მარი სკლოდოვსკა-კიური

მარი სკლოდოვსკა-კიური
ფრანგ. Marie Curie
პოლ. Maria Skłodowska-Curie
დაბ. თარიღი 7 ნოემბერი, 1867(1867-11-07)[1] [2] [3] [4] [5] [6] [7] [8] [9] [10] [11] [12] [13] [14] [15] [16] [17] [18] [19] [20] [21]
დაბ. ადგილი ვარშავა, პოლონეთის სამეფო, რუსეთის იმპერია[1] [2] [3] [22]
გარდ. თარიღი 4 ივლისი, 1934(1934-07-04)[1] [2] [3] [4] [5] [6] [7] [8] [9] [10] [11] [12] [13] [14] [15] [16] [17] [18] [19] [20] [21] (66 წლის)
გარდ. ადგილი სანსელმო, Passy[1] [3]
დასაფლავებულია პარიზის პანთეონი
მოქალაქეობა საფრანგეთი[23] [22]
რუსეთის იმპერია
პოლონეთი[24] [25] [26] [22]
ეროვნება პოლონელები
საქმიანობა ფიზიკოსი[18] [22] , ქიმიკოსი[27] [23] [28] [22] და უნივერსიტეტის პროფესორი
მუშაობის ადგილი პარიზის უნივერსიტეტი, სორბონა და კიურის ინსტიტუტი
ალმა-მატერი პარიზის უნივერსიტეტის სამეცნიერო ფაკულტეტი, Flying University, პარიზის უნივერსიტეტი, X LO im. Królowej Jadwigi in Warsaw, პარიზის უნივერსიტეტი და პარიზის უნივერსიტეტი
სამეცნიერო ხარისხი Licentiate და დოქტორის ხარისხი
მეუღლე პიერ კიური[29] [22]
მამა ვლადისლავ სკლოდოვსკი
დედა Bronisława Skłodowska
შვილ(ებ)ი ირენ ჟოლიო-კიური[22] და ევა კიური[22]
ნათესავ(ებ)ი Helena Dłuska, Kazimierz Dłuski, Jacques Curie, Eugène Curie, Sophie-Claire Depouilly და Józef Boguski
ჯილდოები ნობელის პრემია ქიმიაში[30] [31] [32] , ნობელის პრემია ფიზიკაში[33] [31] , უილარდ გიბსის ჯილდო[34] , კრაკოვის იაგელონიის უნივერსიტეტის საპატიო დოქტორი[35] , ჯონ სკოტის მედალი[36] , ელიოტ კრესონის მედალი[37] , დევის მედალი[38] , მატეუჩის მედალი, აქტონის პრემია, ალბერტის მედალი[39] , გეგნერის პრიზი, ბენჯამინ ფრანკლინის მედალი, თეთრი არწივის ორდენი, Cameron Prize of the University of Edinburgh, საპატიო ლეგიონის ორდენის კავალერი და ახალი ზელანდიის სამეფო საზოგადოების საპატიო წევრი[40]
ხელმოწერა

მარი სკლოდოვსკა-კიური (პოლ. Maria Skłodowska-Curie დაიბადა, როგორც მარი სალომეა სკლადოვსკა; დ. 7 ნოემბერი, 1867, ვარშავა — გ. 4 ივლისი, 1934, სანსელმო, სავოია) — ფრანგი პოლონელი ფიზიკოსი და ქიმიკოსი.

ბიოგრაფია

მარი სკლოდოვსკა დაიბადა ვარშავაში 1867 წელს, თავის დროს ცნობილი მათემატიკის მასწავლებლის ოჯახში.

1883 წელს დაამთავრა ვარშავის გიმნაზია, 1895 კი — პარიზის ჩობორნის უნივერსიტეტი, სადაც ის ქიმიას ეუფლებოდა ცნობილ ლეშატელლიეს ხელმძღვანელობით. ცოლად გაჰყვა პიერ კიურის და მუშაობა დაიწყო მის ლაბორატორიაში, ინდუსტრიულ ფიზიკისა და ქიმიის სკოლაში.

როდესაც 1896 წელს ფრანგმა მეცნიერმა ანტუან ანრი ბეკერელმა აღმოაჩინა ურანის რადიოაქტიურობა, შემჩნეულ იქნა, რომ ურანის ყველა მადანის რადიოაქტივობა მათში ურანის მარილების შემცველობის პროპორციულია. გამონაკლისს წარმოადგენდა მხოლოდ ურანის ფისოვანი მადანი იოხიმსტალიდან. აღნიშნული მინერალი რამდენჯერმე უფრო რადიოაქტიური იყო ურანის სხვა მადნებთან შედარებით, რის გამოც გაჩნდა ეჭვი, რომ აღნიშნული მადანი შეიცავდა ურანის გარდა სხვა რადიოაქტიულ ნივთიერებასაც.

