත. විශේෂයෙන් රටේ උතුරේ ජල හිඟය බොහෝ විට ගැටලුවකි.
බුර්කිනා ෆාසෝ භෞමික පරිසර කලාප දෙකක් තුළ පිහිටා ඇත: සහේලියන් ඇකේසියා සැවානා සහ බටහිර සුඩාන සවානා.[112]
දේශගුණය
බුර්කිනා ෆාසෝහි ප්‍රධාන වශයෙන් නිවර්තන දේශගුණයක් ඇති අතර එය ඉතා වෙනස් සෘතු දෙකක් ඇත. වැසි සමයේදී, රටට මිලිමීටර් 600 සහ 900 (අඟල් 23.6 සහ 35.4) වර්ෂාපතනයක් ලැබේ; වියළි කාලවලදී, හර්මැටන් - සහරා සිට උණුසුම් වියළි සුළඟක් හමයි. වැසි සමය ආසන්න වශයෙන් මාස හතරක්, මැයි/ජුනි සිට සැප්තැම්බර් දක්වා පවතින අතර, රටේ උතුරේ කෙටි වේ. දේශගුණික කලාප තුනක් අර්ථ දැක්විය හැක: සහෙල්, සුඩාන්-සහෙල් සහ සුඩාන්-ගිනියාව. උතුරේ සහේල් ප්‍රදේශයට සාමාන්‍යයෙන් වසරකට මිලිමීටර් 600 (අඟල් 23.6)[113] ට වඩා අඩු වර්ෂාපතනයක් ලැබෙන අතර ඉහළ උෂ්ණත්වයන් 5–47 °C (41–117 °F) ඇත.
සාපේක්ෂ වශයෙන් වියළි නිවර්තන සැවානාවක් වන සහෙල් බුර්කිනා ෆාසෝ දේශසීමාවෙන් ඔබ්බට, අප්‍රිකාවේ අං සිට අත්ලාන්තික් සාගරය දක්වා විහිදෙන අතර සහරා එහි උතුරින් සහ දකුණින් සුඩානයේ සාරවත් කලාපයට මායිම් වේ. උතුරු අක්ෂාංශ 11° 3′ සහ 13° 5′ අතර පිහිටා ඇති සුඩානය-සහෙල් කලාපය වර්ෂාපතනය සහ උෂ්ණත්වය සම්බන්ධයෙන් සංක්‍රාන්ති කලාපයකි. තව දුරටත් දකුණට, සුඩාන්-ගිනියා කලාපයට සෑම වසරකම මිලිමීටර් 900 (අඟල් 35.4)[114] ට වැඩි වර්ෂාපතනයක් ලැබෙන අතර සිසිල් සාමාන්‍ය උෂ්ණත්වයක් ඇත.
බුර්කිනා ෆාසෝ හි ආහාර අනාරක්ෂිත භාවයට දායක වීම සඳහා භූගෝලීය සහ පාරිසරික හේතූන් ද සැලකිය යුතු කාර්යභාරයක් ඉටු කළ හැකිය.[115] රට පිහිටා ඇත්තේ සහෙල් ප්‍රදේශයේ බැවින්, දරුණු ගංවතුරේ සිට අධික නියඟය දක්වා ලෝකයේ වඩාත්ම රැඩිකල් දේශගුණික විචල්‍යයන් බුර්කිනා ෆාසෝ අත්විඳියි.[116] බුර්කිනා ෆාසෝ පුරවැසියන් බොහෝ විට මුහුණ දෙන අනපේක්ෂිත දේශගුණික කම්පනය හේතුවෙන් කෘෂිකාර්මික ක්‍රම මත විශ්වාසය තැබීමට සහ ධනය රැස්කර ගැනීමට හැකි වීමේදී දැඩි දුෂ්කරතා ඇති වේ.[117]
බුර්කිනා ෆාසෝ දේශගුණය එහි වගාවන් කෘමි ප්‍රහාරවලට ගොදුරු කරයි, පළඟැටියන් සහ කිකිළියන්ගේ ප්‍රහාර ඇතුළුව, බෝග විනාශ කරන අතර ආහාර නිෂ්පාදනය තවදුරටත් වළක්වයි.[118] බුර්කිනා ෆාසෝහි ජනගහනයෙන් බහුතරයක් ආදායම් මාර්ගයක් ලෙස කෘෂිකර්මාන්තය මත යැපෙනවා පමණක් නොව, ඔවුන් සෘජුවම ගෘහස්ථ පෝෂණය කරන ආහාර සඳහා කෘෂිකාර්මික අංශය මත රඳා සිටිති.[119] කෘෂිකාර්මික අවදානම හේතුවෙන්, වැඩි වැඩියෙන් පවුල්වලට ගොවිපල නොවන ආදායම් මාර්ග සෙවීමට සිදු වන අතර,[120] බොහෝ විට රැකියාවක් සොයා ගැනීම සඳහා ඔවුන්ගේ කලාපීය කලාපයෙන් පිටත ගමන් කිරීමට සිදු වේ.[121]
ස්වභාවික සම්පත්
බුර්කිනා ෆාසෝහි ස්වභාවික සම්පත් අතර රන්, මැංගනීස්, හුණුගල්, කිරිගරුඬ, පොස්පේට්, පෑම් සහ ලුණු ඇතුළත් වේ.
වනජීවී
බටහිර අප්‍රිකාවේ බොහෝ රටවලට වඩා බුර්කිනා ෆාසෝහි අලි ඇතුන් සංඛ්‍යාව විශාලය. සිංහයන්, දිවියන් සහ මී හරකුන් ද මෙහි දක්නට ලැබේ, වාමන හෝ රතු මී හරක්, කුඩා රතු-දුඹුරු සතෙකු වන අතර එය දරුණු කෙටි කකුල් සහිත එළදෙනක් මෙන් පෙනේ. චීටා, කැරකල් හෝ අප්‍රිකානු ලින්ක්ස්, තිත් හයිනා සහ අප්‍රිකානු වල් බල්ලා වැනි අනෙකුත් විශාල විලෝපිකයන් බුර්කිනා ෆාසෝ හි ජීවත් වෙති.[122]
බුර්කිනා ෆාසෝහි සත්ත්ව හා ශාක ජාතික වනෝද්යාන හතරක ආරක්ෂා කර ඇත:
- බුර්කිනා ෆාසෝ, බෙනින් සහ නයිජර් පසුකර යන නැගෙනහිරින් පිහිටි ඩබ්ලිව් ජාතික වනෝද්යානය
- අර්ලි වනජීවී රක්ෂිතය (නැගෙනහිර අර්ලි ජාතික වනෝද්යානය)
- බටහිරින් ලෙරාබා-කොමෝ වර්ගීකරණය කරන ලද වනාන්තරය සහ වනජීවී අර්ධ රක්ෂිතය
- බටහිරින් මාරේ ඕක්ස් හිපපොටේම්ස්
ආර්ථිකය
බුර්කිනා ෆාසෝ හි අපනයනවල වටිනාකම 2011 දී ඩොලර් බිලියන 2.77 සිට 2012 දී ඩොලර් මිලියන 754 දක්වා පහත වැටුණි.[123] කෘෂිකර්මාන්තය එහි දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 32% ක් නියෝජනය කරන අතර වැඩ කරන ජනගහනයෙන් 80% ක් වාසය කරයි. එය බොහෝ දුරට පශු සම්පත් ඇතිකිරීමෙන් සමන්විත වේ. විශේෂයෙන් දකුණේ සහ නිරිතදිග ප්‍රදේශවල ජනතාව බඩ ඉරිඟු, මුතු මෙනේරි, බඩ ඉරිඟු (ඉරිඟු), රටකජු, සහල් සහ කපු වැනි බෝග වගා කරන අතර විකිණීමට ඇති අතිරික්තයන් ඇත. රන් ලෝපස් බහුලව තිබුණද රටේ ආර්ථික ක්‍රියාකාරකම්වලින් විශාල කොටසක් ජාත්‍යන්තර ආධාර මගින් අරමුදල් සපයයි.
2017 වසරේ ඉහළම අපනයන භාණ්ඩ පහ වූයේ, වැදගත්කම අනුව: මැණික් සහ වටිනා ලෝහ, ඇමෙරිකානු ඩොලර් බිලියන 1.9 (මුළු අපනයනයෙන් 78.5%), කපු, ඩොලර් මිලියන 198.7 (8.3%), ලෝපස්, ස්ලැග්, අළු, ඩොලර් මිලියන 137.6 (5.8%) ), පලතුරු, ඇට වර්ග: ඩොලර් මිලියන 76.6 (3.2%) සහ තෙල් බීජ: ඩොලර් මිලියන 59.5 (2.5%).[124]
ලෝක බැංකුවේ දෙසැම්බර් 2018 වාර්තාවක් පෙන්වා දෙන්නේ 2017 දී ආර්ථික වර්ධනය 6.4% දක්වා 2017 (2016 දී 5.9% එදිරිව) දක්වා වැඩි වී ඇත්තේ මූලික වශයෙන් රන් නිෂ්පාදනය සහ යටිතල පහසුකම් සඳහා ආයෝජනය වැඩි කිරීම හේතුවෙනි. වැටුප් බිල්පත් වර්ධනයට සම්බන්ධ පරිභෝජනයේ වැඩිවීම ද ආර්ථික වර්ධනයට සහාය විය. උද්ධමනය එම වසරේ 0.4% ලෙස අඩු මට්ටමක පැවති නමුත් රාජ්‍ය හිඟය දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 7.7% දක්වා වර්ධනය විය (2016 දී 3.5%ට සාපේක්ෂව). රජය දිගින් දිගටම ණය ලබා ගැනීම සඳහා මූල්‍ය ආධාර සහ ණය ලබා ගනිමින් සිටියේය. රාජ්‍ය හිඟය පියවා ගැනීම සඳහා රජය සහනාධාර සහ කලාපීය වෙළෙඳපොළේ ණය ගැනීම් ඒකාබද්ධ කළේය. ඍණාත්මක ලෙස බලපෑ හැකි වුවද, කෙටි හා මධ්‍ය කාලීන වශයෙන් ආර්ථික දැක්ම යහපත් මට්ටමක පවතින බව ලෝක බැංකුව ප්‍රකාශ කළේය. අවදානම් අතරට ඉහළ තෙල් මිල (ආනයන), රත්‍රන් සහ කපු (අපනයන) අඩු මිල මෙන්ම ත්‍රස්තවාදී තර්ජන සහ කම්කරු වැඩ වර්ජන ඇතුළත් විය.[125]
බුර්කිනා ෆාසෝ බටහිර අප්‍රිකානු මූල්‍ය හා ආර්ථික සංගමයේ (UMEOA) කොටසක් වන අතර CFA ෆ්‍රෑන්ක් සම්මත කර ඇත. මෙය නිකුත් කරනු ලබන්නේ සෙනගාලයේ ඩකාර් හි පිහිටි බටහිර අප්‍රිකානු රාජ්‍යයන්ගේ මහ බැංකුව (BCEAO) විසිනි. BCEAO සාමාජික රටවල මුදල් හා සංචිත ප්‍රතිපත්තිය කළමනාකරණය කරන අතර මූල්‍ය අංශයේ සහ බැංකු ක්‍රියාකාරකම්වල නියාමනය සහ අධීක්ෂණය සපයයි. බලපත්‍ර, බැංකු ක්‍රියාකාරකම්, ආයතනික සහ ප්‍රාග්ධන අවශ්‍යතා, පරීක්ෂණ සහ සම්බාධක (සියල්ල සංගමයේ සියලුම රටවලට අදාළ) සම්බන්ධ නීතිමය රාමුවක් ක්‍රියාත්මක වන අතර, 1999 දී සැලකිය යුතු ලෙස ප්‍රතිසංස්කරණය කර ඇත. ක්ෂුද්‍ර මූල්‍ය ආයතන ක්ෂුද්‍ර මූල්‍ය නියාමනය කරන වෙනම නීතියක් මගින් පාලනය වේ. සියලුම WAEMU රටවල ක්‍රියාකාරකම්. රක්ෂණ අංශය නියාමනය කරනු ලබන්නේ රක්ෂණ වෙළෙඳපොළ පිළිබඳ අන්තර්-අප්‍රිකානු සමුළුව (CIMA) මගිනි.[126]
2018 දී, රටේ විශාල ප්‍රදේශවල සංචාරක ව්‍යාපාරය නොතිබූ තරම්ය. එක්සත් ජනපද ආන්ඩුව (සහ අනෙකුත්) තම පුරවැසියන්ට බුර්කිනා ෆාසෝහි විශාල ප්‍රදේශවලට නොයන ලෙස අනතුරු අඟවයි: "උතුරු සහේල් දේශසීමා කලාපය අපරාධ සහ ත්‍රස්තවාදය හේතුවෙන් මාලි සහ නයිජර් සමඟ බෙදා ගත්හ. නැගෙනහිර ක්මොන්ජරි, තපෝවා, කොම්පියෙන්ගා සහ ගුර්මා පළාත් අපරාධ සහ ත්‍රස්තවාදය හේතුවෙන් කලාපය".[127]
2018 CIA World Factbook මෙම යාවත්කාලීන සාරාංශය සපයයි. "බුර්කිනා ෆාසෝ යනු ප්‍රමාණවත් වර්ෂාපතනයක් මත යැපෙන දිළිඳු, ගොඩබිම් සහිත රටකි. අක්‍රමවත් වර්ෂාපතන රටාව, දුර්වල පස සහ ප්‍රමාණවත් සන්නිවේදන සහ වෙනත් යටිතල පහසුකම් නොමැතිකම ආර්ථිකය බාහිර කම්පනවලට ගොදුරු වීමට දායක වේ. ජනගහනයෙන් 80% ක් පමණ නියැලී සිටිති. යැපුම් ගොවිතැන සහ කපු ප්‍රධාන මුදල් බෝගයයි.රටේ ස්වභාවික සම්පත් ස්වල්පයක් සහ දුර්වල කාර්මික පදනමක් ඇත. කපු සහ රත්‍රන් බුර්කිනා ෆාසෝ හි ප්‍රධාන අපනයන වේ. රට රන් ගවේෂණය, නිෂ්පාදනය සහ අපනයනයන්හි ඉහළ යෑමක් දැක තිබේ.