ბეკერელის წინადადებით სკლოდოვსკაია-კიური შეუდგა იოხიმსტალის მადნის შესწავლას და გამოჰყო მისგან ახალი რადიოაქტიური ელემენტი, რომელიც თან ახლდა ბისმუტს და რომელსაც კიურიმ თავის სამშობლოს საპატივცემულოდ პოლონიუმი უწოდა.

ურანის საღებავების ნარჩენების ანალიზის დროს კიურიმ შეამჩნია, რომ ამ ნარჩენებიდან დალექილი ბარიუმი ძლიერ რადიოაქტიულ თვისებებს იჩენდა. ვინაიდან ბარიუმი არ იყო რადიოაქტიური ნივთიერება, კიურიმ დაასკვნა, რომ იგი შეიცავდა რადიოაქტიურ ნივთიერებას, რომელიც მან შემდეგში გამოჰყო და რადიუმი უწოდა.

1903 დაიცვა სადოქტორო დისერტაცია თემაზე: „ რადიოაქტიურ ნივთიერებათა გამოკვლევა“ . პ. კიურის სიკვდილის შემდეგ (1906) დაიკავა მისი კათედრა პარიზის უნივერსიტეტში. იყო ამ უნივერსიტეტის პირველი პროფესორი ქალი. 1914 წლიდან ხელმძღვანელობდა პარიზის რადიუმის ინსტიტუტის ფიზიკა-ქიმიის განყოფილებას. აქ მასთან მუშაობდნენ თავისი ქალიშვილი ირენ ჟოლიო-კიური და ფრედერიკ ჟოლიო-კიური.

მარი სკლოდოვსკა-კიურის შრომები რადიოაქტიურ ნივთიერებათა შესწავლის შესახებ საფუძვლად დაედო ფიზიკისა და ქიმიის ახალ დარგებს. 1898 წლის ივლისში ცოლ-ქმარმა კიურებმა აღმოაჩინეს ახალი ქიმიური ელემენტი პოლონიუმი, ხოლო ამავე წლის დეკემბერში — რადიუმი. 1902 წელს მარი სკლოდოვსკა-კიურიმ მიიღო რადიუმის სუფთა მარილის დეციგრამი, რამაც მას საშუალება მისცა განესაზღვრა რადიუმის ატომური მასა, დაედგინა მისი ზოგიერთი ფიზიკური და ქიმიური თვისება, აგრეთვე მისი ადგილი ელემენტთა პერიოდულ სისტემაში. 1910 წელს სკლოდოვსკა-კიურიმ ფრანგ ფიზიკოს ა. დებიერნთან ერთად მიიღო ლითონური რადიუმი და განმეორებით დიდი სიზუსტით განსაზღვრა მისი ატომური მასა. 1911 წელს მან პირველმა მოამზადა რადიუმის ეტალონი, რომელიც 24 წლის განმავლობაში მსოფლიოში ერთადერთი იყო. შრომები აქვს აგრეთვე რადიოლოგიისა და რენტგენოლოგიის საკითხებზე. 1914 წელს რენტგენოლოგიურად გამოიკვლია დაჭრილები ჰოსპიტლებში, იყო პარიზის სამედიცინო აკადემიის პირველი წევრი ქალთა შორის (აირჩიეს 1922).

სკლოდოვსკა-კიურის ორჯერ მიენიჭა ნობელის პრემია: 1903 (ფიზიკაში: პიერ კიურისა და ბეკერელთან ერთად) და 1911 (ქიმიაში). იყო მსოფლიოს მრავალი აკადემიის და სამეცნიერო საზოგადოების წევრი, მათ შორის პეტერბურგის მეცნიერებათა აკადემიის წევრ-კორესპონდენტი (1907) და სსრკ მეცნიერებათა აკადემიის საპატიო წევრი (1926). 1923 წლიდან საპატიო დირექტორი იყო ვარშავის რადიუმის ინსტიტუტისა, რომელიც მისი ინიციატივით შეიქმნა.