දේශපාලන අර්බුදයේ අවසානය බුර්කිනා ෆාසෝ ආර්ථිකයට ධනාත්මක වර්ධනයක් නැවත ආරම්භ කිරීමට ඉඩ දී ඇති අතර, රටේ බිඳෙනසුලු ආරක්ෂක තත්ත්වය මෙම ජයග්‍රහණ අවදානමට ලක් කළ හැකිය. අසල්වැසි මාලි හි දේශපාලන අනාරක්ෂිත භාවය, විශ්වාස කළ නොහැකි බලශක්ති සැපයුම් සහ දුර්වල ප්‍රවාහන සම්බන්ධතා දිගු කාලීන අභියෝග මතු කරයි." "අයවැය හිඟය අඩු කිරීම සහ සමාජ වියදම් සඳහා තීරනාත්මක වියදම් සුරැකීමේ රජයේ සැලැස්ම ඇතුළුව, 2018-2020 ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදලේ වැඩසටහන ද වාර්තාව ඉස්මතු කරයි. සේවා සහ ප්‍රමුඛතා රාජ්‍ය ආයෝජන".[128]
අප්‍රිකානු සංවර්ධන බැංකු සමූහයේ 2018 වාර්තාවක් සාර්ව ආර්ථික පරිණාමයක් ගැන සාකච්ඡා කළේය: "අයවැය හිඟයට එකතු වන සමාජ සේවා සහ ආරක්ෂාව සඳහා ඉහළ ආයෝජන සහ අඛණ්ඩ වියදම්". මෙම කණ්ඩායමේ 2018 අනාවැකිය පෙන්නුම් කළේ අයවැය හිඟය 2018 දී දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 4.8% දක්වා සහ 2019 දී 2.9% දක්වා අඩු වනු ඇති බවයි. ජාතික ආර්ථික හා සමාජ සංවර්ධන සැලැස්මට සම්බන්ධ රාජ්‍ය ණය 2017 දී දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 36.9% ලෙස ඇස්තමේන්තු කර ඇත.[129]
බුර්කිනා ෆාසෝ යනු අප්‍රිකාවේ ව්‍යාපාර නීතිය සමගි කිරීම සඳහා වූ සංවිධානයේ (OHADA) සාමාජිකයෙකි.[130] රට එක්සත් ජාතීන්ගේ සංවිධානය, ජාත්‍යන්තර මුල්‍ය අරමුදල, ලෝක බැංකුව සහ ලෝක වෙළඳ සංවිධානයට ද අයත් වේ.[131]
පතල් කැණීම
තඹ, යකඩ, මැංගනීස්, රන්, කැසිටරයිට් (ටින් ලෝපස්) සහ පොස්පේට් කැණීම් සිදු වේ.[132] මෙම මෙහෙයුම් රැකියා සපයන අතර ජාත්‍යන්තර ආධාර උත්පාදනය කරයි. දකුණු අප්‍රිකාව, මාලි සහ ඝානාවට පසුව, බර්කිනා ෆාසෝ අප්‍රිකාවේ සිව්වන විශාලතම රන් නිෂ්පාදකයා බවට පත් කරමින්, රන් ආකර ස්ථාන හයකින් 2011 දී රන් නිෂ්පාදනය 32% කින් වැඩි විය.[133]
2018 වාර්තාවක් පෙන්නුම් කළේ එම වසරේ දී රට විසින් වාර්තාගත රත්‍රන් ටොන් 55ක් අපේක්ෂා කරන බවත්, එය 2013 වසරට වඩා තුනෙන් දෙකක වැඩිවීමක් බවත්ය. ඔමරු ඉඩානි ට අනුව, වඩා වැදගත් කාරණයක් තිබේ. "අපි නිෂ්පාදනය විවිධාංගීකරණය කළ යුතුයි. අපි වැඩිපුරම නිෂ්පාදනය කරන්නේ රත්තරන් පමණයි, නමුත් අපට මැංගනීස්, සින්ක්, ඊයම්, තඹ, නිකල් සහ හුණුගල් වල විශාල විභවයක් තිබෙනවා".[134]
ආහාර අනාරක්ෂිත බව
ගෝලීය කුසගිනි දර්ශකය (Global Hunger Index) අනුව, රටක කුසගින්න මට්ටම මැනීමට සහ නිරීක්ෂණය කිරීමට භාවිතා කරන බහුමාන මෙවලමක්,[135] බුර්කිනා ෆාසෝ 2013 දී රටවල් 78 කින් 65 වැනි ස්ථානයට පත් විය.[136] දැනට බුර්කිනා ෆාසෝ හි ආහාර අනාරක්ෂිත භාවයේ අවදානමට ලක්ව ඇති ළමුන් මිලියන 1.5 කට අධික සංඛ්‍යාවක් සිටින බව ගණන් බලා ඇති අතර, හදිසි වෛද්‍ය ආධාර අවශ්‍ය ළමුන් 350,000 ක් පමණ සිටින බව ගණන් බලා ඇත.[137] කෙසේ වෙතත්, මෙම දරුවන්ගෙන් තුනෙන් එකකට පමණ ප්‍රමාණවත් වෛද්‍ය ප්‍රතිකාර ලැබෙනු ඇත.[138] වයස අවුරුදු දෙකට අඩු ළමුන්ගෙන් සියයට 11.4කට පමණක් දෛනික නිර්දේශිත ආහාර ප්‍රමාණය ලැබේ.[139] ආහාර අනාරක්‍ෂිතතාවයේ ප්‍රතිඵලයක් ලෙස වර්ධනය අඩාල වීම බුර්කිනා ෆාසෝ හි දරුණු ගැටලුවක් වන අතර එය 2008 සිට 2012 දක්වා ජනගහනයෙන් තුනෙන් එකකටවත් බලපායි.[140] මීට අමතරව, වර්ධනය අඩාල වූ දරුවන් සාමාන්‍යයෙන් සාමාන්‍ය වර්ධන වර්ධනයක් ඇති දරුවන්ට වඩා අඩුවෙන් පාසල් සම්පූර්ණ කිරීමට නැඹුරු වන අතර,[141] බුර්කිනා ෆාසෝ ජනගහනයේ අඩු අධ්‍යාපනයට තවදුරටත් දායක වේ.[142]
2015 දී බුර්කිනා ෆාසෝ හි වයස අවුරුදු 5 ට අඩු ළමුන් 500,000 ක් පමණ උග්‍ර මන්දපෝෂණයෙන් පෙළෙනු ඇතැයි යුරෝපීය කොමිසම අපේක්ෂා කරයි, එයින් 149,000 ක් පමණ එහි මාරාන්තික ස්වරූපයෙන් පෙළෙනු ඇත.[143] ක්ෂුද්‍ර පෝෂක ඌනතා අනුපාතය ද ඉහළ මට්ටමක පවතී.[144] ජනගහන සහ සෞඛ්‍ය සමීක්ෂණයට (DHS 2010) අනුව, කාන්තාවන්ගෙන් සියයට 49ක් සහ වයස අවුරුදු පහට අඩු ළමුන්ගෙන් සියයට 88ක් රක්තහීනතාවයෙන් පෙළෙනවා.[145] ළදරු මරණවලින් සියයට හතළිහක් මන්දපෝෂණයට හේතු විය හැකි අතර, අනෙක් අතට, මෙම ළදරු මරණ අනුපාතිකය බුර්කිනා ෆාසෝ හි සමස්ත ශ්‍රම බලකාය සියයට 13.6 කින් අඩු කර ඇති අතර, ආහාර සුරක්ෂිතතාවය සෞඛ්‍යයට ඔබ්බෙන් ජීවිතයේ බොහෝ අංශ කෙරෙහි බලපාන ආකාරය පෙන්නුම් කරයි.[146]
ග්‍රාමීය ප්‍රදේශවල සෞඛ්‍ය සේවා සඳහා ප්රවේශය බෙහෙවින් සීමිත වන අතර දරුවන්ගේ පෝෂණ අවශ්‍යතා පිළිබඳ දැනුවත්භාවය සහ අධ්‍යාපනය අඩු බැවින්, මෙම ඉහළ ආහාර අනාරක්ෂිත භාවය සහ ඒ ආශ්‍රිත බලපෑම් නාගරික ජනතාව හා සසඳන විට ග්‍රාමීය ජනතාව තුළ ඊටත් වඩා බහුලව දක්නට ලැබේ.[147]
USAid විසින් 2018 ඔක්තෝම්බර් මස වාර්තාවක නියඟය සහ ගංවතුර ගැටළු සහගතව පවතින බවත්, "ප්‍රචණ්ඩත්වය සහ අනාරක්ෂිත භාවය බුර්කිනා ෆාසෝ හි සමහර උතුරු සහ නැගෙනහිර ප්‍රදේශවල වෙළඳපල, වෙළඳාම සහ ජීවනෝපාය ක්‍රියාකාරකම් කඩාකප්පල් කරන" බවත් සඳහන් කළේය. 954,300 කට අධික පිරිසකට ආහාර සුරක්ෂිතතා සහාය අවශ්‍ය බව වාර්තාව ඇස්තමේන්තු කර ඇති අතර, UNICEF ට අනුව, "අවුරුදු 5 ට අඩු ළමුන් 187,200 ක් දරුණු උග්‍ර මන්දපෝෂණයකට මුහුණ දෙනු ඇතැයි ඇස්තමේන්තු කර ඇත". එකල ආධාර සපයන ආයතනවලට USAID හි සාමය සඳහා වන ආහාර කාර්යාලය (FFP) එක්සත් ජාතීන්ගේ ලෝක ආහාර වැඩසටහන, එන්ජීඕ ඔක්ස්ෆෑම් ඉන්ටර්මොන් සහ ACDI/VOCA සමඟ කටයුතු කරන ලදී.[148]
ආහාර සුරක්ෂිතතාව වැඩි දියුණු කිරීම සඳහා ප්‍රවේශයන්
ලෝක ආහාර වැඩසටහන
එක්සත් ජාතීන්ගේ ලෝක ආහාර වැඩසටහන බුර්කිනා ෆාසෝ හි ආහාර සුරක්ෂිතතාව වැඩි කිරීම සඳහා සකස් කරන ලද වැඩසටහන් සඳහා වැඩ කර ඇත. දිගුකාලීන සහන සහ ප්‍රතිසාධන මෙහෙයුම 200509 (PRRO) පිහිටුවන ලද්දේ 2012 දී ඇති වූ ආහාර සහ පෝෂණ අර්බුදයෙන් පසුව බුර්කිනා ෆාසෝ හි ඉහළ මට්ටමේ මන්දපෝෂණයට ප්‍රතිචාර දැක්වීම සඳහා ය.[149] මෙම ව්‍යාපෘතියේ ප්‍රයත්නයන් බොහෝ දුරට මන්දපෝෂණයට ප්‍රතිකාර කිරීම සහ වැළැක්වීම සඳහා යොමු කර ඇති අතර මන්දපෝෂණයෙන් ප්‍රතිකාර ලබන දරුවන්ගේ භාරකරුවන් සඳහා නිවසට සලාක ලබා දීම ඇතුළත් වේ.[150] මීට අමතරව, මෙම මෙහෙයුමේ ක්‍රියාකාරකම් අනාගත ආහාර අර්බුදවලට ඔරොත්තු දීමේ පවුල්වල හැකියාවන්ට දායක වේ. වඩාත් අවදානමට ලක්විය හැකි කණ්ඩායම් දෙක අතර වඩා හොඳ පෝෂණය, කුඩා දරුවන් සහ ගර්භනී කාන්තාවන්, නියඟය වැනි ආහාර සුරක්ෂිතතාව අඩාල වන කාලවලදී වඩා හොඳින් ප්‍රතිචාර දැක්වීමට හැකි වීමට ඔවුන් සූදානම් කරයි.[151]
රට වැඩසටහන (CP) කොටස් දෙකකින් සමන්විත වේ: HIV/AIDS සහිත පුද්ගලයින් සඳහා ආහාර සහ පෝෂණ ආධාර, සහ සහෙල් කලාපයේ සියලුම ප්‍රාථමික පාසල් සඳහා පාසල් පෝෂණය කිරීමේ වැඩසටහනකි.[152] HIV/AIDS පෝෂණ වැඩසටහන HIV/AIDS සමඟ ජීවත් වන අයගේ පෝෂණ ප්‍රකෘතිය යහපත් කිරීම සහ අවදානම් සහිත දරුවන් සහ අනාථයන් මන්දපෝෂණයෙන් සහ ආහාර සුරක්ෂිතතාවයෙන් ආරක්ෂා කිරීම අරමුණු කරයි.[153] පාසල් පෝෂණය කිරීමේ සංරචකයේ කොටසක් ලෙස, රට වැඩසටහනේ ඉලක්ක වන්නේ ජාතික සාමාන්‍යයට වඩා අඩුවෙන් ඇතුළත් වීමේ අනුපාත සහේල් කලාපයේ පාසල්වලට ඇතුළත් වීම සහ පැමිණීම වැඩි කිරීමයි.[154] තවද, මෙම වැඩසටහන මගින් මෙම පාසල්වල ස්ත්‍රී පුරුෂ සමානාත්මතා අනුපාත වැඩිදියුණු කිරීම, ප්‍රාථමික පාසලේ අවසන් වසර දෙක තුළ ඉහළ පැමිණීමක් ඇති ගැහැණු ළමයින්ට නිවෙස්වලට ධාන්‍ය සලාක ලබා දීම, ඔවුන්ගේ ගැහැණු ළමයින් පාසල් යැවීමට ඔවුන් දිරිමත් කිරීම අරමුණු කරයි.[155]
'ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදී, එක්සත් සහ එක්සත් ජාතියක්, එහි ආර්ථිකයේ ව්‍යුහය පරිවර්තනය කිරීම සහ තිරසාර පරිභෝජනය සහ නිෂ්පාදන රටාවන් හරහා ශක්තිමත් සහ ඇතුළත් වර්ධනයක් ළඟා කර ගැනීම' යන රජයේ දැක්මට සහාය දැක්වීම සඳහා WFP විසින් 2018 අගෝස්තු මාසයේදී පසුව අනුමත කරන ලද සැලැස්මක් සැකසීම අවසන් කරන ලදී. ' 2030 වන විට රජයට සහ ප්‍රජාවන්ට ආහාර සහ පෝෂණ ආරක්ෂණ වැඩසටහන් අයිති කර ගැනීමට, කළමනාකරණය කිරීමට සහ ක්‍රියාත්මක කිරීමට හැකි වන පරිදි ශක්තිමත් කරන ලද ජාතික සහ ප්‍රාදේශීය හැකියාවන් සඳහා WFP හි නව උපාය මාර්ගික දිශානතියෙහි වැදගත් පියවර ගනු ඇත".[156]
ලෝක බැංකුව
ලෝක බැංකුව 1944 දී පිහිටුවන ලද අතර, 2030 වන විට අන්ත දරිද්‍රතාවය අවසන් කිරීම සහ සෑම රටකම සියයට හතළිහකට අඩු ආදායම් වර්ධනයක් ඇති කිරීම මගින් හවුල් සමෘද්ධිය ප්‍රවර්ධනය කිරීම යන හවුල් අරමුණු සහිත ආයතන පහකින් සමන්විත වේ.[157] බුර්කිනා ෆාසෝ හි ආහාර අනාරක්ෂිත භාවය අවම කිරීම සඳහා ලෝක බැංකුව ක්‍රියාත්මක කරන ප්‍රධාන ව්‍යාපෘතිවලින් එකක් වන්නේ කෘෂිකාර්මික ඵලදායිතා සහ ආහාර සුරක්ෂිතතා ව්‍යාපෘතියයි.[158] ලෝක බැංකුවට අනුව, මෙම ව්‍යාපෘතියේ පරමාර්ථය වන්නේ "ආහාර නිෂ්පාදනය ඉහළ නැංවීම සඳහා දිළිඳු නිෂ්පාදකයින්ගේ ධාරිතාව වැඩි දියුණු කිරීම සහ ග්‍රාමීය වෙළඳපල තුළ ආහාර නිෂ්පාදන වැඩි දියුණු කිරීම සහතික කිරීම."[159] කෘෂිකාර්මික ඵලදායිතා සහ ආහාර සුරක්ෂිතතා ව්‍යාපෘතියේ ප්‍රධාන තුනක් ඇත. කොටස්. එහි ප්‍රථම අංගය වන්නේ මූල්‍ය ප්‍රදාන සහ 'වැඩ සඳහා වවුචර්' වැඩසටහන් සැපයීම ඇතුළුව ආහාර නිෂ්පාදනය වැඩි දියුණු කිරීම සඳහා ක්‍රියා කිරීම, තම දායකත්වය මුදලින් ගෙවිය නොහැකි නිවාස සඳහාය.[160] ව්‍යාපෘතියේ මීළඟ අංගය වන්නේ විශේෂයෙන්ම ග්‍රාමීය ප්‍රදේශවල ආහාර නිෂ්පාදනවල හැකියාව වැඩිදියුණු කිරීමයි.[161] මෙයට ආහාර නිෂ්පාදන අලෙවියට සහාය වීම ඇතුළත් වන අතර, ප්‍රාදේශීය සහ ජාතික මට්ටමින් ආහාර නිෂ්පාදන සහ සැපයුම්වල විචල්‍යතාවය පාලනය කිරීමට පාර්ශවකරුවන්ගේ හැකියාවන් ශක්තිමත් කිරීම අරමුණු කරයි.[162] අවසාන වශයෙන්, මෙම ව්‍යාපෘතියේ තුන්වන අංගය ආයතනික සංවර්ධනය සහ ධාරිතාව ගොඩනැගීම කෙරෙහි අවධානය යොමු කරයි. එහි ඉලක්කය වන්නේ ව්‍යාපෘති ක්‍රියාත්මක කිරීමේදී විශේෂයෙන් සම්බන්ධ වී සිටින සේවා සපයන්නන්ගේ සහ ආයතනවල හැකියාවන් ශක්තිමත් කිරීමයි.[163] ව්‍යාපෘතියේ ක්‍රියාකාරකම් මගින් සේවා සපයන්නන්ගේ හැකියාවන් ගොඩනැගීම, ආහාර නිෂ්පාදක සංවිධානවල ධාරිතාව ශක්තිමත් කිරීම, කෘෂිකාර්මික යෙදවුම් සැපයුම් ක්‍රම ශක්තිමත් කිරීම සහ ව්‍යාපෘති ක්‍රියාකාරකම් කළමනාකරණය සහ ඇගයීම අරමුණු කරයි.[164]
ලෝක බැංකුව විසින් 2018 දෙසැම්බර් වාර්තාව පෙන්වා දුන්නේ 2009 සහ 2014 අතර දරිද්‍රතා අනුපාතය 46% සිට තවමත් ඉහළ මට්ටමක පවතින 40.1% දක්වා සුළු වශයෙන් පහත වැටී ඇති බවයි. වාර්තාව රටේ සංවර්ධන අභියෝග පිළිබඳ මෙම යාවත්කාලීන සාරාංශය සපයන ලදී: "බුර්කිනා ෆාසෝ වර්ෂාපතන රටාවේ වෙනස්වීම් සහ ලෝක වෙළඳපොලේ අපනයන භාණ්ඩවල මිල උච්චාවචනයන් සම්බන්ධ දේශගුණික කම්පනවලට ගොදුරු විය හැකිය. එහි ආර්ථික හා සමාජීය සංවර්ධනය යම් දුරකට සිදුවනු ඇත. , රටෙහි සහ උප කලාපයේ දේශපාලන ස්ථාවරත්වය, ජාත්‍යන්තර වෙළඳාම සඳහා එහි විවෘතභාවය සහ අපනයන විවිධාංගීකරණය කෙරෙහි අවධානයෙන් සිටින්න".[165]
යටිතල පහසුකම් සහ සේවා
ජලය
සේවාවන් ඌන සංවර්ධිතව පවතින අතර, වාණිජමය මාර්ග ඔස්සේ පවත්වාගෙන යනු ලබන රජය සතු උපයෝගිතා සමාගමක් වන ජලය සහ සනීපාරක්ෂාව සඳහා වූ ජාතික කාර්යාලය (ONEA) අප්‍රිකාවේ හොඳම කාර්ය සාධනය සහිත උපයෝගිතා සමාගමක් ලෙස නැගී සිටියි.[166] ඉහළ මට්ටමේ ස්වයං පාලනයක් සහ නිපුණ සහ කැපවූ කළමනාකාරීත්වයක්, පිරිසිදු ජලය නිෂ්පාදනය සහ ප්රවේශය වැඩිදියුණු කිරීමට ONEA හි හැකියාව තල්ලු කර ඇත.[167]
2000 සිට, රටේ ප්‍රධාන නාගරික මධ්‍යස්ථාන හතරේ තවත් මිලියන 2කට ආසන්න පිරිසකට ජලය ලබා ගැනීමට හැකියාව තිබේ. සමාගම යටිතල පහසුකම්වල ගුණාත්මක භාවය ඉහළ මට්ටමක තබා ඇත (ජලයෙන් 18% කට වඩා අඩු ප්‍රමාණයක් කාන්දු වීම හරහා අහිමි වේ - උප සහරා අප්‍රිකාවේ අඩුම එකක්), මූල්‍ය වාර්තාකරණය වැඩිදියුණු කර, එහි වාර්ෂික ආදායම සාමාන්‍යයෙන් 12% කින් වැඩි කර ඇත (හොඳයි උද්ධමනයට ඉහලින්).[168] එහි යටිතල පහසුකම් ව්‍යාප්ත කිරීම සඳහා ජාත්‍යන්තර ආධාර මත යැපීමේ අවශ්‍යතාවය සමඟ සේවා සඳහා ගෙවීමේ දී සමහර පාරිභෝගිකයන් අතර ඇති දුෂ්කරතා ඇතුළු අභියෝග පවතී.[169] රජය සතු, වාණිජමය වශයෙන් පවත්වාගෙන යන ව්‍යාපාරය, ජලය ආශ්‍රිත ප්‍රදේශවල සිය සහශ්‍ර සංවර්ධන ඉලක්කය (MDG) ඉලක්ක කරා ළඟා වීමට ජාතියට උපකාර කර ඇති අතර, ශක්‍ය සමාගමක් ලෙස වර්ධනය වී ඇත.[170]
කෙසේ වෙතත්, පසුගිය වසර 28 තුළ පානීය ජලය සඳහා ප්රවේශය වැඩිදියුණු වී ඇත. යුනිසෙෆ් ආයතනයට අනුව, 1990 සහ 2015 අතර ග්‍රාමීය ප්‍රදේශවල පානීය ජලය සඳහා ප්රවේශය 39 සිට 76% දක්වා වැඩි වී ඇත. මෙම කාල සීමාව තුළ, නාගරික ප්‍රදේශවල පානීය ජලය සඳහා ප්රවේශය 75 සිට 97% දක්වා වැඩි විය.[171]
විදුලිය
ඔවාගඩෝගු අසල සග්ටූලි හි මෙගාවොට් 33ක සූර්ය බලාගාරයක් 2017 නොවැම්බර් මස අගදී අන්තර්ජාලයට පැමිණියේය. එය ඉදිකරන විට එය බටහිර අප්‍රිකාවේ විශාලතම සූර්ය බලශක්ති පහසුකම විය.[172]
අනිකුත්
බුර්කිනා ෆාසෝ හි වර්ධන වේගය ඉහළ මට්ටමක පවතින නමුත් එය දූෂණය සහ මාලි සහ නයිජර් වෙතින් ත්‍රස්තවාදී කණ්ඩායම්වල ආක්‍රමණ වලින් දිගින් දිගටම පීඩා විඳිති.[173]
ප්‍රවාහනය
බුර්කිනා ෆාසෝ හි ප්‍රවාහනය සාපේක්ෂව ඌන සංවර්ධිත යටිතල පහසුකම් මගින් සීමා වේ.
2014 ජූනි වන විට ප්‍රධාන ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපළ වන ඔවාගඩෝගු ගුවන් තොටුපළ බටහිර අප්‍රිකාවේ මෙන්ම පැරිස්, බ්‍රසල්ස් සහ ඉස්තාන්බුල් හි බොහෝ ගමනාන්ත වෙත නිතිපතා ගුවන් ගමන් සැලසුම් කර ඇත. අනෙක් ජාත්‍යන්තර ගුවන් තොටුපළ වන බොබෝ ඩියුලස්සෝ ගුවන්තොටුපළට ඔවාගඩෝගුසහ අබිඩ්ජන් වෙත ගුවන් ගමන් ඇත.
බුර්කිනා ෆාසෝ හි දුම්රිය ප්‍රවාහනය කායා සිට අයිවරි කෝස්ට් හි අබිඩ්ජාන් දක්වා ඔවාගඩෝගු, කූඩෝගු, බොබෝ ඩියුලස්සෝ සහ බැන්ෆෝරා හරහා දිවෙන තනි මාර්ගයකින් සමන්විත වේ. සිතාරයිල් මාර්ගය ඔස්සේ සතියකට තුන් වතාවක් මගී දුම්රියක් ධාවනය කරයි.[174]
බුර්කිනා ෆාසෝ හි මාර්ග කිලෝමීටර් 15,000 ක් ඇති අතර, එයින් කිලෝමීටර් 2,500 ක් කාපට් කර ඇත.[175]
විද්‍යාව සහ තාක්ෂණය
2009 දී, බුර්කිනා ෆාසෝ බටහිර අප්‍රිකාවේ අඩුම අනුපාතවලින් එකක් වන පර්යේෂණ සහ සංවර්ධන (R&D) සඳහා දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 0.20%ක් වියදම් කළේය. 2010 දී ජනගහනයෙන් මිලියනයකට පර්යේෂකයන් 48 ක් (පූර්ණ කාලීන සමානකම් වලින්) සිටි අතර, එය උප සහරා අප්‍රිකාවේ සාමාන්‍ය මෙන් දෙගුණයකටත් වඩා වැඩිය (2013 දී ජනගහනය මිලියනයකට 20) සහ ඝානාව සහ නයිජීරියාවේ (39) අනුපාතයට වඩා වැඩි ය. කෙසේ වෙතත්, එය සෙනගල් (ජනගහන මිලියනයකට 361) සඳහා වන අනුපාතයට වඩා බෙහෙවින් අඩු ය. 2010 දී බුර්කිනා ෆාසෝ හි පර්යේෂකයන්ගෙන් 46% ක් සෞඛ්‍ය අංශයේ ද, 16% ඉංජිනේරු විද්‍යාවේ ද, 13% ස්වාභාවික විද්‍යාවන්හි ද, 9% කෘෂිකාර්මික විද්‍යාවන්හි ද, 7% ක් මානව ශාස්ත්‍රවල ද සහ 4% සමාජ විද්‍යාවන්හි ද සේවය කළහ.[176] බුර්කිනා ෆාසෝ 2021 දී ගෝලීය නවෝත්පාදන දර්ශකයේ 115 වැනි ස්ථානයට පත් වූ අතර එය 2020 දී 118 වැනි ස්ථානයට පත් විය.[177][178][179][180][181]
2011 ජනවාරි මාසයේදී රජය විද්‍යාත්මක පර්යේෂණ හා නවෝත්පාදන අමාත්‍යාංශය නිර්මාණය කළේය. එතෙක් විද්‍යාව, තාක්ෂණය සහ නවෝත්පාදන කළමනාකරණය ද්විතීයික හා උසස් අධ්‍යාපන හා විද්‍යාත්මක පර්යේෂණ දෙපාර්තමේන්තුව යටතට පත් විය. මෙම අමාත්‍යාංශය තුළ, පර්යේෂණ සහ අංශ සංඛ්‍යාලේඛන පිළිබඳ අධ්‍යක්ෂ ජනරාල්වරයා සැලසුම් කිරීමේ වගකීම දරයි. වෙනම ආයතනයක්, විද්‍යාත්මක පර්යේෂණ, තාක්ෂණ සහ නවෝත්පාදන අධ්‍යක්ෂ ජනරාල්, පර්යේෂණ සම්බන්ධීකරණය කරයි. මෙය තවත් බොහෝ බටහිර අප්‍රිකානු රටවල තනි ශරීරයක් කාර්යයන් දෙකම ඉටු කරන රටාවෙන් බැහැරවීමකි. මෙම පියවර මගින් විද්‍යාව සහ තාක්ෂණය සංවර්ධන ප්‍රමුඛතාවයක් බවට පත් කිරීමේ රජයේ අභිප්‍රාය සංඥා කරයි.[182]
2012 දී, බුර්කිනා ෆාසෝ විසින් විද්‍යාත්මක හා තාක්ෂණික පර්යේෂණ සඳහා ජාතික ප්‍රතිපත්තියක් සම්මත කරන ලද අතර, එහි උපායමාර්ගික අරමුණු වන්නේ පර්යේෂණ සහ සංවර්ධන සංවර්ධනය සහ පර්යේෂණ ප්‍රතිඵල යෙදීම සහ වාණිජකරණය කිරීමයි. අමාත්‍යාංශයේ ක්‍රමෝපායික සහ මෙහෙයුම් හැකියාවන් ශක්තිමත් කිරීම සඳහා ද ප්‍රතිපත්ති ප්‍රතිපාදන සලසා ඇත. කෘෂිකාර්මික හා පාරිසරික විද්‍යාවන්හි ධාරිතාව ඉහළ නැංවීම මගින් ආහාර සුරක්ෂිතතාව සහ ස්වයංපෝෂිතභාවය වැඩිදියුණු කිරීම ප්‍රධාන ප්‍රමුඛතාවයන්ගෙන් එකකි. ලෝක බැංකු ව්‍යාපෘතිය තුළ ඔවාගඩෝගු හි ජාත්‍යන්තර ජල හා පාරිසරික ඉංජිනේරු ආයතනයේ 2014 දී විශිෂ්ටතා මධ්‍යස්ථානයක් නිර්මාණය කිරීම මෙම ප්‍රමුඛතා ක්ෂේත්‍රවල ධාරිතාව ගොඩනැගීම සඳහා අත්‍යවශ්‍ය අරමුදල් සපයයි.[183]
ද්විත්ව ප්‍රමුඛතාවයක් වන්නේ නව්‍ය, ඵලදායී සහ ප්‍රවේශ විය හැකි සෞඛ්‍ය පද්ධති ප්‍රවර්ධනය කිරීමයි. සමාන්තරව ව්‍යවහාරික විද්‍යාව සහ තාක්ෂණය සහ සමාජ හා මානව විද්‍යාවන් දියුණු කිරීමට රජය අපේක්ෂා කරයි. ජාතික පර්යේෂණ ප්‍රතිපත්තියට අනුපූරක ලෙස රජය විසින් තාක්ෂණ, නව නිපැයුම් සහ නවෝත්පාදන ජනප්‍රිය කිරීමේ ජාතික උපාය මාර්ගයක් (2012) සහ ජාතික නවෝත්පාදන උපාය මාර්ගයක් (2014) සකස් කර ඇත. ද්විතීයික සහ උසස් අධ්‍යාපන සහ විද්‍යාත්මක පර්යේෂණ (2010), ආහාර සහ පෝෂණ සුරක්ෂිතතාව පිළිබඳ ජාතික ප්‍රතිපත්තිය (2014) සහ ග්‍රාමීය අංශය සඳහා වන ජාතික වැඩසටහන (2011) වැනි අනෙකුත් ප්‍රතිපත්තිවලට විද්‍යාව සහ තාක්ෂණය ඇතුළත් වේ.[184]