ლიტერატურა

რესურსები ინტერნეტში

სქოლიო

  1. ↑ 1.0 1.1 1.2 1.3 Рожанский И. Д. Склодовская-Кюри Мария // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — Москва: Советская энциклопедия, 1976. — Т. 23 : Сафлор — Соан. — С. 512.
  2. ↑ 2.0 2.1 2.2 კრუგოსვეტი — 2000.
  3. ↑ 3.0 3.1 3.2 3.3 Encyclopædia Britannica
  4. ↑ 4.0 4.1 Bibliothèque nationale de France BnF authorities: პლატფორმა ღია მონაცემები — 2011.
  5. ↑ 5.0 5.1 SNAC — 2010.
  6. ↑ 6.0 6.1 Biographie Nationale de Belgique / Académie royale des sciences, des lettres et des beaux-arts de Belgique — BXL.
  7. ↑ 7.0 7.1 KNAW Past Members
  8. ↑ 8.0 8.1 FemBio database
  9. ↑ 9.0 9.1 ბროკჰაუზის ენციკლოპედია
  10. ↑ 10.0 10.1 ბროკჰაუზის ენციკლოპედია
  11. ↑ 11.0 11.1 Gran Enciclopèdia Catalana — Grup Enciclopèdia, 1968.
  12. ↑ 12.0 12.1 GeneaStar
  13. ↑ 13.0 13.1 Roglo — 1997. — 10000000 ეგზ.
  14. ↑ 14.0 14.1 Internetowy Polski Słownik Biograficzny
  15. ↑ 15.0 15.1 Pas L. v. Genealogics — 2003.
  16. ↑ 16.0 16.1 Proleksis enciklopedija, Opća i nacionalna enciklopedija — 2009.
  17. ↑ 17.0 17.1 Babelio — 2007.
  18. ↑ 18.0 18.1 18.2 The Fine Art Archive — 2003.
  19. ↑ 19.0 19.1 Académie nationale de médecine
  20. ↑ 20.0 20.1 Base biographique
  21. ↑ 21.0 21.1 Munzinger Personen
  22. ↑ 22.0 22.1 22.2 22.3 22.4 22.5 22.6 22.7 Catalog of the German National Library
  23. ↑ 23.0 23.1 http://www.nndb.com/event/068/000086807/
  24. ↑ http://www.nytimes.com/1995/04/21/world/marie-curie-enshrined-in-pantheon.html
  25. ↑ http://www.nytimes.com/2010/12/22/books/22book.html
  26. ↑ http://collection.britishmuseum.org/id/person-institution/146156
  27. ↑ http://www.nndb.com/edu/746/000068542/
  28. ↑ http://www.nndb.com/lists/426/000072210/
  29. ↑ Bibliothèque nationale de France BnF authorities: პლატფორმა ღია მონაცემები — 2011.
  30. ↑ http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/chemistry/laureates/1911/
  31. ↑ 31.0 31.1 https://www.nobelprize.org/nobel_prizes/about/amounts/
  32. ↑ https://www.nobelprize.org/uploads/2018/06/curie_diploma.jpg
  33. ↑ The Nobel Prize in Physics 1903 — Nobel Foundation.
  34. ↑ https://chicagoacs.org/Willard_Gibbs_Award
  35. ↑ http://www.archiwum.uj.edu.pl/kartki-z-dziejow-uniwersytetu-jagiellonskiego/-/journal_content/56_INSTANCE_25Bq/1445705/136370890
  36. ↑ https://thejohnscottaward.github.io/jsc/1901-1950.html
  37. ↑ https://www.fi.edu/laureates/marie-curie
  38. ↑ Award winners : Davy Medal
  39. ↑ https://www.thersa.org/about/albert-medal/past-winners
  40. ↑ https://www.royalsociety.org.nz/who-we-are/our-people/our-fellows/all-honorary-fellows/
ხ • გ • რ
1901–1925
1926–1950
1951–1975
1976–2000