2013 දී, බුර්කිනා ෆාසෝ විසින් පර්යේෂණ සහ නවෝත්පාදන සඳහා මූල්‍යකරණය සඳහා යාන්ත්‍රණ තුනක් ස්ථාපිත කරමින් විද්‍යා, තාක්ෂණ සහ නවෝත්පාදන පනත සම්මත කරන ලද අතර එය ඉහළ මට්ටමේ කැපවීම පිළිබඳ පැහැදිලි ඇඟවීමකි. මෙම යාන්ත්‍රණයන් වන්නේ අධ්‍යාපනය සහ පර්යේෂණ සඳහා ජාතික අරමුදල, සංවර්ධනය සඳහා පර්යේෂණ සහ නවෝත්පාදන සඳහා ජාතික අරමුදල සහ විද්‍යාත්මක පර්යේෂණ සහ තාක්ෂණික නවෝත්පාදන සංසදය.[185]
ජනවිකාසය
බුර්කිනා ෆාසෝ යනු ජනවාර්ගික වශයෙන් ඒකාබද්ධ වූ ලෞකික රාජ්‍යයක් වන අතර බොහෝ මිනිසුන් දකුණේ සහ මධ්‍යයේ සංකේන්ද්‍රණය වී සිටින අතර, ඔවුන්ගේ ඝනත්වය සමහර විට වර්ග කිලෝමීටරයකට (120/වර්ග සැතපුම්) වැසියන් 48 ඉක්මවයි. ප්‍රධාන වශයෙන් සෘතුමය කෘෂිකාර්මික කටයුතු සඳහා බුර්කිනාබේ සිය දහස් ගණනක් අයිවරි කෝස්ට් සහ ඝානාව වෙත නිතිපතා සංක්‍රමණය වේ. කම්කරුවන්ගේ මෙම ප්‍රවාහයන් බාහිර සිදුවීම් මගින් බලපායි; 2002 සැප්තැම්බරයේ අයිවරි කෝස්ට්හි කුමන්ත්‍රණ ප්‍රයත්නය සහ ඉන් පසුව ඇති වූ සටන් වලින් අදහස් කළේ බුර්කිනාබේ සිය දහස් ගණනක් නැවත බුර්කිනා ෆාසෝ වෙත පැමිණි බවයි. ඔවුන්ට වැඩ කිරීමට නොහැකි වූ විට කලාපීය ආර්ථිකය පීඩාවට පත් විය.[186]
| ජනගහනය | |
|---|---|
| වසර | මිලියන |
| 1950 | 4.3 |
| 2000 | 11.6 |
| 2021 | 22.1 |
2015 දී, ජනගහනයෙන් වැඩි ප්‍රමාණයක් "බටහිර අප්‍රිකානු ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් දෙකෙන් එකකි: වෝල්ටයික් සහ මැන්ඩේ. වෝල්ටයික් මොසි ජනගහනයෙන් 50% ක් පමණ වන අතර 1100 දී පමණ ඝානාවේ සිට ප්‍රදේශයට සංක්‍රමණය වූ රණශූරයන්ගෙන් පැවත එන්නන් වේ. වසර 800කට වැඩි කාලයක් පැවති අධිරාජ්‍යයක් පිහිටුවීම".[187]
බුර්කිනා ෆාසෝ හි සමස්ථ සශ්‍රීකත්ව අනුපාතය එක් කාන්තාවකට උපදින දරුවන් 5.93කි (2014 ඇස්තමේන්තු අනුව), එය ලොව හයවන ඉහළම අගයයි.[188]
2009 දී එක්සත් ජනපද රාජ්‍ය දෙපාර්තමේන්තුවේ පුද්ගල ජාවාරම් පිළිබඳ වාර්තාව වාර්තා කළේ බුර්කිනා ෆාසෝහි වහල්භාවය දිගටම පවතින බවත් බුර්කිනාබේ දරුවන් බොහෝ විට ගොදුරු වූ බවත්ය.[189] සාමාන්‍යයෙන් සහේල් ප්‍රාන්තවල වහල්භාවය යනු ට්‍රාන්ස්-සහාරා වහල් වෙළඳාම දක්වා දිවෙන දිගු ඉතිහාසයක් සහිත මුල් බැසගත් ආයතනයකි.[190] 2018 දී, ගෝලීය වහල් දර්ශකයට අනුව, රටේ ඇස්තමේන්තුගත පුද්ගලයන් 82,000ක් "නූතන වහල්භාවය" යටතේ ජීවත් වෙති.[191]
| ස්ථානය | කලාපය | ජනගහණය | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 ඔවාගඩෝගු  බොබෝ-ඩියුලස්සෝ |
1 | ඔවාගඩෝගු | මධ්‍යම | 1,475,223 |  කූඩෝගු  බන්ෆෝරා | ||||
| 2 | බොබෝ-ඩියුලස්සෝ | හෝට්ස් -බාසින් | 489,967 | ||||||
| 3 | කූඩෝගු | මධ්‍යම-ඕස්ට් | 88,184 | ||||||
| 4 | බන්ෆෝරා | කැස්කේඩ්ස් | 75,917 | ||||||
| 5 | ඕවාහිගුයා | නෝර්ඩ් | 73,153 | ||||||
| 6 | පුයිටෙන්ගා | මධ්‍යම-එස්ට් | 60,618 | ||||||
| 7 | කයා | මධ්‍යම-නෝර්ඩ් | 54,365 | ||||||
| 8 | ටෙන්කොඩොගො | මධ්‍යම-එස්ට් | 44,491 | ||||||
| 9 | ෆාඩා එන්ගෝර්මා | එස්ට් | 41,785 | ||||||
| 10 | හවුන්ඩේ | හෝට්ස් -බාසින් | 39,458 | ||||||
ජනවාර්ගික කණ්ඩායම්
බුර්කිනා ෆාසෝ හි මිලියන 17.3 ක ජනතාව බටහිර අප්‍රිකානු ප්‍රධාන ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් දෙකකට අයත් වේ - වෝල්ටයික් සහ මැන්ඩේ (ඔවුන්ගේ පොදු භාෂාව ඩියෝලා). වෝල්ටයික් මොසි ජනගහනයෙන් අඩක් පමණ වේ. ක්‍රිස්තු වර්ෂ 1100 දී පමණ උතුරු ඝානාවේ සිට වර්තමාන බුර්කිනා ෆාසෝ වෙත සංක්‍රමණය වූ රණශූරයන්ගෙන් පැවත එන බව මොසී කියා සිටී. ඔවුන් වසර 800කට වඩා වැඩි කාලයක් පැවති අධිරාජ්‍යයක් පිහිටුවා ගත්හ. ප්‍රධාන වශයෙන් ගොවීන්, මෝසි රාජධානිය මෙහෙයවනු ලබන්නේ ඔවාගාඩූගෝ හි පිහිටි මෝගෝ නාබා විසිනි.[193]
භාෂා
බුර්කිනා ෆාසෝ බහුභාෂා රටකි. රාජ්‍ය භාෂාව ප්රංශ භාෂාව වන අතර එය යටත් විජිත සමයේ හඳුන්වා දෙන ලදී. ප්රංශ යනු පරිපාලන, දේශපාලන සහ අධිකරණ ආයතන, රාජ්‍ය සේවා සහ පුවත්පත් වල ප්‍රධාන භාෂාවයි. නීති, පරිපාලනය සහ උසාවි සඳහා ඇති එකම භාෂාව එයයි. සමස්තයක් වශයෙන්, ඇස්තමේන්තුගත භාෂා 69ක් රට තුළ කතා කරන අතර,[194] ඉන් භාෂා 60ක් පමණ ස්වදේශීය වේ. මුවර් භාෂාව යනු බුර්කිනා ෆාසෝ හි වැඩිපුරම කතා කරන භාෂාව වන අතර, ජනගහනයෙන් අඩක් පමණ කතා කරන, ප්‍රධාන වශයෙන් අගනුවර වන ඔවාගඩෝගු අවට මධ්‍යම කලාපයේ.
2006 සංගණනයට අනුව, බුර්කිනා ෆාසෝහි ස්වදේශිකව කතා කරන භාෂා ජනගහනයෙන් 40.5% කින් මුවර්, 29.3% ෆුලා, 6.1% කින් ගෝර්මන්චේ, බඹරා 4.9%, බිසා 3.2%, බ්වාමු 2.1%, ඩගාරා 2. %, සැන් 1.9%, ලොබිරි 1.8%, ලයිලේ 1.7%, බොබො සහ සෙනූෆෝ 1.4% බැගින්, නුනි 1.2%, ඩැෆිං 1.1%, මෂේක්1 %, කැසෙම් 0.7%, ගූයින් 0.4%, ඩොගොන්, සොන්ග්හායි සහ ගුරොවුන්සි0.3% බැගින්, කො, කූසාසේ, සෙම්බලා සහ සියාමු 0.1% බැගින්, අනෙකුත් ජාතික භාෂා 5% කින්, අනෙකුත් අප්‍රිකානු භාෂා 0.2% කින්, ප්රංශ (නිල භාෂාව) 1.3% කින් සහ වෙනත් දේශීය නොවන භාෂා 0.1% කින්.[195]
බටහිරින්, මැන්ඩේ භාෂා බහුලව කතා කරන අතර, වඩාත්ම ප්‍රමුඛ වන්නේ ඩියෝලා (ජුලා හෝ ඩියුලා ලෙසද හැඳින්වේ), බොබෝ, සැමෝ සහ මාර්කා ඇතුළු අනෙකුත් ඒවාය. ෆුලා බහුලව පැතිරී ඇත, විශේෂයෙන් උතුරේ. ගෝර්මන්චේ නැඟෙනහිරෙන් කතා කරන අතර, බිස්ස දකුණේ කතා කරයි.
සෞඛ්‍ය
2016 දී, සාමාන්‍ය ආයු අපේක්ෂාව පිරිමින් සඳහා 60 ක් සහ කාන්තාවන් සඳහා 61 ක් ලෙස ගණන් බලා ඇත. 2018 දී වයස අවුරුදු පහට අඩු මරණ අනුපාතිකය සහ ළදරු මරණ අනුපාතය සජීවී උපත් 1000කට 76ක් විය.[196] 2014 දී එහි වැසියන්ගේ මධ්‍ය වයස අවුරුදු 17ක් වූ අතර ඇස්තමේන්තුගත ජනගහන වර්ධන වේගය 3.05%ක් විය.[197]
2011 දී සෞඛ්‍ය වියදම් දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 6.5% කි; මාතෘ මරණ අනුපාතය සජීවී උපත් 100000කට මරණ 300ක් ලෙස ඇස්තමේන්තු කර ඇති අතර වෛද්‍ය ඝනත්වය ජනගහනය 1000කට 0.05ක් ලෙස 2010 දී ඇස්තමේන්තු කර ඇත. 2012 දී වැඩිහිටි HIV ව්‍යාප්තිය අනුපාතය (වයස අවුරුදු 15-49) 1.0% ලෙස ගණන් බලා ඇත.[198] 2011 UNAIDS වාර්තාවට අනුව, ප්‍රසව සායනවලට සහභාගී වන ගර්භනී කාන්තාවන් අතර HIV ව්‍යාප්තිය අඩුවෙමින් පවතී.[199] 2005 ලෝක සෞඛ්‍ය සංවිධානයේ වාර්තාවකට අනුව, බුර්කිනා ෆාසෝහි ගැහැණු ළමයින් සහ කාන්තාවන්ගෙන් 72.5%ක් සාම්ප්‍රදායික චාරිත්‍රානුකූලව පාලනය කරන ලද කාන්තා ලිංගික ඡේදනය කර ඇත.[200]
2001 දී සෞඛ්‍ය සඳහා මධ්‍යම රජයේ වියදම් 3%කි.[201] 2009 වන විට, අධ්‍යයනවලින් ඇස්තමේන්තු කර ඇත්තේ පුද්ගලයන් 100,000කට වෛද්‍යවරුන් 10ක් වැනි සුළු පිරිසක් සිටින බවයි.[202] මීට අමතරව, පුද්ගලයන් 100,000 කට හෙදියන් 41 ක් සහ වින්නඹු මාතාවන් 13 ක් සිටියහ.[203] ජනවිකාස සහ සෞඛ්‍ය සමීක්ෂණ 1993 සිට බුර්කිනා ෆාසෝ හි සමීක්ෂණ තුනක් සම්පූර්ණ කර ඇති අතර තවත් සමීක්ෂණයක් 2009 දී සිදු කර ඇත.[204]
2016 වසරේ ඩෙංගු උණ රෝගයකින් රෝගීන් 20 දෙනෙකු මිය ගියා. ඔවාගඩෝගු හි දිස්ත්‍රික්ක 12න්ම මෙම රෝගයේ සිද්ධීන් වාර්තා විය.[205]
ආගම්
බුර්කිනා ෆාසෝහි ආගම පිළිබඳ සංඛ්‍යාලේඛන නොමඟ යවන සුළු විය හැක්කේ ඉස්ලාම් සහ ක්‍රිස්තියානි ආගම බොහෝ විට ස්වදේශික ආගමික විශ්වාසයන් සමඟ සමපාත වන බැවිනි. බුර්කිනා ෆාසෝගේ 2019 සංගණනයේ රජය වාර්තා කළේ ජනගහනයෙන් 63.8% ක් ඉස්ලාම් ආගම අදහන බවත්, මෙම කණ්ඩායමේ බහුතරය සුන්නි ශාඛාවට අයත් වන බවත්,[206][207] කුඩා සුළුතරයක් ෂියා ඉස්ලාමයට අනුගත වන බවත්ය.[208] සුන්නි මුස්ලිම්වරුන්ගෙන් සැලකිය යුතු සංඛ්‍යාවක් ටිජානියා සුෆි පිළිවෙල සමඟ හඳුනා ගනී.
2019 සංගණනයට අනුව ජනගහනයෙන් 26.3% ක් ක්‍රිස්තියානීන් (20.1% රෝමානු කතෝලිකයන් සහ 6.2% රෙපරමාදු නිකායන්හි සාමාජිකයන්); 9.0%ක් ඩොගොන් ආගම වැනි සාම්ප්‍රදායික ස්වදේශික විශ්වාසයන් අනුගමනය කරයි, 0.2%ක් වෙනත් ආගම් ඇති අතර 0.7%කට කිසිවක් නැත.[209][210]
ඇනිමිස්ට් යනු රටේ සුද්-ඔවෙස්ට් කලාපයේ විශාලතම ආගමික කණ්ඩායම වන අතර, එහි මුළු ජනගහනයෙන් 48.1% ක් වේ.[211]
අධ්‍යාපනය
බුර්කිනා ෆාසෝ හි අධ්‍යාපනය ප්‍රාථමික, ද්විතියික සහ උසස් අධ්‍යාපනය ලෙස බෙදා ඇත.[212] උසස් පාසල සඳහා වසරකට CFA 25,000 (US$50) පමණ වැය වන අතර එය බොහෝ බුර්කිනාබේ පවුල්වල මාධ්‍යයන්ට වඩා බෙහෙවින් වැඩි ය. පිරිමි ළමයින්ට පාසල් අධ්‍යාපනයේදී මනාප ලැබේ; එබැවින් ගැහැණු ළමයින්ගේ අධ්‍යාපනය සහ සාක්ෂරතා අනුපාතය ඔවුන්ගේ පිරිමි සගයන්ට වඩා බෙහෙවින් අඩු ය. බාලිකා පාසල්වල අධ්‍යාපනයේ වැඩි වීමක් දක්නට ලැබෙන්නේ ගැහැනු ළමයින්ට පාසල් අඩු මිලට ලබා දීම සහ ඔවුන්ට වැඩි ශිෂ්‍යත්ව ප්‍රදානය කිරීමේ රජයේ ප්‍රතිපත්තිය නිසාය.