  • 1976 ბერტონ პიხტერი / სემუილ ტინგი
  • 1977 ფილიპ ანდერსონი / ნევილ მოტი / ჯონ ფლეკი
  • 1978 პეტერ კაპიცა / არნო ალან პენზიასი / რობერტ უილსონი
  • 1979 შელდონ ლი გლეშოუ / აბდუს სალამი / სტივენ ვაინბერგი
  • 1980 ჯეიმზ კროუნი / ვალ პიტჩი
  • 1981 ნიკოლას ბლუემბერგენი / ართურ ლეონარდ შავლოვი / კაი სიგბანი
  • 1982 კენეტ უილსონი
  • 1983 სუბრაჰმანიან ჩანდრასეხარი / უილიამ ფოულერი
  • 1984 კარლო რუბია / სიმონ ვან დერ მეერი
  • 1985 კლაუს ფონ კლიცინგი
  • 1986 ერნსტ რუსკა / გერდ ბინინგი / ჰენრიხ რორერი
  • 1987 იოჰან ბედნორცი / კარლ მიულერი
  • 1988 ლეონ მაქს ლედერმანი / მელვინ შვარცი / ჯეკ სტეინბერგერი
  • 1989 ნორმან ფოსტერ რამზეი / ჰანს ჯორჯ დეჰმელტი / ვოლფგანგ პაული (ფიზიკოსი)
  • 1990 ჯერომ ფრიდმანი / ჰენრინუეი კენდალი / რიჩარდ ტეილორი
  • 1991 პიერ ჟილ დე ჟენი
  • 1992 ჟორჟ შარპაკი
  • 1993 რასელ ალან ჰალსი / ჯოზეფ ჰუტონ ტეილორი უმცროსი
  • 1994 ბერტრამ ბროკჰაუზი / კლიფორდ შალი
  • 1995 მარტინ ლუის პერლი / ფრედერიკ რაინესი
  • 1996 დევიდ მორის ლი / დაგლას ოშეროვი / რობერტ კოლმან რიჩარდსონი
  • 1997 სტივენ ჩუ / კლოდ კოენ-ტანუჯი / უილიამ დანიელ ფილიპსი
  • 1998 რობერტ ლაფლინი / ჰორსტ შტრემერი / დენიელ ცუი
  • 1999 გერარდ’ტ ჰოოფტი / მარტინუს ბელტმანი
  • 2000 ჟორეს ალფეროვი / ჰერბერტ კრიომერი / ჯეკ კილბი
2001–დღემდე
  • 2001 ერიკ კორნელი / კარლ ვიმანი / ვოლფგანგ კეტერლე
  • 2002 რაიმონდ დევისი უმცროსი / მასატოში კოშიბა / რიკარდო ჯაკონი
  • 2003 ალექსეი აბრიკოსოვი / ვიტალი გინზბურგი / ენტონი ჯეიმს ლეგეტი
  • 2004 დევიდ გროსი / დევიდ პულიტცერი / ფრენკ ვილჩეკი
  • 2005 როი გლაუბერი / ჯონ ჰოლი / თეოდორ ჰენში
  • 2006 ჯონ მაზერი / ჯორჯ სმუტი
  • 2007 ალბერ ფერი / პეტერ გრიუნბერგი
  • 2008 მაკოტო კობაიასი / ტოშიჰიდე მასკავა / იოიტირო ნამბუ
  • 2009 ჩარლზ კუენ კაო / უილარდ ბოილი / ჯორჯ ელვუდ სმიტი
  • 2010 ანდრე გეიმი / კონსტანტინ ნოვოსელოვი
  • 2011 სოლ პერლმუტერი / ბრაიან შმიდტი / ადამ რისი
  • 2012 სერჟ აროში / დევიდ უაინლენდი
  • 2013 ფრანსუა ენგლერი / პიტერ ჰიგსი
  • 2014 ისამუ აკასაკი / ჰიროში ამანო / შუჯი ნაკამურა
  • 2015 ტაკააკი კაჯიტა / არტურ მაკდონალდი
  • 2016 დევიდ ტაულესი / დანკან ჰოლდეინი / ჯონ კოსტერლიცი
  • 2017 რეინერ ვაისი / კიპ თორნი / ბარი ბერიში
  • 2018 ართურ ეშკინი / ჟერარ მურუ / დონა სტრიკლენდი
  • 2019 ჯიმ პიბლზი / მიშელ მაიორი / დიდიე კელო
  • 2020 როჯერ პენროუზი / რაინჰარდ გენცელი / ანდრეა გეზი
  • 2021 სიუკურო მანაბე / კლაუს ჰასელმანი / ჯორჯო პარიზი
  • 2022 სვანტე პააბო
ხ • გ • რ
1901–1925
1926–1950
1951–1975
1976–2000
2001–დღემდე
ხ • გ • რ
← 1903 წლის ნობელის პრემიის ლაურეატები →
ფიზიოლოგია
და მედიცინა
ფიზიკა
ქიმია
ლიტერატურა
მშვიდობა
ეკონომიკა
  • გაიცემა 1969 წლიდან.
ხ • გ • რ
← 1911 წლის ნობელის პრემიის ლაურეატები →
ფიზიოლოგია
და მედიცინა
ფიზიკა
ქიმია
ლიტერატურა
მშვიდობა
ეკონომიკა
  • გაიცემა 1969 წლიდან.