ප්‍රාථමිකයේ සිට මධ්‍යම පාසලට, මධ්‍යම සිට උසස් පාසලට හෝ උසස් පාසලෙන් විද්‍යාලයට යාමට නම් ජාතික විභාග සමත් විය යුතුය. උසස් අධ්‍යාපන ආයතන අතරට ඔවාගඩෝගු විශ්ව විද්‍යාලය, බොබෝ-ඩියුලස්සෝ හි පොලිටෙක්නික් විශ්ව විද්‍යාලය සහ ගුරු පුහුණු ආයතනයක් වන කූඩෝගු විශ්ව විද්‍යාලය ඇතුළත් වේ. ඔවාගඩෝගු අගනුවර සමහර කුඩා පෞද්ගලික විද්‍යාල ඇත, නමුත් මේවා දැරිය හැකි වන්නේ ජනගහනයෙන් කුඩා කොටසකට පමණි.
ඔවාගඩෝගු හි පිහිටි ඇමරිකානු පදනම් වූ පුද්ගලික පාසලක් වන ඔවාගඩෝගු (ISO) ජාත්‍යන්තර පාසල ද ඇත.
1990 දී 12.8% ක් වූ සාක්ෂරතා අනුපාතය 2008 දී 25.3% දක්වා දෙගුණ කිරීමට දැඩි උත්සාහයක් දැරුවද, 2008 UN සංවර්ධන වැඩසටහන් වාර්තාව බුර්කිනා ෆාසෝ ලොව පහළම සාක්ෂරතාව ඇති රට ලෙස ශ්‍රේණිගත කළේය.[213]
සංස්කෘතිය
බුර්කිනා ෆාසෝහි සාහිත්‍යය වැදගත් ලෙස පවතින වාචික සම්ප්‍රදාය මත පදනම් වේ. 1934 දී, ප්රංශ ආක්‍රමණය අතරතුර, ඩිම්-ඩොලොබ්සම් ඔවුඩ්රෝගෝ ඔහුගේ මැක්සිම්ස්, පෙන්සීස් සහ ඩිවිනෙට්ස් මොසි (මැක්සිම්ස්, සිතුවිලි සහ ප්‍රහේලිකා ඔෆ් ද මෝසි) ප්‍රකාශයට පත් කළේය, එය මොසි ජනයාගේ වාචික ඉතිහාසය පිළිබඳ වාර්තාවකි.[214]
නාසි බොනි සහ රොජර් නිකීමා වැනි 1960 ගනන්වල නිදහසින් පසු බුර්කිනා ෆාසෝ හි බුර්කිනාබේ ලේඛකයින් කෙරෙහි වාචික සම්ප්‍රදාය දිගටම බලපෑමක් ඇති කළේය.[215] 1960 ගණන්වල ප්‍රකාශයට පත් වූ නාට්‍ය රචකයින් සංඛ්‍යාවේ වර්ධනයක් දක්නට ලැබුණි.[216] 1970 ගණන්වල සිට, බුර්කිනා ෆාසෝහි සාහිත්‍යය වර්ධනය වී ඇති අතර තවත් බොහෝ ලේඛකයින් ප්‍රකාශයට පත් විය.[217]
බුර්කිනා ෆාසෝ රඟහල සම්ප්‍රදායික බුර්කිනාබේ රංගනය සහ යටත් විජිත බලපෑම් සහ පශ්චාත් යටත් විජිත ප්‍රයත්නයන් සමඟ ග්‍රාමීය ජනතාව සුවිශේෂී ජාතික රංග ශාලාවක් නිෂ්පාදනය කිරීම සඳහා දැනුවත් කරයි. බුර්කිනා ෆාසෝහි බොහෝ ජනවාර්ගික කණ්ඩායම්වල සම්ප්‍රදායික චාරිත්‍රානුකූල උත්සව දිගු කලක් වෙස්මුහුණු සමඟ නැටුම් සම්බන්ධ කර ඇත. ප්රංශ රංග කලාවේ දැඩි බලපෑමට යටත්ව යටත් විජිත සමයේ බටහිර පන්නයේ රංග කලාව පොදු විය. නිදහසත් සමඟම බුර්කිනා ෆාසෝ හි ග්‍රාමීය ජනතාව දැනුවත් කිරීම සහ විනෝදාස්වාදය ලබා දීම අරමුණු කරගත් සංසද රංග ශාලාවෙන් ආභාෂය ලැබූ නව රංග ශෛලියක් පැමිණියේය.[තහවුරු කර නොමැත]
ස්ලැම් කවිය රට තුළ ජනප්‍රියත්වය වැඩි වෙමින් පවතින අතර, එය ස්ලාම් කිවිඳියක වන මලිකා අවුට්රාරාගේ උත්සාහය හේතුවෙනි.[218] ලේ පරිත්‍යාග කිරීම, ඇල්බිනිස්වාදය සහ COVID-19 හි බලපෑම වැනි ගැටළු පිළිබඳව දැනුවත් කිරීමට ඇය සිය කුසලතා භාවිතා කරයි.[219][220]
කලා සහ අත්කම්
ජනතාව අතර පොහොසත් සාම්ප්‍රදායික කලාත්මක උරුමයන් කිහිපයකට අමතරව, බුර්කිනා ෆාසෝහි, විශේෂයෙන් ඔවාගඩුගු හි විශාල කලාකරුවන්ගේ ප්‍රජාවක් ඇත. නිෂ්පාදනය කරන බොහෝ අත්කම් රටේ වර්ධනය වන සංචාරක කර්මාන්තය සඳහා ය.
බුර්කිනා ෆාසෝ ජාත්‍යන්තර කලා හා අත්කම් ප්‍රදර්ශනය ඔවාගඩොගු ද පවත්වයි. එය SIAO, Le Salon International de l' Artisanat de Ouagadougou ලෙස එහි ප්රංශ නාමයෙන් වඩාත් ප්‍රකට වන අතර එය වඩාත් වැදගත් අප්‍රිකානු හස්ත කර්මාන්ත ප්‍රදර්ශන වලින් එකකි.
ආහාර පිසීම
බටහිර අප්‍රිකානු ආහාරවල සාමාන්‍ය, බුර්කිනා ෆාසෝගේ ආහාර පිසීම පදනම් වී ඇත්තේ බඩ ඉරිඟු, මෙනේරි, සහල්, බඩ ඉරිඟු, රටකජු, අර්තාපල්, බෝංචි, අල සහ බණ්ඩක්කා යන ප්‍රධාන ආහාර මත ය. සත්ව ප්‍රෝටීන් බහුලව ලැබෙන ප්‍රභවයන් වන්නේ කුකුල් මස්, කුකුල් බිත්තර සහ මිරිදිය මාළු ය. සාමාන්‍ය බුර්කිනාබේ පානයක් වන්නේ බන්ජි හෝ පාම් වයින් ය, එය පැසුණු තල් යුෂ වේ; සහ සූම්-කොම්, හෝ "ධාන්‍ය ජලය" බුර්කිනා ෆාසෝහි ජාතික පානය ලෙස සැලකේ. සූම්-කොම් කිරි වැනි පෙනුමක් සහ සුදු පැහැයක් ගනී, ජලය සහ ධාන්‍ය පදනමක් ඇති, අයිස් කැට සමඟ පානය කිරීම වඩාත් සුදුසුය. වඩාත් ග්‍රාමීය ප්‍රදේශවල, බුර්කිනා ප්‍රදේශයේ, පැසුණු මෙනේරි වලින් සාදන ලද පානයක් වන ඩෝලෝ ඔබට හමුවනු ඇත.[221]
සිනමාව
බුර්කිනා ෆාසෝ සිනමාව බටහිර අප්‍රිකානු සහ අප්‍රිකානු චිත්‍රපට කර්මාන්තයේ වැදගත් කොටසකි.[222] 1969 දී චිත්‍රපට සතියක් ලෙස දියත් කරන ලද FESPACO (Festival Panafricain du Cinéma et de la Télévision de Ouagadougou) චිත්‍රපට උළෙල පිහිටුවීමත් සමඟ අප්‍රිකානු සිනමාවට බුර්කිනාගේ දායකත්වය ආරම්භ විය. රටේ බොහෝ සිනමාකරුවන් ජාත්‍යන්තරව ප්‍රසිද්ධ වී ඇති අතර ජාත්‍යන්තර ත්‍යාග දිනා ඇත.
වසර ගණනාවක් තිස්සේ පැනෆ්‍රිකානු චිත්‍රපට නිෂ්පාදකයින්ගේ සම්මේලනයේ (FEPACI) මූලස්ථානය ඔවාගඩෝගු හි පැවති අතර, 1983 දී ජනාධිපති සංකරාගේ උද්යෝගිමත් සහයෝගය සහ අරමුදල් මගින් අකර්මණ්‍ය වූ කාල පරිච්ඡේදයකින් ගලවා ගන්නා ලදී. (2006 දී FEPACI හි ලේකම් කාර්යාලය දකුණු අප්‍රිකාවට සංක්‍රමණය විය, නමුත් සංවිධානයේ මූලස්ථානය තවමත් ඔවාගඩෝගු හි ඇත.) බුර්කිනා ෆාසෝ හි හොඳම අධ්‍යක්ෂවරුන් අතර ගැස්ටන් කබෝරේ, ඉඩ්‍රිසා ඔවුඩ්රෝගෝ සහ ඩැනි කූයාතේ වේ.[223] බුර්කිනා විසින් ලෙස් බොබොඩියුෆ් වැනි ජනප්‍රිය රූපවාහිනී කතා මාලා නිෂ්පාදනය කරයි. ඔඩ්‍රෝගෝ, කබෝරේ, යාමියෝගෝ සහ කූයාතේ වැනි ජාත්‍යන්තරව ප්‍රසිද්ධ චිත්‍රපට නිෂ්පාදකයින් ජනප්‍රිය රූපවාහිනී කතා මාලා නිෂ්පාදනය කරයි.
ක්‍රීඩා
බුර්කිනා ෆාසෝ හි ක්‍රීඩාව පුළුල්ව පැතිරී ඇති අතර පාපන්දු, පැසිපන්දු, පාපැදි, රග්බි සංගමය, අත්පන්දු, ටෙනිස්, බොක්සිං සහ සටන් කලාවන් ඇතුළත් වේ. පාපන්දු යනු බුර්කිනා ෆාසෝ හි වඩාත්ම ජනප්‍රිය ක්‍රීඩාව වන අතර එය වෘත්තීයමය වශයෙන් සහ අවිධිමත් ලෙස රට පුරා නගර සහ ගම්වල ක්‍රීඩා කරයි. ජාතික කණ්ඩායම "Les Etalons" ("stallions") යන අන්වර්ථ නාමයෙන් හඳුන්වනු ලබන්නේ යෙනෙන්ගා කුමරියගේ පුරාවෘත්ත අශ්වයා ගැන ය.
1998 දී බුර්කිනා ෆාසෝ විසින් අප්‍රිකානු ජාතීන්ගේ කුසලානය සඳහා සත්කාරකත්වය ලබා දුන් අතර ඒ සඳහා බොබෝ-ඩියුලස්සෝ හි ඔම්නිස්පෝර්ට් ක්‍රීඩාංගනය ඉදි කරන ලදී. බුර්කිනා ෆාසෝ 2013 දකුණු අප්‍රිකාවේ පැවති අප්‍රිකානු ජාතීන්ගේ කුසලානයට සුදුසුකම් ලබා අවසන් මහා තරගයට පැමිණි නමුත් පසුව නයිජීරියාව හමුවේ ගෝල 0-1ක් ලෙස පරාජයට පත් විය. රට දැනට FIFA ලෝක ශ්‍රේණිගත කිරීම්වල 53 වැනි ස්ථානයේ පසුවන අතර, ඔවුන් කිසි දිනක FIFA ලෝක කුසලානයකට සුදුසුකම් නොලබන නමුත් මෑත වසරවලදී දියුණුවක් පෙන්නුම් කර ඇත.[224]
බාස්කට්බෝල් යනු පිරිමි සහ ගැහැණු යන දෙඅංශයෙන්ම බොහෝ ජනප්‍රියත්වය ලබන තවත් ක්‍රීඩාවකි.[225] මහාද්වීපයේ ප්‍රධාන පැසිපන්දු ඉසව්ව වන ඇෆ්‍රොබාස්කට් සඳහා සුදුසුකම් ලැබූ විට රටේ පිරිමි ජාතික කණ්ඩායම එහි වඩාත්ම සාර්ථක වසර 2013 දී තිබුණි.
2020 ගිම්හාන ඔලිම්පික් උළෙලේදී, මලල ක්‍රීඩක හියුස් ෆැබ්රිස් සැන්ගෝ පිරිමි තුන් පිම්ම ඉසව්වෙන් ලෝකඩ පදක්කම දිනා ගනිමින් බුර්කිනා ෆාසෝගේ පළමු ඔලිම්පික් පදක්කම දිනා ගත්තේය.[226] ක්‍රිකට් බුර්කිනා ෆාසෝහි ක්‍රිකට් ක්‍රීඩාව ද වර්ධනය වෙමින් පවතින අතර ක්‍රිකට් බුර්කිනා ෆාසෝ සමාජ 10 ලීගයක් පවත්වාගෙන යයි.[227]
සංගීතය
බුර්කිනා ෆාසෝ සංගීතයට විවිධ ජනවාර්ගික කණ්ඩායම් 60 ක ජන සංගීතය ඇතුළත් වේ. ඔවාගඩෝගු අගනුවර කේන්ද්‍රගතව පිහිටා ඇති මොසි ජනතාව ජනගහනයෙන් 40%ක් වන අතර දකුණින් මොසි භාෂාවට සමීපව සම්බන්ධ ගුර් භාෂා කතා කරන ගුරුන්සි, ගුර්මා, දාගාබා සහ ලෝබි ජනගහනය වෙරළබඩ ප්‍රාන්ත දක්වා විහිදේ. උතුරු හා නැඟෙනහිර ප්‍රදේශවල සහේල්හි ෆුලානි ප්‍රමුඛ පෙළේ, දකුණේ සහ බටහිර ප්‍රදේශවල මැන්ඩේ භාෂා බහුලව දක්නට ලැබේ. ගුරුන්සි, ගුර්මා, දාගාබා සහ ලෝබි. බුර්කිනාබේ සාම්ප්‍රදායික සංගීතය අඛණ්ඩව දියුණු වී ඇති අතර සංගීත ප්‍රතිදානය බෙහෙවින් විවිධ වේ. ජනප්‍රිය සංගීතය බොහෝ දුරට ප්රංශ භාෂාවෙන් ඇත: බුර්කිනා ෆාසෝ තවමත් විශාල පෑන්-අප්‍රිකානු සාර්ථකත්වයක් නිපදවා නැත.
ජනමාධ්‍ය
ජාතියේ ප්‍රධාන මාධ්‍ය ආයතනය වන්නේ එහි රාජ්‍ය අනුග්‍රහය ලබන ඒකාබද්ධ රූපවාහිනී සහ ගුවන්විදුලි සේවාව වන Radiodiffusion-Télévision Burkina (RTB) ය.[228] RTB මධ්‍යම තරංග (AM) දෙකක් සහ FM සංඛ්‍යාත කිහිපයකින් විකාශනය කරයි. RTB වලට අමතරව, පුද්ගලික සතු ක්‍රීඩා, සංස්කෘතික, සංගීතය සහ ආගමික FM ගුවන් විදුලි මධ්‍යස්ථාන ඇත. RTB 4.815 සහ 5.030 MHz මත 100 kW සම්ප්‍රේෂකයක් භාවිතා කරමින් ඔවාගඩෝගු අගනුවර සිට ප්රංශ භාෂාවෙන් ලොව පුරා කෙටි තරංග ප්‍රවෘත්ති විකාශනයක් (Radio Nationale Burkina) පවත්වාගෙන යයි.[229]
බුර්කිනා ෆාසෝ හි ස්වාධීන මාධ්‍ය සහ මාධ්‍ය වර්ධනය කිරීමට ගත් උත්සාහයන් අතරමැදි වී ඇත. 1998 දී ගවේෂණාත්මක මාධ්‍යවේදී නෝබට් සොන්ගෝ, ඔහුගේ සහෝදර අර්නස්ට්, ඔහුගේ රියදුරු සහ තවත් පුද්ගලයෙකු නාඳුනන ප්‍රහාරකයන් විසින් ඝාතනය කර සිරුරු පුළුස්සා දමන ලදී. අපරාධය කිසිදා විසඳුනේ නැත.[230] කෙසේ වෙතත්, ස්වාධීන විමර්ශන කොමිෂන් සභාවක් පසුව නිගමනය කළේ නෝබට් සොන්ගෝ දේශපාලන හේතූන් මත මරා දැමුවේ ජනාධිපති බ්ලේස් කොම්පාරේගේ සොහොයුරා වන ෆ්‍රැන්සුවා කොම්පාරේගේ රියදුරුවරයෙකු වූ ඩේවිඩ් ඔවුඩ්‍රෝගෝගේ මරණය සම්බන්ධයෙන් කළ විමර්ශන කටයුතු නිසා බවයි.[231][232]
1999 ජනවාරියේදී, 1998 ජනවාරි මාසයේදී වධහිංසා පැමිණවීමෙන් මිය ගිය ඩේවිඩ් ඔවුඩ්‍රෝගෝගේ ඝාතනය සම්බන්ධයෙන් ෆ්‍රැන්සුවා කොම්පාරේට චෝදනා එල්ල විය. පසුව අභියාචනයකින් පසුව හමුදා අධිකරණයක් විසින් එම චෝදනා ඉවත් කරන ලදී. 2000 අගෝස්තු මාසයේදී, ඔවුඩ්රෝගෝ ඝාතනය සම්බන්ධයෙන් ජනාධිපතිවරයාගේ පුද්ගලික ආරක්ෂක අංශ සාමාජිකයන් පස් දෙනෙකුට (Regiment de la Sécurité Présidentielle, or RSP) චෝදනා එල්ල විය. RSP සාමාජිකයන් වන මාර්සෙල් කෆන්ඩෝ, එඩ්මන්ඩ් කෝමා, ඔසේනි යාරෝ සහනෝබට් සොන්ගෝ ඝාතනයේ සැකකරුවන් ලෙස විමර්ශනය කරන ලද අතර, ඔවුඩ්රෝගෝ නඩුවේ වරදකරුවන් වී දීර්ඝ සිර දඬුවම් නියම කරන ලදී.[233][234]
නෝබට් සොන්ගෝගේ මරණයෙන් පසු, සොන්ගෝ විමර්ශනය සහ මාධ්‍යවේදීන්ට සැලකීම සම්බන්ධයෙන් විරෝධතා කිහිපයක් රජයේ පොලිසිය සහ ආරක්ෂක අංශ විසින් වළක්වා හෝ විසුරුවා හරින ලදී. 2007 අප්‍රේල් මාසයේදී, ජනප්‍රිය ගුවන්විදුලි රෙගේ ධාරකයෙකු වන කරීම් සාමාට, රෙගේ ගීත ඇතුළත් රජයේ අසාධාරණය සහ දූෂණය පිළිබඳ විවේචනාත්මක විවරණ ඇතුළත් කර ඇත, ඔහුට මරණ තර්ජන කිහිපයක් එල්ල විය.[235]
පසුව සාමාගේ පුද්ගලික මෝටර් රථය Ouaga FM පුද්ගලික ගුවන්විදුලි මධ්‍යස්ථානයෙන් පිටතදී නාඳුනන විනාශකාරීන් විසින් පුළුස්සා දමන ලදී.[236] ඊට ප්‍රතිචාර වශයෙන්, මාධ්‍යවේදීන් ආරක්ෂා කිරීමේ කමිටුව (CPJ) ජනාධිපති කොම්පාරේ වෙත ලිපියක් යවමින්, රජය විවේචනය කළ බුර්කිනා ෆාසෝහි මාධ්‍යවේදීන්ට සහ ගුවන්විදුලි විචාරකයන්ට විද්‍යුත් තැපෑලෙන් මරණ තර්ජන යැවීම ගැන විමර්ශනය කරන ලෙස ඉල්ලා සිටියේය.[237] 2008 දෙසැම්බරයේදී, ඔවාගඩෝගු හි පොලිසිය, නොවිසඳුණු සොන්ගෝ ඝාතනය සම්බන්ධයෙන් නව විමර්ශනයක් ඉල්ලා සිටි විරෝධතා පා ගමනක නායකයින්ගෙන් ප්‍රශ්න කළේය. පෙළපාලි ගිය අය අතර බුර්කිනා ෆාසෝ හි මාධ්‍යවේදීන්ගේ සංගමයේ සභාපති ජීන් ක්ලෝඩ් මෙඩා ද විය.[238]
සංස්කෘතික උත්සව සහ සිදුවීම්
සෑම වසර දෙකකට වරක්, මහාද්වීපයේ විශාලතම අප්‍රිකානු සිනමා උළෙල (පෙබරවාරි, ඔත්තේ වසර) වන ඔවාගඩෝගු (FESPACO) හි පැනෆ්‍රිකානු චිත්‍රපට සහ රූපවාහිනී උළෙල පවත්වයි.
1988 සිට සෑම වසර දෙකකට වරක් පවත්වනු ලබන, ජාත්‍යන්තර කලා හා අත්කම් ප්‍රදර්ශනය, ඔවාගඩෝගු (SIAO), චිත්‍ර සහ හස්ත කර්මාන්ත සඳහා අප්‍රිකාවේ වඩාත්ම වැදගත් වෙළඳ ප්‍රදර්ශනයකි (ඔක්තෝබර් අග - නොවැම්බර් මුල, වසර පවා).
එසේම සෑම වසර දෙකකට වරක්, ඔබ්රිටෙන්ගා පළාතේ ඔවාගඩෝගු සිට කිලෝමීටර් 35 (සැතපුම් 22) පමණ දුරින් පිහිටි අඩවියක Symposium de sculpture sur granit de Laongo පැවැත්වේ.
බුර්කිනා ෆාසෝහි ජාතික සංස්කෘතික සතිය, එහි ප්රංශ නාමය වන La Semaine Nationale de la culture (SNC) මගින් වඩාත් ප්‍රචලිත, බුර්කිනා ෆාසෝහි වඩාත් වැදගත් සංස්කෘතික ක්‍රියාකාරකම්වලින් එකකි. එය රටේ දෙවන විශාලතම නගරය වන බොබෝ ඩියුලස්සෝ හි සෑම වසර දෙකකට වරක් පැවැත්වෙන ද්විවාර්ෂික උත්සවයකි.
සාම්ප්‍රදායික වෙස් මුහුණු සැමරීමේ ජාත්‍යන්තර උත්සවය ජාත්‍යන්තර ඩෙස් මාස්ක් එට් ඩෙස් ආර්ට්ස් (ෆෙස්ටිමා) සෑම වසර දෙකකට වරක් ඩෙඩොගු හිදී පැවැත්වේ.
යොමු කිරීම්
- ↑ (ප්රංශ) INSD Burkina Faso සංරක්ෂණය කළ පිටපත 2014-09-01 at the Wayback Machine
- ↑ 2.0 2.1 2.2 2.3 "බර්කිනා ෆාසෝ". ජාත්‍යන්තර මූල්‍ය අරමුදල. සම්ප්‍රවේශය 17 අප්‍රේල් 2013.
- ↑ "ඩිස්ට්‍රිබ්‍යුෂන් ඔෆ් ෆැමිලි ඉන්කම් – ගිනි ඉන්ඩෙක්ස්". ච වර්ල්ඩ් ෆැක්ට්බුක්. සීඅයිඒ. සම්ප්‍රවේශය 1 සැප්තැම්බර් 2009.
- ↑ CFA Franc BCEAO. Codes: XOF / 952 ISO 4217 කරන්සි නේම්ස් ඇන්ඩ් කෝඩ් එලිමන්ට්ස් සංරක්ෂණය කළ පිටපත 2012-05-24 at the Wayback Machine. ISO. සම්ප්‍රවේශය 8 මැයි 2009.
- ↑ "Burkina Faso Population 2021 (Demographics, Maps, Graphs)". worldpopulationreview.com.
- ↑ "Burkina Faso restores constitution, names coup leader president". www.aljazeera.com (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 31 January 2022.
- ↑ Aib, Az (2022-07-01). "Burkina : 48,1% de la population du Sud-ouest pratique l'Animisme (officiel)". AIB - Agence d'Information du Burkina (ප්රංශ බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2022-10-15.
- ↑ Brion, Corinne (November 2014). "Global voices Burkina Faso: Two languages are better than one". Phi Delta Kappan. සම්ප්‍රවේශය 12 October 2020.
- ↑ "Burkina Faso § People and Society". The World Factbook (2023 ed.). Central Intelligence Agency. සම්ප්‍රවේශය 11 March 2020. (Archived 2020 edition)
- ↑ "Why the name: Burkina Faso?". afrolegends.com. 12 September 2013.
- ↑ "Burkina Faso". The World Factbook (2023 ed.). Central Intelligence Agency. 21 December 2018. සම්ප්‍රවේශය 16 January 2019. (Archived 2018 edition)
- ↑ iAfrica – Ancient History UNTOLD (ඉංග්‍රීසි බසින්). Forbidden Fruit Books LLC. p. 21.
- ↑ "Burkina Faso". Smoke Tree Manor (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). 23 October 2019. සම්ප්‍රවේශය 30 May 2020.
- ↑ "Burkina Faso". Smoke Tree Manor (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). 23 October 2019. සම්ප්‍රවේශය 30 May 2020.
- ↑ UNESCO World Heritage Centre. "Site archéologique de Bura". UNESCO.
- ↑ Miller, D. E.; Van Der Merwe, N. J. (2009). "Early Metal Working in Sub-Saharan Africa: A Review of Recent Research". The Journal of African History. 35 (1): 1–36. doi:10.1017/S0021853700025949. JSTOR 182719. S2CID 162330270.
- ↑ Stuiver, Minze; van der Merwe, Nicolaas J. (1968). "Radiocarbon Chronology of the Iron Age in Sub-Saharan Africa". Current Anthropology. 9 (1): 54–58. doi:10.1086/200878. JSTOR 2740446. S2CID 145379030.
- ↑ "Ancient Ferrous Metallurgy Sites of Burkina Faso". UNESCO World Heritage List. UNESCO. සම්ප්‍රවේශය 21 March 2021.
- ↑ Rupley, p. 27
- ↑ Rupley, p. 28
- ↑ Shoup, John A. (2011). Ethnic Groups of Africa and the Middle East: An Encyclopedia. ABC-CLIO, 2011. ISBN 9781598843620.
- ↑ "Encyclopedia of the Nations." History. Advameg, Inc., n.d. Web. 8 October 2014.
- ↑ Rupley, p. xxvioi
- ↑ Rupley, p. 28
- ↑ Rupley, p. xxvix
- ↑ Rupley, pp. 30–33
- ↑ "Burkina Faso". Smoke Tree Manor (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). 23 October 2019. සම්ප්‍රවේශය 30 May 2020.
- ↑ Figures de la révolution africaine, de Kenyatta à Sankara, La Découverte, 2014, p. 271-288.
- ↑ Mahir Saul and Patrick Royer, West African Challenge to Empire, 2001
- ↑ "More (Language of the Moose people) Phrase Book". World Digital Library. සම්ප්‍රවේශය 16 February 2013.
- ↑ Anyangwe, Carlson (2012). Revolutionary Overthrow of Constitutional Orders in Africa (ඉංග්‍රීසි බසින්). African Books Collective. ISBN 9789956727780.
- ↑ "Burkina Faso's history, also called Upper Volta, endured between 1960 and 1987, 6 military coups and the establishment of 3 republics". Blaise Compaore (බ්‍රිතාන්‍ය ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 5 November 2020.
- ↑ Thomas Sankara: the Upright Man by California Newsreel
- ↑ André, Géraldine (31 May 2007). "École, langues, cultures et développement". Cahiers d'Études Africaines (ප්රංශ බසින්). 47 (186): 221–247. doi:10.4000/etudesafricaines.6960. ISSN 0008-0055.
- ↑ Cite warning:
<ref>tag with nameauto4cannot be previewed because it is defined outside the current section or not defined at all. - ↑ More (Language of the Mossi Tribe) Phrase Book – "Burkina Faso is a former French colony, which became the independent state of Upper Volta in 1960. In 1984 the country adopted its present name, meaning 'Land of Incorruptible People.'"
- ↑ Kingfisher Geography Encyclopedia. ISBN 1-85613-582-9. Page 170
- ↑ Manning, Patrick (1998). Francophone Sub-Saharan Africa: 1880–1995. Cambridge: Cambridge University Press. p. 126. ISBN 9780521645195.
The name of the country was chnged to Burkina Faso, and Sankara launched it on an aggressive, populist program of self-help.
- ↑ The name is an amalgam of More burkina ("honest", "upright", or "incorruptible men") and Jula faso ("homeland"; literally "father's house"). The "-be" suffix in the name for the people – Burkinabe – comes from the Fula plural suffix for people, -ɓe.
- ↑ Thomas Sankara: the Upright Man by California Newsreel
- ↑ Thomas Sankara: the Upright Man by California Newsreel
- ↑ "Commemorating Thomas Sankara] by Farid Omar, Group for Research and Initiative for the Liberation of Africa". GRILA. 28 November 2007. 24 January 2012 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
- ↑ "Commemorating Thomas Sankara] by Farid Omar, Group for Research and Initiative for the Liberation of Africa". GRILA. 28 November 2007. 24 January 2012 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
- ↑ Thomas Sankara: the Upright Man by California Newsreel
- ↑ X, Mr (28 October 2015). "Resurrecting Thomas Sankara – My Blog". My Blog. සම්ප්‍රවේශය 25 April 2017.
- ↑ Lepidi, Pierre (3 January 2020). "Thomas Sankara, l'écologiste". Le Monde (ප්රංශ බසින්). Paris.
- ↑ Aidi, Hisham. "Reviving Thomas Sankara's spirit". Al Jazeera. සම්ප්‍රවේශය 25 April 2017.
- ↑ Jaffré, Bruno (9 September 2009). "Assassination of Thomas Sankara: evidence of a documentary by RAI 3 involve France, CIA and Blaise Compaoré". www.thomassankara.net.
- ↑ Kasuka, Bridgette (2011). African Leaders. 3rd Paragraph: Bankole Kamara Taylor. p. 13. ISBN 978-1468114362.
{cite book}: CS1 maint: location (link) - ↑ Mathieu Bonkoungou (17 October 2007). "Burkina Faso Salutes "Africa's Che" Thomas Sankara". Reuters.
- ↑ "Burkina Faso Profile." Burkina Faso Profile. BBC NEWS AFRICA, 21 March 2014. Web. 24 September 2014.
- ↑ United Nation (2016). "List of Least Developed Countries" (PDF). United Nations. 1 March 2011 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
- ↑ "Burkina Faso parliament set ablaze". BBC News. 30 October 2014. සම්ප්‍රවේශය 30 October 2014.
- ↑ "Burkina Faso protesters set parliament on fire, take over state TV and march on presidency". The Sydney Morning Herald. 30 October 2014. සම්ප්‍රවේශය 30 October 2014.
- ↑ Gongo, Simon & Bax, Pauline. "Burkina Faso General Takes Power After President Resigns". Bloomberg BusinessWeek. 2 January 2015 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
- ↑ Herve, Taoko and Cowelloct, Alan (31 October 2014) Burkina Faso's President Resigns, and General Takes Reins. The New York Times.
- ↑ "Army backs new Burkina Faso leader Isaac Zida". BBC News. November 2014.
- ↑ "Burkina Faso talks agree on plan for return to civilian rule". Reuters. Archived from the original on 10 November 2014. සම්ප්‍රවේශය 9 November 2014.
- ↑ Raziye Akkoc (17 September 2015). "Burkina Faso coup: military says it now controls country after arresting leaders: live". The Daily Telegraph. agencies. Archived from the original on 10 January 2022.
- ↑ Andrusewicz, Marie (22 September 2015). "Burkina Faso Leader Apologizes To Nation For Seizing Power in a Coup". NPR. සම්ප්‍රවේශය 23 September 2015.
- ↑ Wagner, Laura (23 September 2015). "A Week After Coup, Burkina Faso's Interim President Back in Power". NPR. සම්ප්‍රවේශය 23 September 2015.
- ↑ Wagner, Laura (23 September 2015). "A Week After Coup, Burkina Faso's Interim President Back in Power". NPR. සම්ප්‍රවේශය 23 September 2015.
- ↑ "Burkina Faso swears in new president, capping transition". Agence France-Presse. 29 December 2015.
- ↑ "Burkina Faso elections: Kabore's party fails to clinch majority parliamentary seats". 30 November 2020.
- ↑ "16 killed in Burkina Faso mosque attack: security sources". France 24. 12 October 2019. සම්ප්‍රවේශය 13 October 2019.
- ↑ "Deadly attack on Burkina Faso mosque". BBC. 12 October 2019. සම්ප්‍රවේශය 13 October 2019.
- ↑ "U.S. Embassy Ouagadougou Statement on Human Rights Watch Report (July 8): Burkina Faso Allegations of Extrajudicial Killings". U.S. Embassy in Burkina Faso. 8 July 2020. සම්ප්‍රවේශය 8 July 2020.
- ↑ Portland Press Herald, 5 June 2021
- ↑ "Terrorism gains ground in Burkina Faso". ACN International (ඇමෙරිකානු ඉංග්‍රීසි බසින්). 2022-11-10. සම්ප්‍රවේශය 2022-11-21.
- ↑ Ndiaga, Thiam; Mimault, Anne (24 January 2022). "Burkina Faso President Kabore detained at military camp, security sources say". Reuters (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 24 January 2022.
- ↑ "ZEIT ONLINE | Lesen Sie zeit.de mit Werbung oder im PUR-Abo. Sie haben die Wahl". www.zeit.de. සම්ප්‍රවේශය 25 January 2022.
- ↑ "Burkina Faso military says it has seized power". BBC News (බ්‍රිතාන්‍ය ඉංග්‍රීසි බසින්). 24 January 2022. සම්ප්‍රවේශය 25 January 2022.
- ↑ "Burkina Faso coup: New leader Damiba gives first speech". BBC News (බ්‍රිතාන්‍ය ඉංග්‍රීසි බසින්). 28 January 2022. සම්ප්‍රවේශය 29 January 2022.
- ↑ "ECOWAS suspends Burkina Faso over military coup". www.aljazeera.com (ඉංග්‍රීසි බසින්). Archived from the original on 28 January 2022. සම්ප්‍රවේශය 28 January 2022.
- ↑ "AU suspends Burkina Faso after coup as envoys head for talks". Al Jazeera (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 31 January 2022.
- ↑ AfricaNews (10 February 2022). "Burkina Faso: Lt Col Damiba declared president by the Constitutional Council". Africanews (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 28 March 2022.
- ↑ AfricaNews (16 February 2022). "Burkina Faso's junta sworn in as president". Africanews (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 28 March 2022.
- ↑ "Burkina Faso approves charter for 3-year transition". Deutsche Welle (බ්‍රිතාන්‍ය ඉංග්‍රීසි බසින්). 1 March 2022. සම්ප්‍රවේශය 6 October 2022.
- ↑ "Burkina Faso approves three-year transition before elections". Al Jazeera (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 28 March 2022.
- ↑ "Burkina Faso: l'ex-président Roch Marc Christian Kaboré libéré". RFI (ප්රංශ බසින්). 6 April 2022. සම්ප්‍රවේශය 20 April 2022.
- ↑ "Burkina Faso army captain announces overthrow of military government". Reuters (ඉංග්‍රීසි බසින්). 30 September 2022. සම්ප්‍රවේශය 30 September 2022.
- ↑ Ouagadougou, Staff and agencies in (30 September 2022). "Burkina Faso's military leader ousted in second coup this year". the Guardian (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 30 September 2022.
- ↑ Wright, George (30 September 2022). "Burkina Faso unrest: Military officers remove leader Damiba". BBC.
- ↑ Ndiaga, Thiam; Mimault, Anne (3 October 2022). "Burkina Faso president resigns on condition coup leader guarantees his safety". Reuters (ඉංග්‍රීසි බසින්).
- ↑ "Traore officially appointed as transitional president of Burkina Faso after coup". France 24 (ඉංග්‍රීසි බසින්). 6 October 2022.
- ↑ "Com Kyélem de Tambèla, Burkina Faso está se voltando para a França?". Le Journal de l'Afrique (පෘතුගීසි බසින්). 2022-10-24. සම්ප්‍රවේශය 2022-12-02.
- ↑ "Burkina Faso's Blaise Compaore sacks his government". BBC News. 15 April 2011.
- ↑ "Burkina opposition calls anti-president demo". The Daily Star. 23 April 2011. සම්ප්‍රවේශය 24 April 2011.
- ↑ Taoko, Hervé; Nossiter, Adam (27 April 2011). "Mayor's Home Burned as Burkina Faso Protests Continue". The New York Times. Archived from the original on 30 April 2011. සම්ප්‍රවේශය 30 April 2011.
- ↑ Gongo, Simon (28 April 2011). "Burkina Faso Riot Police Join Wave of Protests After Government Dissolved". Bloomberg L.P. සම්ප්‍රවේශය 30 April 2011.
- ↑ "Burkina Faso teachers' strike: Union agrees deal". BBC News. 25 May 2011. Archived from the original on 27 May 2011. සම්ප්‍රවේශය 28 May 2011.
- ↑ "Burkina Faso government replaces its governors". Taiwan News. 9 June 2011. 4 March 2016 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 11 June 2011.
- ↑ Tiendrebeongo, Aristide (March 2013). "Failure Likely". dandc.eu.
- ↑ "Africa's human rights court and the limits of justice". Al Jazeera. 27 October 2017 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 27 October 2017.
- ↑ "Burkina Faso 2015 Human Rights Report" (PDF). United States Department of State. 2015. Archived (PDF) from the original on 2022-10-09. සම්ප්‍රවේශය 3 June 2018.
- ↑ "Burkina Faso coup: military says it now controls country after arresting leaders". The Daily Telegraph (Online edition). United Kingdom. 17 September 2015. 11 October 2017 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 17 September 2015.
- ↑ "A Week After Coup, Burkina Faso's Interim President Back in Power". NPR. 23 September 2015. සම්ප්‍රවේශය 23 September 2015.
- ↑ "Burkina Faso Leader Apologizes To Nation For Seizing Power in a Coup". NPR. 22 September 2015. සම්ප්‍රවේශය 23 September 2015.
- ↑ Mathieu Bonkoungou and Nadoun Coulibaly, "Kabore wins Burkina Faso presidential election", Reuters, 1 December 2015.
- ↑ "Burkina Faso swears in new president, capping transition". Agence France-Presse. 29 December 2015.
- ↑ "Burkina Faso profile". BBC News. 5 March 2018.
- ↑ "Burkina Faso". 4 January 2018. 7 January 2019 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 6 January 2019.
- ↑ "Burkina Faso: Referendum on new constitution set for March 2019". Danube Travel. 28 August 2018. 7 January 2019 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 6 January 2019.
- ↑ "Burkina Faso: Le référendum constitutionnel prévu le 24 mars 2019 – Radio France Internationale". 27 August 2018.
- ↑ Online, Peace FM. "Coup Underway In Burkina Faso, President Detained By Military". Peacefmonline.com - Ghana news. සම්ප්‍රවේශය 24 January 2022.
- ↑ Jane's Sentinel Security Assessment – West Africa, 15 April 2009
- ↑ "Burkina Faso capital under curfew after army mutiny". BBC News. 16 April 2011. සම්ප්‍රවේශය 17 April 2011.
- ↑ Das, Dilip K. and Palmiotto, Michael J. (2005) World Police Encyclopedia, Routledge, ISBN 0-415-94250-0. pp. 139–141
- ↑ Das, Dilip K. and Palmiotto, Michael J. (2005) World Police Encyclopedia, Routledge, ISBN 0-415-94250-0. pp. 139–141
- ↑ U.S. Dept. of State, Burkina Faso: Country Specific Information
- ↑ Foreign and Commonwealth Office,"Sub-Saharan Africa: Burkina Faso". 27 August 2009 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 13 August 2009. . Government of the United Kingdom
- ↑ Dinerstein, Eric; Olson, David; Joshi, Anup; Vynne, Carly; Burgess, Neil D.; Wikramanayake, Eric; Hahn, Nathan; Palminteri, Suzanne; Hedao, Prashant; Noss, Reed; Hansen, Matt; Locke, Harvey; Ellis, Erle C; Jones, Benjamin; Barber, Charles Victor; Hayes, Randy; Kormos, Cyril; Martin, Vance; Crist, Eileen; Sechrest, Wes; Price, Lori; Baillie, Jonathan E. M.; Weeden, Don; Suckling, Kierán; Davis, Crystal; Sizer, Nigel; Moore, Rebecca; Thau, David; Birch, Tanya; Potapov, Peter; Turubanova, Svetlana; Tyukavina, Alexandra; de Souza, Nadia; Pintea, Lilian; Brito, José C.; Llewellyn, Othman A.; Miller, Anthony G.; Patzelt, Annette; Ghazanfar, Shahina A.; Timberlake, Jonathan; Klöser, Heinz; Shennan-Farpón, Yara; Kindt, Roeland; Lillesø, Jens-Peter Barnekow; van Breugel, Paulo; Graudal, Lars; Voge, Maianna; Al-Shammari, Khalaf F.; Saleem, Muhammad (2017). "An Ecoregion-Based Approach to Protecting Half the Terrestrial Realm". BioScience. 67 (6): 534–545. doi:10.1093/biosci/bix014. ISSN 0006-3568. PMC 5451287. PMID 28608869.
- ↑ "SIM Country Profile: Burkina Faso". 9 March 2008 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 5 August 2006.
- ↑ "SIM Country Profile: Burkina Faso". 9 March 2008 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 5 August 2006.
- ↑ Reardon, Thomas (1996). "Agroclimatic Shock, Income Inequality, and Poverty: Evidence from Burkina Faso". World Development. 24 (5): 901–914. doi:10.1016/0305-750x(96)00009-5.
- ↑ Ostergaard Nielsen, Jonas (February 2010). "Cultural barriers to climate change adaptation: A case study from Northern Burkina Faso". Global Environmental Change. 20: 142–152. doi:10.1016/j.gloenvcha.2009.10.002.
- ↑ Barbier; et al. (2009). "Human Vulnerability to Climate Variability in the Sahel: Farmers' Adaptation Strategies in Northern Burkina Faso". Environmental Management. 43 (5): 790–803. Bibcode:2009EnMan..43..790B. doi:10.1007/s00267-008-9237-9. PMID 19037691. S2CID 9634833.
- ↑ Groten, S. M. E. (1993). "NDVI—crop monitoring and early yield assessment of Burkina Faso". International Journal of Remote Sensing. 14 (8): 1495–1515. Bibcode:1993IJRS...14.1495G. doi:10.1080/01431169308953983.
- ↑ Reardon, Thomas; Matlon, Peter; Delgado, Christopher (September 1988). "Coping with household-level food insecurity in drought-affected areas of Burkina Faso" (PDF). World Development. 16 (9): 1065–1074. doi:10.1016/0305-750X(88)90109-X.
- ↑ Roncoli, Ingram, and Kirshen (2001). "The costs and risks of coping with drought: livelihood impacts and farmers' responses in Burkina Faso". Climate Research. 19: 119–132. Bibcode:2001ClRes..19..119R. doi:10.3354/cr019119.
{cite journal}: CS1 maint: uses authors parameter (link) - ↑ Reardon, Thomas; Matlon, Peter; Delgado, Christopher (September 1988). "Coping with household-level food insecurity in drought-affected areas of Burkina Faso" (PDF). World Development. 16 (9): 1065–1074. doi:10.1016/0305-750X(88)90109-X.
- ↑ "Geography & Wildlife". www.our-africa.org. සංරක්ෂිත පිටපත, http://www.our-africa.org/burkina-faso/geography-wildlife?ref=nf, ප්‍රතිෂ්ඨාපනය 3 March 2023. our-africa.org
- ↑ "OEC: Products exported by Bulgaria (2012)". The Observatory of Economic Complexity. 29 October 2012 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 30 October 2014.
- ↑ "Burkina Faso's Top 10 Exports". 17 January 2019.
- ↑ "Burkina Faso". Danube Travel. 26 November 2017. සම්ප්‍රවේශය 6 January 2019.
- ↑ "Burkina Faso Financial Sector Profile". Archived from the original on 10 December 2014. සම්ප්‍රවේශය 11 June 2015.
{cite web}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link), MFW4A - ↑ "Burkina Faso Travel Advisory". Government of USA. 11 October 2016. සම්ප්‍රවේශය 6 January 2019.
- ↑ "Burkina Faso". The World Factbook (2023 ed.). Central Intelligence Agency. 21 December 2018. සම්ප්‍රවේශය 16 January 2019. (Archived 2018 edition)
- ↑ "Burkina Faso Economic Outlook". 27 March 2019.
- ↑ "OHADA.com: The business law portal in Africa". සම්ප්‍රවේශය 22 March 2009.
- ↑ "Burkina Faso". 2009-2017.state.gov.
- ↑ "Profile – Burkina Faso". www.inadev.org. සංරක්ෂිත පිටපත, http://www.inadev.org/profile_-_burkina_faso.htm, ප්‍රතිෂ්ඨාපනය 6 March 2023. Inadev.org. Retrieved 5 April 2014.
- ↑ York, Jeoffrey (15 April 2012). "Iamgold's growing investment in Burkina Faso". The Globe and Mail. Toronto.
- ↑ "Shiny future for Burkina Faso's gold-mining industry". www.businesslive.co.za.
- ↑ "Global Hunger Index | IFPRI". ifpri.org. සම්ප්‍රවේශය 20 November 2015.
- ↑ "UN World Food Program". wfp.org. 12 October 2015 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 19 October 2015.
- ↑ "UN World Food Program". wfp.org. 12 October 2015 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 19 October 2015.
- ↑ "The Cost of Hunger in Africa: Burkina Faso 2015" (PDF). African Union Commission.
- ↑ "UN World Food Program". wfp.org. 12 October 2015 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 19 October 2015.
- ↑ "Statistics". UNICEF. 21 November 2015 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 19 October 2015.
- ↑ "The Cost of Hunger in Africa: Burkina Faso 2015" (PDF). African Union Commission.
- ↑ "Education of Marginalized Populations in Burkina Faso". 21 November 2015 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 20 November 2015.
- ↑ "ECHO Factsheet – Burkina Faso" (PDF). European Commission. 3 October 2013.
- ↑ "The DHS Program – Burkina Faso: DHS, 2010 – Final Report (French)". dhsprogram.com. April 2012. සම්ප්‍රවේශය 19 October 2015.
- ↑ "The DHS Program – Burkina Faso: DHS, 2010 – Final Report (French)". dhsprogram.com. April 2012. සම්ප්‍රවේශය 19 October 2015.
- ↑ "UN World Food Program". wfp.org. 12 October 2015 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 19 October 2015.
- ↑ "Gains and losses as Burkina Faso fights child hunger". IRIN. 11 March 2014. සම්ප්‍රවේශය 19 October 2015.
- ↑ "Food Assistance Fact Sheet – Burkina Faso | U.S. Agency for International Development". 19 October 2018.
- ↑ "Burkina Faso | WFP | United Nations World Food Programme – Fighting Hunger Worldwide". wfp.org. 10 September 2015 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 19 October 2015.
- ↑ "Burkina Faso | WFP | United Nations World Food Programme – Fighting Hunger Worldwide". wfp.org. 10 September 2015 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 19 October 2015.
- ↑ "Burkina Faso | WFP | United Nations World Food Programme – Fighting Hunger Worldwide". wfp.org. 10 September 2015 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 19 October 2015.
- ↑ "Burkina Faso Brief" (PDF). World Food Programme.
- ↑ "Burkina Faso Brief" (PDF). World Food Programme.
- ↑ "Burkina Faso | WFP | United Nations World Food Programme – Fighting Hunger Worldwide". wfp.org. 10 September 2015 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 19 October 2015.
- ↑ "Burkina Faso | WFP | United Nations World Food Programme – Fighting Hunger Worldwide". wfp.org. 10 September 2015 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 19 October 2015.
- ↑ "Burkina Faso Transitional ICSP (January – December 2018) | World Food Programme". www1.wfp.org.
- ↑ "What We Do". World Bank. සම්ප්‍රවේශය 2 November 2015.
- ↑ "Projects : Agricultural Productivity and Food Security Project | The World Bank". World Bank. සම්ප්‍රවේශය 2 November 2015.
- ↑ "Projects : Agricultural Productivity and Food Security Project | The World Bank". World Bank. සම්ප්‍රවේශය 2 November 2015.
- ↑ "Projects : Agricultural Productivity and Food Security Project | The World Bank". World Bank. සම්ප්‍රවේශය 2 November 2015.
- ↑ "Projects : Agricultural Productivity and Food Security Project | The World Bank". World Bank. සම්ප්‍රවේශය 2 November 2015.
- ↑ "Projects : Agricultural Productivity and Food Security Project | The World Bank". World Bank. සම්ප්‍රවේශය 2 November 2015.
- ↑ "Projects : Agricultural Productivity and Food Security Project | The World Bank". World Bank. සම්ප්‍රවේශය 2 November 2015.
- ↑ "Projects : Agricultural Productivity and Food Security Project | The World Bank". World Bank. සම්ප්‍රවේශය 2 November 2015.
- ↑ "Overview". www.worldbank.org.
- ↑ Peter Newborne 2011. Pipes and People: Progress in Water Supply in Burkina Faso's Cities, London: Overseas Development Institute
- ↑ Peter Newborne 2011. Pipes and People: Progress in Water Supply in Burkina Faso's Cities, London: Overseas Development Institute
- ↑ Peter Newborne 2011. Pipes and People: Progress in Water Supply in Burkina Faso's Cities, London: Overseas Development Institute
- ↑ Peter Newborne 2011. Pipes and People: Progress in Water Supply in Burkina Faso's Cities, London: Overseas Development Institute
- ↑ Peter Newborne 2011. Pipes and People: Progress in Water Supply in Burkina Faso's Cities, London: Overseas Development Institute
- ↑ "Burkina Faso: Programme Overview: Water, Sanitation & Hygiene (WASH)" (PDF). UNICEF. 3 May 2018 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 1 May 2018.
- ↑ "Burkina Faso launches Sahel region's largest solar power plant". EURACTIV. 27 November 2017. සම්ප්‍රවේශය 6 March 2018.
- ↑ "Burkina Faso". 6 October 2014 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 17 October 2014.
- ↑ European Rail Timetable, Summer 2014 Edition
- ↑ "Burkina Faso Road Network". Logistics Capacity Assessments (LCAs). සම්ප්‍රවේශය 4 August 2018.
- ↑ UNESCO Science Report: towards 2030 (PDF). UNESCO. 2015. pp. 472–497. ISBN 978-92-3-100129-1. Archived (PDF) from the original on 2022-10-09.
- ↑ "Global Innovation Index 2021". World Intellectual Property Organization (ඉංග්‍රීසි බසින්). United Nations. සම්ප්‍රවේශය 5 March 2022.
- ↑ "Release of the Global Innovation Index 2020: Who Will Finance Innovation?". www.wipo.int (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2 September 2021.
- ↑ "Global Innovation Index 2019". www.wipo.int (ඉංග්‍රීසි බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2 September 2021.
- ↑ "RTD - Item". ec.europa.eu. සම්ප්‍රවේශය 2 September 2021.
- ↑ "Global Innovation Index". INSEAD Knowledge (ඉංග්‍රීසි බසින්). 28 October 2013. 2 September 2021 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 2 September 2021.
- ↑ UNESCO Science Report: towards 2030 (PDF). UNESCO. 2015. pp. 472–497. ISBN 978-92-3-100129-1. Archived (PDF) from the original on 2022-10-09.
- ↑ UNESCO Science Report: towards 2030 (PDF). UNESCO. 2015. pp. 472–497. ISBN 978-92-3-100129-1. Archived (PDF) from the original on 2022-10-09.
- ↑ UNESCO Science Report: towards 2030 (PDF). UNESCO. 2015. pp. 472–497. ISBN 978-92-3-100129-1. Archived (PDF) from the original on 2022-10-09.
- ↑ UNESCO Science Report: towards 2030 (PDF). UNESCO. 2015. pp. 472–497. ISBN 978-92-3-100129-1. Archived (PDF) from the original on 2022-10-09.
- ↑
මෙම ලිපිය තුළ, පොදු වසම තුළ පවතින මෙම ප්‍රභවයේ පෙළ ඇතුළත්වෙයි: "Burkina Faso", U.S. Department of State, June 2008.
- ↑ "Burkina Faso Population 2021 (Demographics, Maps, Graphs)". worldpopulationreview.com.
- ↑ Burkina Faso. The World Factbook
- ↑ "Country Narrative – Burkina Faso". gvnet.com.
- ↑ "West Africa slavery still widespread". BBC News. 27 October 2008.
- ↑ "Country Data". www.globalslaveryindex.org.
- ↑ "Burkina Faso: Regions, Cities & Urban Localities - Population Statistics, Maps, Charts, Weather and Web Information". www.citypopulation.de.
- ↑ මෙම ලිපිය තුළ, පොදු වසම තුළ පවතින මෙම ප්‍රභවයේ පෙළ ඇතුළත්වෙයි: "Burkina Faso", U.S. Department of State, June 2008.
- ↑ Lewis, M. Paul (ed.), 2009. Ethnologue: Languages of the World, 16th edition. Dallas, Tex.: SIL International. (Page on "Languages of Burkina Faso.")
- ↑ Ouedraogo, Mathieu; Ripama, Toubou. "RECENSEMENT GENERAL DE LA POPULATION ET DE L'HABITATION (RGPH) DE 2006. ANALYSE DES RESULTATS DEFINITIFS. THEME 2: ETAT ET STRUCTURE DE LA POPULATION" (PDF). MINISTÈRE DE L’ÉCONOMIE ET DES FINANCES, BURKINA FASO. 13 November 2013 දින මුල් පිටපත (PDF) වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී.
- ↑ "Statistics in Burkina Faso". World Health Organization.
- ↑ Burkina Faso. The World Factbook
- ↑ UN AIDS: HIV/AIDS – adult prevalence rate. Retrieved 25 July 2014.
- ↑ UNAIDS World AIDS Day Report 2011, UNAIDS, http://www.unaids.org/en/media/unaids/contentassets/documents/unaidspublication/2011/JC2216_WorldAIDSday_report_2011_en.pdf, ප්‍රතිෂ්ඨාපනය 29 March 2012
- ↑ Female genital mutilation and other harmful practices, WHI.int
- ↑ "Globalis – an interactive world map – Burkina Faso – Central government expenditures on health". Globalis.gvu.unu.edu. 16 May 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 1 October 2009.
- ↑ "WHO Country Offices in the WHO African Region – WHO | Regional Office for Africa". Afro.who.int. සම්ප්‍රවේශය 20 June 2010.
- ↑ "WHO Country Offices in the WHO African Region – WHO | Regional Office for Africa". Afro.who.int. සම්ප්‍රවේශය 20 June 2010.
- ↑ Burkina Faso DHS Surveys, measuredhs.com
- ↑ "Dengue fever kills 20 in Burkina Faso". BBC News. 23 November 2016.
- ↑ Aib, Az (2022-07-01). "Burkina : 48,1% de la population du Sud-ouest pratique l'Animisme (officiel)". AIB - Agence d'Information du Burkina (ප්රංශ බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2022-10-15.
- ↑ International Religious Freedom Report 2010: Burkina Faso. United States Bureau of Democracy, Human Rights and Labor (17 November 2010). This article incorporates text from this source, which is in the public domain.
- ↑ Mapping the Global Muslim Population. Estimate Range of Shia by Country සංරක්ෂණය කළ පිටපත 15 දෙසැම්බර් 2016 at the Wayback Machine. Pew Forum, 2010
- ↑ Aib, Az (2022-07-01). "Burkina : 48,1% de la population du Sud-ouest pratique l'Animisme (officiel)". AIB - Agence d'Information du Burkina (ප්රංශ බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2022-10-15.
- ↑ International Religious Freedom Report 2010: Burkina Faso. United States Bureau of Democracy, Human Rights and Labor (17 November 2010). This article incorporates text from this source, which is in the public domain.
- ↑ Aib, Az (2022-07-01). "Burkina : 48,1% de la population du Sud-ouest pratique l'Animisme (officiel)". AIB - Agence d'Information du Burkina (ප්රංශ බසින්). සම්ප්‍රවේශය 2022-10-15.
- ↑ "Education – Burkina Faso". Nationsencyclopedia.com. සම්ප්‍රවේශය 1 October 2009.
- ↑ "UNDP Human Development Report 2007/2008" (PDF). January 2008. Archived from the original on 29 April 2011. සම්ප්‍රවේශය 13 January 2016.
{cite web}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link). Palgrave Macmillan. 2007. ISBN 978-0-230-54704-9 - ↑ Salhi, Kamal (1999). Francophone Voices. Intellect Books. p. 37. ISBN 978-1-902454-03-0. සම්ප්‍රවේශය 26 April 2014.
- ↑ Allan, Tuzyline Jita (1997). Women's Studies Quarterly: Teaching African Literatures in a Global Literary. Feminist Press. p. 86. ISBN 978-1-55861-169-6. සම්ප්‍රවේශය 26 April 2014.
- ↑ Salhi, Kamal (1999). Francophone Voices. Intellect Books. p. 37. ISBN 978-1-902454-03-0. සම්ප්‍රවේශය 26 April 2014.
- ↑ Marchais, Julien (2006). Burkina Faso (ප්රංශ බසින්). Petit Futé. pp. 91–92. ISBN 978-2-7469-1601-2. සම්ප්‍රවේශය 26 April 2014.
- ↑ "BURKINA FASO: On The Frontline Of The Struggle For Sexual Health And Rights In Burkina Faso". www.mewc.org. සම්ප්‍රවේශය 23 February 2021.
- ↑ laguineenne (23 June 2019). "Malika La Slameuse, la reine des mots forts". La Guinéenne (ප්රංශ බසින්). සම්ප්‍රවේශය 23 February 2021.
- ↑ "Don de sang : Malika la Slameuse et ses fans se mobilisent pour sauver des vies - leFaso.net". lefaso.net (ප්රංශ බසින්). සම්ප්‍රවේශය 23 February 2021.
- ↑ "article in French on Burkinabe Zoom-kom".
- ↑ Spaas, Lieve (2000) "Burkina Faso," in The Francophone Film: A Struggle for Identity, pp. 232–246. Manchester: Manchester University Press, ISBN 0719058619.
- ↑ Turégano, Teresa Hoefert (2005) African Cinema and Europe: Close-Up on Burkina Faso, Florence: European Press Academic, ISBN 888398031X.
- ↑ "The FIFA/Coca-Cola World Ranking". FIFA. 7 October 2011 දින මුල් පිටපත වෙතින් සංරක්ෂණය කරන ලදී. සම්ප්‍රවේශය 4 February 2017.
- ↑ Keim, Marion (2014) [1st pub. 2014]. "COUNTRY PROFILE OF SPORT AND DEVELOPMENT – Sport and Popularity". Sport and Development Policy in Africa – Results of collaborative study of selected country cases. SUN PRESS. p. 206. ISBN 978-1-920689-20-9.
- ↑ Culpepper, Chuck (5 August 2021). "The thing about poignant triple-jump moments? They sneak up on you". The Washington Post. සම්ප්‍රවේශය 10 August 2021.
- ↑ "Cricket in Francophone Africa: Report from Burkina Faso and Côte d'Ivoire". Emerging Cricket (බ්‍රිතාන්‍ය ඉංග්‍රීසි බසින්). 13 December 2021. සම්ප්‍රවේශය 25 January 2022.
- ↑ "Radiodiffusion-Télévision Burkina". Rtb.bf. සම්ප්‍රවේශය 1 October 2009.
- ↑ Radio Station World, Burkina Faso: Governmental Broadcasting Agencies
- ↑ Committee to Protect Journalists, Burkina Faso
- ↑ Reporters Sans Frontieres, What’s Happening About The Inquiry Into Norbert Zongo’s Death? සංරක්ෂණය කළ පිටපත 21 අප්‍රේල් 2014 at the Wayback Machine
- ↑ Reporters Sans Frontieres, Outrageous Denial Of Justice 21 July 2006
- ↑ Reporters Sans Frontieres, What’s Happening About The Inquiry Into Norbert Zongo’s Death? සංරක්ෂණය කළ පිටපත 21 අප්‍රේල් 2014 at the Wayback Machine
- ↑ Reporters Sans Frontieres, Outrageous Denial Of Justice 21 July 2006
- ↑ IFEX, Radio Station Temporarily Pulls Programme After Host Receives Death Threats, 26 April 2007
- ↑ FreeMuse.org, Death threat against Reggae Radio Host සංරක්ෂණය කළ පිටපත 26 අප්‍රේල් 2014 at the Wayback Machine, 3 May 2007
- ↑ Committee to Protect Journalists, Burkina Faso
- ↑ Keita, Mohamed, Burkina Faso Police Question Zongo Protesters, Committee to Protect Journalists, 15 December 2008
